[Pause_Print_Scroll]

vazhdimi...


Dituria, vetvetiu nuk është as perëndimore as lindore; ajo është universale, mu siç janë universale faktet natyrore. Por këndi, nën të cilin faktet mund të vështrohen e të prezentohen ndryshojnë me natyrën kulturore të popujve.Biologjia si e tillë, apo fizika e botanika, nuk janë as materialiste, as shpirtërore sipas qëllimit dhe kuptimit të vet; ato merren me të vëzhguarit, mbledhjen dhe definimin e fakteve dhe nxjerrjen e rregullave të përgjithshme nga to. Por konkluzionet abstrakte, filozofike, të cilat i nxjerrim nga këto shkenca, dmth. filozofisë së shkencës, nuk bazohen vetëm në fakte e vëzhgime, por në masë të madhe janë nën ndikimin e qëndrimeve tona natyrore e intuitive, më parë ekzistuese ndaj jetës e problemeve të saj. Filozofi i madh gjerman, ka thënë: "Në vështrim të parë duket e çuditëshme, por jo më pak e vërtetë se mendja jonë nuk i nxjerr konkluzionet nga natyra, por ia përshkruan asaj." Shkurtazi, këtu është në pyetje vetëm këndi subjektiv i të vëzhguarit, ngase ai qenjësisht mund të ndikoj në shpjegimin e fenomeneve të ndryshme, të cilat i studiojmë. Prandaj, shkenca e cila vetvetiu nuk është as materialiste as shpirtërore, mund të na shpie deri te shpjegimet e gjëra divergjente të Gjithësisë; dmth. shpjegimet, të cilat mund të jenë spirutale apo materialiste, në harmoni me predispozicionin tonë dhe sipas kësaj, në këndvështrimin tonë. Perëndimi, pa marrë parasysh në intelektualizmin e tij të rafinuar lartë, është materialist i paradisponuar dhe prandaj, antireligjioz në koncepcionet e veta dhe supozimet parimore; i tillë, patjetër duhet të jetë edhe sistemi perëndimor i arsimit si tërësi. Me fjalë tjera, të studiuarit e shkencave bashkëkohëse empirike nuk është ajo që do të mund të jetë e dëmshme për realitetin kulturor të islamit, por shpirti i civilizimit perëndimor, përmes të cilit muslimanët i afrohen atyre shkencave.
Vërtetë është për keqardhje që indifentizmi dhe neglizhenca janë shumëvjeqare, përsa i përket hulumtimeve shkencore na ka bërë plotësisht të varur prej burimeve perëndimore të mësimit. Po ta kishim pasuar përherë atë parim të islamit, i cili imponon obligimin e të mësuarit dhe të diturisë, çdo muslimani e muslimaneje, sot nuk do të detyroheshim të shkojmë kah perëndimi për arritjen e shkencave bashkëkohëse, ngjashëm njeriut i cili në shkretërirë duke vdekur nga etja shikon kah fatamorgana në horizont. Por, pasiqë muslimanët kaq kohë të gjatë i kanë lënë pas dore mundësitë e veta personale, ata kanë rënë në padituri e varfëri, derisa Evropa ka bërë hap të madh përpara. Do të duhet kohë e gjatë që të tejkalohet ajo distancë. Gjer atëherë, natyrisht, do të jemi të detyruar t'i pranojmë njohurit dhe përmes mediumeve të perëndimit të jemi falënderues për atë.Por kjo do të thotë se jemi të obliguar që ta pranojmë vetëm materien dhe metodën shkencore, por asgjë më tepër. Me fjalë tjera, nuk guxojmë të ngurrojmë në të afruarit studimit të shkencave ekzakte në suazat perëndimore, por nuk guxojmë t'i lejojmë filozofisë së tyre çfardo roli në arsimimin e rinisë muslimane. Natyrisht, mund të thuhet se tani shumë shkenca ekzakte, p.sh. fizika nukleare, kanë shkuar jasht hulumtimeve thjesht empirike dhe kanë hyrë në fushat filozofike; dhe se në të shumtën e rasteve është jashtzakonisht vështirë për të tërhequr ndonjë vijë të qartë ndërmjet shkencës empirike e filozofisë spekulative. Kjo është e vërtetë. Por, nga ana tjetër, kjo është pikërisht pika ku kultura islame do të duhej të dëshmohet. Kur njëherë t'i arrijnë ato vija kufizuese të hulumtimit, obligim i dijetarëve muslimanë do të jetë, që t'i përdorin aftësitë e veta përsonale të të menduarit spekulativ, pavarsisht nga teoritë filozofike perëndimore. Nga qëndrimi i vet personal -islam -ata me siguri do të vijnë gjer të përfundimet, të ndryshme nga ato gjer te të cilat kanë ardhur shumica e shkencëtarve bashkëkohës perëndimor.
Por, çkado që ardhmëria të sjellë, padyshim se është e mundshme, madje edhe sot, të studiohet e të mësohet dituria pa të nënshtruarit robërisht qëndrimeve intelektuale të Perëndimit. Ajo, çka botës islame sot urgjentisht i duhet, nuk është pikëpamja e re filozofike, por vetëm arsimimi bashkëkohor, shkencor e teknik dhe aparati mental.
