[ZARATUSTRA]

Ixhtihadi, jo vetëm sipas Ikballit, është term juridik mus­­liman që përcakton mendimin e pavarur juridik, të pa­­varur jo nga Kur’ani dhe nga Sunneti i Pejgamberit, por nga format e klisheizuara të mendimeve të të au­to­ri­te­­teve juridike muslimane gjatë historisë së islamit. Ter­min ixhtihad Ikballi shumë shpesh e përdorë që ta për­shkru­ajë përdorimin “mendimin e ri kreativ, krijues në su­­aza të islamit”.
Edhe në poezinë e Ikballit, sikur edhe në, siç pohon Faz­­­lur Rahman, “veprën e tij kryesore prozaike” “Për­të­rit­ja e mendimit fetar në Islam” (The Re­con­stru­cti­on of re­li­gio­us Thought in Islam, veçan në kap­tinën e pes­të) Ikballi ka tentuar t’i “motivojë mus­li­ma­nët në kri­ji­min e ar­dh­më­ri­së së re nëpërmjet ixhtihadit , që teks­tu­alisht do të thotë “për­pjekje e vetes, vetëpërpjekje, vet­an­gazhim, ve­të­mun­dim.” Në këtë kuptim Ikballin e ka tër­hequr mendimi, si­do­mos aktiviteti përtëritës dhe re­for­mator i Xhemaludin El-Afganiut dhe Muhammed Ab­duhusë.
Së këndejmi vepra Përtëritja e mendimit fetar në Is­lam mund të lexohet edhe si përgjigje e Ikballit në ak­ti­vi­­tetet shoqërore dhe politike e El-Afganiut dhe Ab­du­hu­­së, dhe si tekst i kontinuitetit të veprimit të tyre, por edhe si eho e kahmotshme të një klasiku të madh mus­li­man, El-Gazaliut dhe vepra e tij Ihjau ulum’id-dini (Rin­gjall­ja e diturive fetare).
Në gjurmët dhe rrugët e poezisë islame Ikballi është kul­­tivues i Xhelaluddin Rrumiut, në filozofinë islame Ik­­balli trashëgon Suhraverdin, Ibn Sinain, Ibn Mis­ke­vej­hin ... në filozofinë e kulturës islame vazhdon mendimin e Ibn Haldunit, në teologjinë islame (ilm’ul-kelam) Ik­ba­lli trashëgon mendimet e El-Esh‘ariun[NI2] , në sufizëm, Ik­ba­­lli është nxënës dinjitoz i El-Gazaliut dhe Ibn El-Are­bi­­ut, kurse në “në mendimin e çlirimit musliman” Ik­ba­lli, siç kemi parë tashmë, është në rend të parë student (dhe bashkëkohës i ri) i Xhemaluddin El-Afganiut dhe Mu­­hammed Abduhusë.
Veprat e Muhammed Ikballit janë të shumta dhe kry­ejnë ndikim të madh në mendimin e tanishëm mys­li­man sidomos në botën e nënqiellit kulturor persian dhe in­do-pakistaneze. Kur janë në pyetje Perëndimi dhe he­mis­­fera perëndimore kulturore, Muhammed Ikballi është mendimtari më lartë i ranguar i bashkëkohësisë is­la­me. Henry Corbin në paraqitjen e Muhammed Ikballit ka shikuar kaptinë krejt të re në mendimin filozofik is­lam, faqe që hapin horizonte të reja.
Aktualitetit të shumëfishtë të Muhammed Ikballit nuk i kontribuojnë aq ikballistët, as ikballizmi (në fakt, ik­ballistë dhe ikballizëm thuajse edhe nuk ka), por para së gjithash veprat e shumta të Ikballit me porosi të fu­qish­me.
Dy poema të mëdha të Muhammed Ikballit, e para me titullin Shikwah (Vajtimi) dhe e dyta Jawab (Për­gji­gjja), sidomos me përkushtim dhe me kujdes janë të dë­gju­­eshme përgjatë zonës kulturore persiane dhe indo-pa­­kistaneze të botës muslimane. Në “Vajtim” Mu­ha­m­med Ikballi ankohet për gjendjen e botës muslimane. Në “Përgjigje” (d.m.th. në përgjigjen e Zotit “të pësh­pë­ri­tur” poetit Ikballit) janë shtruar shkaqet përse mu­sli­ma­­nët kanë arritur në gjendje aq thellë të përbuzur.
Përveç këtyre poemave, po aq të njohura janë edhe vep­­rat Asrar-i Khudi (Fshehtësitë e Vetes, kjo vepër është botuar në vitin 1916), pastaj Rumuz-i bikhudi (Fsheh­tësitë e Vetësisë), dhe Payam-i mashriq (Porosia e Lindjes). Në “Porosinë e Lindjes” Muhammed Ikballi është nën ndikimin e Gëtes (Goethe), i cili “ka qenë ci­ceroni i tij perëndimor pikërisht sikur është edhe Mev­lana Xhelaluddin Rumi mësues lindor”. (F. Rahman).
Megjithatë, sipas shumë mendimeve, vepra më e madhe e Ikballit në persishte është Javid-namah (Libri i Xha­­vidit), të cilën në vitin 1932 ia shkroi/ përkushtoi dja­lit të vet Xhavidit. Xhavidname-ja flet për një “udhë­tim shpir­tëror përgjatë sferave qiellore” të Ikballit, në për­­cjellje të Rrumiut, në të cilin Ikballi, si thotë Fazlur Rah­­man, dis­ku­ton mbi problemet fetare, politike dhe sho­­qërore me poe­tët dhe mendimtarët muslimanë dhe jo­­muslimanë.”
Në opusin e tij të madh poetik në gjuhën urdu fu­qi­shëm dallohet poema Bal-i Jibril (Bali Xhibril, Krahu i Xhi­brilit). Shkencës evropiane dhe përgjithësisht pe­rën­di­more këtë vepër të Ikballit më së miri ia ka prezantuar An­nemarie Schimmel, gjermane, e cila, po ashtu, me de­ka­da punon palodhshëm edhe në prezantimin e veprave të Xhelaluddin Rrumiut lexuesve perëndimor. An­ne­ma­rie Schimmel me rastin e poemës Krahu i Xhibrilit ka shkru­ar studim madhështor në gjuhën angleze mbi idetë fe­tare të Sir Muhammed Ikballit (Gabriel’s Wing: A stu­dy into the Religious Ideas of Sir Muhammad Iqbal, Lei­den, 1963). Kur jemi te veprat e Ikballit dhe të An­ne­marie Schimmelit është e nevojshme, kalimthi, të për­men­dim se kjo profesoreshë e studimeve islame ka për­kthy­er në gjermanisht edhe veprën e Ikballit Payam-i ma­shriq me titull Botschaft des Ostens (Wiesbaden, 1963). Të përmendim edhe përkthimin e saj në gjer­ma­nisht të Xhavidnames me titull Javid-namah, Das Buch der Ewigkeit, Munih, 1967), dhe veprën Muhammed Iq­bal, Persicher Pslater (Cologne, 1968).
Përveç Annemarie Schimmelit, veprat, mendimin dhe poezinë e Muhammed Ikballit lexuesit perëndimor me shumë sukses ia kanë prezantuar Johann Christoph Bur­geli, Alessandro Bausani dhe Seyd Abdul Vahidi.