Dardania.de - Shiko Postimin Tek

Arb · 03-08-06, 16:21

Filologu arbëresh Matteo Mandala iu përgjigjet pyetjeve në lidhje me debatin “Qose- Kadare”

Mandala: Analiza e Qoses është e cekët

Mark Marku

Në debatin “Qose – Kadare”, mbi identitetin shqiptar, duket se gjuhëtari arbëresh Matteo Mandala mban dukshëm anën e shkrimtarit Ismail Kadare. Për filologun dhe lingustin Matteo Mandalà, profesor i shqipes në Universitetin e Palermos, analiza që akademiku Rexhep Qosja çështjes së të ashtuquajturit konflikt të qytetërimeve është i cekët dhe jo në nivelin e duhur. Për të po kaq i cekët është edhe analiza që ai i bën problemit se cilit qytetërim i përkasin shqiptarët, atij lindor apo atij perëndimor. Sipas tij argumenti se shqiptarët janë mes Lindjes dhe Perëndimit, tashmë është i tejkaluar dhe se shqiptarët anojnë nga Perëndimi. Në një intervistë dhënë për “Shekullin”, Mandala ndalet edhe në pika të tjera të këtij debati të nxehtë. Matteo Mandala lindi në Piana degli Albanesi, në fshatin e quajtur “Hora e arbëreshëve”, në Siçili. Në vitet ’80 nisi të frekuentojë kurset e gjuhës shqipe në fakultetin “Lettere” në Universitetin e Palermos. Interesohet për çështje dialektologjike e gjuhësore, por pa mënjanuar edhe historinë e letërsisë dhe sidomos filologjinë. Aktualisht ai është një nga specialistët që merr pjesë në projektin BETA për studimet filologjike, botimet kritike të teksteve të vjetra arbëreshe. Qëllimi është të botohet një fjalor historik i të folmeve arbëreshe.

Ç’mendoni për debatin mbi identitetin që ka kundërvënë Qosen me Kadarenë?

Duke sqaruar që në krye se nuk bëhet fjalë për një qëndrim pro ose kundër tezave të njërit a të tjetrit, dëshiroj të saktësoj diçka. Ky debat është zhvilluar më shumë në aspektin politik sesa në atë historiko-kulturor. E kjo nuk ishte e pashmangshme, aq më tepër po të merren parasysh pasojat e tij të menjëhershme mbi zhvillimet e sotme.

Ajo që duhej e mund të ishte shmangur është ashpërsia e polemikës, e cila i ka kapërcyer caqet e një ballafaqimi idesh mes të urtësh, duke shkarë në një lumë akuzash personale, gjë që nga ana tjetër e vë në siklet cilindo që do të ndërhyjë. Përsa më takon mua, ky siklet rritet edhe më, për shkak të admirimit të sinqertë dhe stimës që ushqej për të dyja personalitetet në fjalë; një admirim që buron prej njohjes së veprave të tyre dhe një vlerësim që mbështetet te ndihmesat e vyera që të dy këta kanë dhënë e japin për kulturën shqiptare.

Saktësimi i dytë ka të bëjë me metodën. Unë mund të kem një mijë arsye për t’u radhitur nga ana e Kadaresë. Mes këtyre po kujtoj nënshtetësinë italiane, formimin kulturor perëndimor, besimin katolik dhe të fundit, por jo për nga rëndësia, origjinën arbëreshe.

Në të vërtetë, edhe unë, ashtu si Qosja, jam bukur larg përligjjes së pozicionimit tim me ndonjë lloj partizanllëku. E kjo jo vetëm sepse do të isha pak i besueshëm. Është në lojë diçka shumë e rëndësishme. Prandaj unë s’mund t’ia lejoj vetes luksin që të gjykoj për një çështje kaq të koklavitur duke përdorur një kriter deformues si përvoja vetjake, që do të ishte i tillë edhe më shumë në rastin tim, meqë unë, sidoqoftë, mbetem një i huaj.

Kështu që e quaj krejt të pavend të futem me paragjykime këso dore në mes të një debati që ka të bëjë me fatet e popullit që ruan në gjirin e vet edhe rrënjët e bashkësisë së cilës i përkas. Nga një pikëvështrim thjesht politik, ky është një debat i vlefshëm, sepse synon përkufizimin e një problemi me rëndësi kapitale për pozicionin e nesërm gjeopolitik të Shqipërisë.

Në këtë aspekt kam vënë re njëfarë konfuzioni në tezat e Qoses, të cilit megjithatë duhet t’i njihet merita se ngriti një problem kyç të aktualitetit politik – atë të rolit laik të shtetit dhe të raporteve të tij gjithashtu laike me përbërësit e ndryshëm fetarë, të rrënjosur historikisht në shoqërinë dhe kulturën shqiptare. Më është dukur i pavend përfundimi ku ka mbërritur akademiku kosovar, veçanërisht kur, duke e humbur sysh perspektivën e laicitetit të shtetit, nxiton të paraqesë një skenar të mundshëm “të konfliktit mes qytetërimeve” në Shqipëri, ku, sipas tij, njëri prej përbërësve fetarë privilegjohet në kurriz të të tjerëve.

