[uck_aksh]

Ndryshime tekstuale lidhur me statusin e gruas

Një nga pasazhet më të rëndësishme në diskutimet bashkëkohore lidhur me rolin e gruas në kishë gjendet tek 1 Korintasve 14. Pasazhi siç shfaqet më së shumti në përkthimet e sotme të Biblës në gjuhën angleze është si më poshtë: “33 Sepse Perëndia nuk është Perëndi trazimi, por paqtimi si në të gjitha kishat e shenjtorëve. 34 Gratë tuaja të heshtin në kishë, sepse nuk u lejohet të flasin, por duhet të nënshtrohen, sikur thotë edhe ligji. 35 Dhe në qoftë se duan të mësojnë ndonjë gjë, le të pyesin burrat e tyre në shtëpi, sepse është e turpshme për gratë të flasin në kishë. 36 Prej jush doli fjala e Perëndisë? Apo vetëm te ju arriti?”
Ky pasazh shfaqet si një urdhëresë e drejpërdrejt për gratë që të mos flasin (lëre më të japin mësim!) në kishë, njësoj si pasazhi i 1 Timoteut 2. Siç e pamë më lartë, shumica e teologëve janë të bindur se nuk është Pali autor i pasazhit të 1 Timoteut, sepse ai shfaqet në një letër e cila duket se është shkruar nga një ndjekës i Palit në shekullit e dytë që e ka shkruar në emër të tij. Por askush nuk dyshon se Pali ka shkruar letrën drejtuar Korintasve. Por ka dyshime lidhur me pasazhin e cituar më lart. Ashtu siç gjendet në formën e tanishme, versetet në fjalë (v. 34-35) janë zhvendosur në shumë prej dorëshkrimeve të rëndësishme biblike. Në tre dorëshkrime Greke dhe në një çift dorëshkrimesh Latine, versetet gjenden jo pas versetit 33 por pas versetit 40. Kjo i ka bërë shumë teologë të hedhin hipotezën se këto versete nuk janë shkruar nga Pali, por fillimisht kanë ekzistuar si shënime anësore të shtuara nga një skrib, me shumë mundësi i influencuar nga pasazhi I Timoteut 2. Ky shënim anësor më pas është future në vende të ndryshme të tekstit nga shkrues të ndryshëm, disa e kanë vënë këtë shënim pas versetit 33 e të tjerë pas versetit 40.
Ka arsye të mjaftueshme për të besuar se Pali nuk është autori i këtij pasazhi. Së pari, ky pasazh nuk shkrihet mirë me kontekstin. Në këtë pjesë të 1 Korintasve Pali është duke diskutuar për çështjen e profetizimit në kishë, e është duke i dhënë udhëzime profetëve të krishterë se si duhet të sillen gjatë shërbimeve të adhurimit në Kishë. Kjo është tema e verseteve 26-33, dhe është po e njëjta temë edhe e verseteve 36-40. Nëse heqim versetin 34-35 nga konteksti, pasazhi shfaqet si një tërësi e cila bën fjalë për rolin e profetëve të krishterë. Diskutimi për rolin e grave në kishë, ndërhyn në mënyrë të beftë në kontekstin e pasazhit, duke thyer në mes udhëzimet që Pali është duke dhënë për një çështje krejt tjetër.
Jo vetëm që versetet ndërhynë në mënyrë të ashpër në kontekstin e kapitullit 14, por ato gjithashtu shfaqen në kundërshti me atë që Pali në mënyrë të qartë ka pohuar në një vend tjetër të po të njëjtës letër. Herët në këtë letër siç e kemi parë më parë, Pali ka dhënë udhëzime për gratë që flasin në kishë: sipas kapitullit të 11, kur ato luten dhe profetizojnë, aktivitete këto që janë bërë gjithnjë me zë të lartë në shërbimet e adhurimit të krishterë, ato duhet të sigurohen që të mbulojnë me shami kryet e tyre (11:2-16). Në këtë pasazh, që askush nuk e ka vënë në dyshim se është shkruar nga Pali, është e qartë se Pali i lejon gratë që të veprojnë dhe të flasin në kishë. Në pasazhin e diskutueshëm të kapitullit 14, është gjithashtu e qartë se “Pali” i urdhëron gratë që të heshtin. Është e vështirë të harmonizohen këto dy këndvështrime. Siç është jo e arsyeshme të mendosh se Pali në mënyrë flagrante të ketë kundërshtuar vetveten brenda hapësirës së shkurtër të tre kapitujve, duket qartë se versetet në diskutim nuk janë shkruar nga Pali.
Kështu, duke kombinuar të dhënat: shumë dorëshkrime që kanë bërë zhvendosje të pasazhit në fjalë, mospërputhja me kontekstin e afërm si edhe mospërputhja me kontekstin e 1 Korintasve në përgjithësi, arrijmë në përfundimin se Pali nuk është autor i pasazhit të 1 Korintasve 14:34-35.