Nëse do të duhesha, për t'i dhënë propozime Ministrisë ideale të arsimimit, të udhëhequr vetëm me përsiatje islame, do të kërkoja, që nga të gjitha të arriturat intelektuale të Perëndimit, vetëm shkencat natyrore (pranë kufizimeve të përmendura më lartë) dhe matematika, të mësohen në shkollat muslimane, derisa të mësuarit e filozofisë, literaturës e historisë evropiane, do të duhej të humb primatin, të cilin sot e ka në planin mësimor. Qëndrimi jonë ndaj filozofisë evropiane, do të duhej të jetë i qartë nga ajo që tani më e thash. E sa i përket literaturës evropiane, ajo gjithsesi nuk do të guxonte të jetë e mospërfillur - por ajo do të duhej të jetë e vendosur në vendin e vet të vërtetë filologjik e historik. Mënyra, në të cilën tani ajo ligjerohet në shumicën e vendeve muslimane, haptazi është e anshme. Të stërmadhuarit e pakufishëm të vlerave e koncepteve perëndimore, natyrisht, i nxitë shpirtërat e ri e të papjekur që sinqerisht ta thithin frymën e civilizimit perëndimor, para se që aspektet e tij negative do mund të jenë vlerësuar. Ashtu përgatitet terreni jo vetëm për adhurimin platonik të vlerave perëndimore, por edhe hapsira për imitimin praktik të formave shoqërore të bazuara në ato vlera: diç që kurrë nuk mund të shkoj dorë për dore me frymën islame. Rolin e tanishëm të literaturës evropiane në shkollat muslimane duhet ta marrë mësimi mbi literaturën islame, me qëllim që studenti të njihet me thellësinë dhe pasurinë e kulturës së vete personale e që të fitoj shpresë të re për ardhmërinë e tij. Nëse të mësuarit mbi literaturën evropiane në të cilën sot ajo dominon në shumicën e institucioneve muslimane, i kontribon largimit të rinisë muslimane nga islami, e njejta gjë është në masë shumë më të madhe, edhe në raport me të shpjeguarit perëndimor të historisë botërore. Në te qëndrimi i vjetër "Romakët ndaj Barbarëve" vie në shprehje shumë qartë. Të paraqiturit e tyre të historisë synon, pa e pranuar se ekziston qëllim i tillë, të dëshmon se rasat perëndimore dhe civilizimet e tyre janë më superiore nga çkado që ka qenë, apo do të mund të jetë në këtë botë! Kështu ajo i jep një lloj arsyetimi moral kërkesës perëndimore, për të dominuar mbi pjesën tjetër të botës. Që nga koha e Romakëve, popujt evropian janë mësuar t'i vëzhgojnë të gjitha dallimet në mes Perëndimit e Lindjes nga pikëpamja e "normës" së supozuar evropiane. Të rezonuarit e tyre punon në hipotezën se zhvillimi i njerëzimit mund të vlerësohet vetëm në bazë të përvojave kulturore evropiane. Këndi i tillë i kufizuar i të vështruarit, domosdo prodhon persektivë të shtrembëruar, sa më shumë që vija e të vëzhguarit largohet nga norma e supozuar evropiane. Perëndimorëve u bëhet e vështirë ta kuptojnë domethënien e vërtetë dhe strukturën e problemeve historike, të cilat shqyrtohen. Për shkak të qëndrimit të tillë egocentrik të perëndimorëve, historia e tyre deskriptive e botës ka qenë në të vërtetë, të paktën deri vonë, vetëm histori e zgjeruar perëndimore. Kombet joperëndimore janë marrë parasysh vetëm poqese të ekzistuarit dhe zhvillimi i tyre ka patur ndikim të drejtëpërdrejtë në fatin e Evropës dhe Amerikës. Por nëse e përshkruani historinë e kombeve perëndimore në detaje e në ngjyra ta gjalla dhe vetëm aty - këtu lejoni vështrim të përciptë në pjesët tjera të botës, lexuesi lehtë do t'i nënshtrohet iluzionit se shumica e arritjeve të perëndimit në aspektin shoqëror e intelektual është jashtë çdo përpjestimi në raport me pjesën tjetër të botës. Në këtë mënyrë, duket gati sikur e tërë bota është e krijuar vetëm për perëndimin dhe civilizimin e tij, derisa të gjitha civilizimet tjera kanë qenë të që përcaktuara që vetëm të formojnë kornizë të përshtatshme për tërë atë famë perëndimore. Pasoja e vetme të cilën arsimimi i tillë historik mund të ketë në shpirtin e të rinjëve joevropian, është ndjenja e inferioritetit në aspektin e kulturës së tyre personale, të kaluarës së tyre personale dhe mundësive të tyre vetanake, ata sistematikisht stërviten ta përbuzin ardhmërinë e tyre personale të mundshme, përveç nëse ajo ardhmëri është dorëzim idealeve perëndimore.

vazhdon...