03-08-06, 16:21	#40
Arb Anëtarësuar: 09-10-04 Vendndodhja: Little Dardania, NEW YORK Postime: 11,439	Filologu arbëresh Matteo Mandala iu përgjigjet pyetjeve në lidhje me debatin “Qose- Kadare” Mandala: Analiza e Qoses është e cekët Mark Marku Në debatin “Qose – Kadare”, mbi identitetin shqiptar, duket se gjuhëtari arbëresh Matteo Mandala mban dukshëm anën e shkrimtarit Ismail Kadare. Për filologun dhe lingustin Matteo Mandalà, profesor i shqipes në Universitetin e Palermos, analiza që akademiku Rexhep Qosja çështjes së të ashtuquajturit konflikt të qytetërimeve është i cekët dhe jo në nivelin e duhur. Për të po kaq i cekët është edhe analiza që ai i bën problemit se cilit qytetërim i përkasin shqiptarët, atij lindor apo atij perëndimor. Sipas tij argumenti se shqiptarët janë mes Lindjes dhe Perëndimit, tashmë është i tejkaluar dhe se shqiptarët anojnë nga Perëndimi. Në një intervistë dhënë për “Shekullin”, Mandala ndalet edhe në pika të tjera të këtij debati të nxehtë. Matteo Mandala lindi në Piana degli Albanesi, në fshatin e quajtur “Hora e arbëreshëve”, në Siçili. Në vitet ’80 nisi të frekuentojë kurset e gjuhës shqipe në fakultetin “Lettere” në Universitetin e Palermos. Interesohet për çështje dialektologjike e gjuhësore, por pa mënjanuar edhe historinë e letërsisë dhe sidomos filologjinë. Aktualisht ai është një nga specialistët që merr pjesë në projektin BETA për studimet filologjike, botimet kritike të teksteve të vjetra arbëreshe. Qëllimi është të botohet një fjalor historik i të folmeve arbëreshe. Ç’mendoni për debatin mbi identitetin që ka kundërvënë Qosen me Kadarenë? Duke sqaruar që në krye se nuk bëhet fjalë për një qëndrim pro ose kundër tezave të njërit a të tjetrit, dëshiroj të saktësoj diçka. Ky debat është zhvilluar më shumë në aspektin politik sesa në atë historiko-kulturor. E kjo nuk ishte e pashmangshme, aq më tepër po të merren parasysh pasojat e tij të menjëhershme mbi zhvillimet e sotme. Ajo që duhej e mund të ishte shmangur është ashpërsia e polemikës, e cila i ka kapërcyer caqet e një ballafaqimi idesh mes të urtësh, duke shkarë në një lumë akuzash personale, gjë që nga ana tjetër e vë në siklet cilindo që do të ndërhyjë. Përsa më takon mua, ky siklet rritet edhe më, për shkak të admirimit të sinqertë dhe stimës që ushqej për të dyja personalitetet në fjalë; një admirim që buron prej njohjes së veprave të tyre dhe një vlerësim që mbështetet te ndihmesat e vyera që të dy këta kanë dhënë e japin për kulturën shqiptare. Saktësimi i dytë ka të bëjë me metodën. Unë mund të kem një mijë arsye për t’u radhitur nga ana e Kadaresë. Mes këtyre po kujtoj nënshtetësinë italiane, formimin kulturor perëndimor, besimin katolik dhe të fundit, por jo për nga rëndësia, origjinën arbëreshe. Në të vërtetë, edhe unë, ashtu si Qosja, jam bukur larg përligjjes së pozicionimit tim me ndonjë lloj partizanllëku. E kjo jo vetëm sepse do të isha pak i besueshëm. Është në lojë diçka shumë e rëndësishme. Prandaj unë s’mund t’ia lejoj vetes luksin që të gjykoj për një çështje kaq të koklavitur duke përdorur një kriter deformues si përvoja vetjake, që do të ishte i tillë edhe më shumë në rastin tim, meqë unë, sidoqoftë, mbetem një i huaj. Kështu që e quaj krejt të pavend të futem me paragjykime këso dore në mes të një debati që ka të bëjë me fatet e popullit që ruan në gjirin e vet edhe rrënjët e bashkësisë së cilës i përkas. Nga një pikëvështrim thjesht politik, ky është një debat i vlefshëm, sepse synon përkufizimin e një problemi me rëndësi kapitale për pozicionin e nesërm gjeopolitik të Shqipërisë. Në këtë aspekt kam vënë re njëfarë konfuzioni në tezat e Qoses, të cilit megjithatë duhet t’i njihet merita se ngriti një problem kyç të aktualitetit politik – atë të rolit laik të shtetit dhe të raporteve të tij gjithashtu laike me përbërësit e ndryshëm fetarë, të rrënjosur historikisht në shoqërinë dhe kulturën shqiptare. Më është dukur i pavend përfundimi ku ka mbërritur akademiku kosovar, veçanërisht kur, duke e humbur sysh perspektivën e laicitetit të shtetit, nxiton të paraqesë një skenar të mundshëm “të konfliktit mes qytetërimeve” në Shqipëri, ku, sipas tij, njëri prej përbërësve fetarë privilegjohet në kurriz të të tjerëve.