Nga kjo kuptojmë se këto versete janë rezultat i ndryshimit të tekstit të bërë nga skribët, fillimisht e vendosur si shënim anësor e më pas me shumë mundësi, në një stad të hershëm të kopjimit të 1 Korintasve, u fut në tekst nga shkruesit e mëvonshëm duke e bërë pjesë të tij. Ndryshimi, padyshim, është bërë nga skrib të cilët kanë qenë të preokupuar që të theksojnë se gratë nuk duhet të kenë asnjë rol publik në kishë, se ato duhet të heshtin dhe ti binden bashkëshortëve të tyre. Ky këndvështrim u bë pjesë e tekstit përmes ndryshimeve tekstuale [4].
Tani le të shohim shkurtimisht disa ndryshime të tjera tekstuale të ngjashme me atë që sapo përfunduam së analizuari. Njëri prej tyre gjendet në një pasazh që ne e përmendëm më parë, tek Romakëve 16, në të cilin Pali flet për një grua të quajtur Junia dhe për një burrë që me sa duket është bashkëshorti i saj, Androniku, të cilët ai i quan “të parët ndër apostujt” (v. 7). Ky është një verset i rëndësishëm sepse është i vetmi vend në të gjithë Dhjatën e Re ku një grua quhet apostull. Interpretuesit biblik kanë qenë kaq të impresionuar nga kjo gjë saqë shumë prej tyre kanë pohuar se pasazhi në fjalë nuk ka atë domethënie që duket në pamje të parë, dhe e kanë përkthyer versetin në atë mënyrë saqë tani ai nuk i drejtohet më një gruaje të quajtur Junia por një burri të quajtur “Junias” duke e shndërruar emrin nga gjinia femërore në atë mashkullore. Problemi me përkthime të tilla qëndron në faktin se ndërsa emri Junia është një emër i zakonshëm i përdorur për gratë, nuk ka asnjë të dhënë nga bota e lashtë ku “Junias” të ketë qenë një emër burri. Pali i referohet një gruaje të quajtur Junia, ndonëse në shumë përkthime biblike bashkëkohore (ju mund ta vërtetoni vetë) përkthyesit vazhdojnë ti refereohen kësaj gruaje apostulle si një burrë me emrin “Junias” [5]
Shumë skrib gjithashtu kanë hasur vështirësi në mveshjen e termit “apostull” një gruaje të panjohur, e në këtë mënyrë kanë bërë një ndryshim shumë të vogël në tekst për ti bishtnuar kësaj vështirësie.
Në shumë dorëshkrime, në vend që të lexojmë: “Të fala Andronikut dhe Juniës, kushërinjt e mi dhe shokë të burgut të parët midis apostujve” teksti është ndryshuar dhe tani lexon: “Të fala Andronikut dhe Juniës, kushërinjt e mi dhe shokë të burgut, gjithashtu bëjë të fala shokëve të mij të burgut të parët ndërmjet apostujve.” Me këtë ndryshim tekstual nuk është më e nevojshme të shqetësohesh nga konsiderimi si apostulle e një gruaje në mes të një grupi meshkujsh!
Një ndryshim i ngjashëm është bërë edhe nga shumë skrib të cilët kanë kopjuar librin e Veprave. Në kapitullin 17 ne mësojmë se Pali dhe shoku i tij në mision Sila shpenzuan shumë kohë në Thesalonikë duke predikuar ungjillin e Krishtit çifutëve të sinagogës lokale. Në versetin e katërt thuhet se: “Disa nga ata besuan dhe u bashkuan me Palin dhe Silën, si dhe një numër i madh Grekësh të përshpirtshëm dhe jo pak gra të rëndësishme.” Ideja e të qënurit të grave të rëndësishme, lëre pastaj të qënurit të konvertuara të rëndësishme, është shumë për një skrib, e në këtë mënyrë teksti duhet ndryshuar, në shumë dorëshkrime ne lexojmë: “Disa nga ata besuan dhe u bashkuan me Palin dhe Silën, si dhe një numër i madh Grekësh të përshpirtshëm dhe jo pak gra të burrave të rëndësishëm”. Tani janë burrat ato që janë të rëndësishëm, jo gratë e konvertuara.
Ndërmjet shoqëruesve të Palit në librin e Veprave pohohet se ishin edhe një çift, Akuila dhe Prishila. Shpeshherë kur emri i tyre përmendet, autori i Veprave përmend në fillim emrin e gruas më pas atë të bashkëshortit, sikur ajo të kishte një lloj epërsie të veçantë qoftë në marrëdhëniet brenda çiftit ashtu edhe në marrëdhëniet me të krishterët (siç ndodhi edhe tek Romakëve 16:3 gjithashtu, ku ajo është quajtur Prisha).
Jo çuditërisht, skribët shpeshherë janë ndjerë të fyer nga kjo renditje emrash dhe e kanë ndryshuar atë, kështu që burrit i është dhënë vendi që meriton duke ia vënë emrin në krye, Akuila dhe Prishila në vend të Prishila dhe Akuila. [6]
Për ta mbyllur, në shekujt e hershëm të krishterimit kanë marrë jetë debate lidhur me rolin e gruas në kishë, në disa raste këto diskutime janë përthyer edhe në përçimin e vetë tekstit të Dhjatës së Re. Skribët herë pas here kanë ndryshuar tekstin e Biblës në mënyrë që ta sillnin atë në harmoni me këndvështrimin e tyre për rolin e kufizuar të gruas në shoqëri dhe në kishë