[Zana_ch]

Në Republikën e Shqipërisë fjala “malok” përdoret në sens përkeqësues, për të etiketuar një grup të caktuar të popullsisë, ata që banojnë në veri të Tiranës dhe të Durrësit, si dhe të zbriturit nga kjo zonë në Tiranë, Durrës dhe qytete të tjera. Termi “malok” ka si kuptim një individ i paqytetëruar, i egër, kriminal, i trashë, i paaftë për të jetuar në një shoqëri moderne, madje një armik i saj, shkurt barbari, siç është perceptuar ai që nga grekët e romanët antikë dhe më tutje. Ashtu si “barbari”, në nocionin antik grek, roman dhe të kolonizatorëve evropianë, “maloku” është bartës gjenetik i së keqes, ai nuk është i aftë të qytetërohet dhe e vetmja mënyrë për të përfituar nga qytetërimi është duke u sunduar nga një popull i qytetëruar. Nocioni ka ardhur nga një diferencializëm racist, që në thelbin e vet është irracional. Një grup i tërë diferencohet nga bashkësia, duke u etiketuar si bartës i së keqes. Një mendësi që praktikisht përbën një ideologji fashiste, pasi fashizmi nuk qe gjë tjetër veçse racizmi i elaboruar në nivel politik. Fashizmi kishte konceptin e “racës së ulët”, bartëse gjenetike e së keqes, e cila qe e destinuar të qe e sunduar. Grupi që në Republikën e Shqipërisë përdor termin “malokë” trashëgoi paradigmën e pushtuesve të urrejtjes për njeriun e malit. Urrejtja ndaj grupit të njerëzve që definohen si “malokë” i ka të gjitha të dhënat për t’ u kualifikuar si racizëm. Në teoritë raciste ka një diferencim njerëzor në “racë të lartë”, që është raca sunduese (herrenrase, ose racë zotërinjsh, siç e quanin nazistët, duke huazuar një term nga Nietszche), dhe në “racë të ulët”, që është raca e nënshtruar (raca e skllevërve, siç e quanin nazistët). Ashtu si në teoritë raciste, ata që përdorin me përçmim termin “malok”, e shohin veten si “racë e lartë”, ose raca sunduese, ndërsa “malokët” i shohin si “racë e ulët”, apo raca e skllevërve. Në teoritë autentike raciste, përdoret fajësimi kolektiv, pra një individ quhet i keq jo se ka bërë të këqija, por se i përket një grupi që përcaktohet kolektivisht si bartës gjenetik i së keqes, pra që është i keq nga natyra. Për nazistët, hebrenjtë qenë të këqij, jo për shkak të veprimeve konkrete të tyre, por si bartës kolektivë gjenetikë të së keqes. Veprimet e këqija të hebrenjve të caktuar përdoreshin për ta ilustruar tezën e së keqes që ata bartnin në gen. Ajo çka është më paradoksale dhe ironike në këtë racizëm ndaj “malokut” është se ai është e anasjellta e racizmit historik evropian. Racizmi historik evropian është i ndërtuar sipas paradigmës:
-Ariani, domethënë njeriu i bardhë dolikocefal (kafkëgjatë), biond, sykaltër dhe shtatlartë, si “raca superiore”.
-Hebrenjtë dhe popujt me ngjyrë, kryesisht brakicefalë (kafkëgjerë), shtatshkurtër dhe rrondokop, si “racë e ulët”.
Ndërsa në Shqipëri kjo paradigmë është përmbysur. Në Shqipëri, nga një pjesë e caktuar e popullsisë jugore, urrehet e përçmohet si “njeri inferior”, malësori i Veriut, i cili ka ruajtur më së shumti tiparet e racës nordike, ariane, pra dolikocefal, shtatlartë, biond, sy bojëqielli.
Është e habitshme se në çdo vend malësori respektohet, nderohet se ai ka bërë historinë, ndërsa në Shqipëri ai përçmohet dhe fyhet nga një pjesë e caktuar e popullsisë, që për më tepër edhe vetë është me origjinë nga vise malore. Toskëria është një zonë po aq malore sa edhe Gegëria. Në një këngë popullore përmetare për Revolucionin e Qershorit 1924, thuhet kështu:
Ç’ u ngrinë-o malet, ç’ u ngrinë,
ky popull pa opingë,
mori poshtë Gegërinë;
Ahmet Zogollin e zbrinë.
Leskaj-Përmet, 1957
(“Epika historike”, Akademia e Shkencave e RPSSH, Instituti i Kulturës Popullore, “8 nëntori”, Tiranë, 1990, vol. III, f. 578.)
Kjo mendësi artikulohet në koncepte të thjeshtëzuara që mund të rroken lehtë nga të gjitha shtresat e shoqërisë dhe që bartin ngarkesë të madhe urrejtjeje, të llojit: “Është mbushur Tirana dhe Durrësi me malokë!”, “Na mbytën veriorët!”
Por, çdo të qenë sot qytetet e mëdha shqiptare pa malësorët? E vërteta historike është se malësorët, në situata të përshtatshme, kur dobësohej regjimi i okupatorit, rëndom zbrisnin në numër të pakët në fusha e qytete dhe bëheshin rezidentë atje, duke rritur e rigjeneruar popullsinë e rralluar të fushave e qyteteve, për shkak të epidemive dhe emigrimeve. Kështu ndodhi dhe pas rënies së komunizmit, kur ardhja e banorëve të rinj nga malësitë e Veriut, por edhe të Jugut, në Tiranë dhe Durrës, bëri që të zëvendësohet dhe madje të rritet, ulja e ndjeshme e popullsisë për shkak të emigracionit masiv.
Dhe të gjitha këto thuhen në një kohë që dihet se gjatë regjimit komunist, veriorët, madje dhe fshatarët e rretheve të Tiranës, Durrësit e Elbasanit, e kishin të ndaluar të zbrisnin në qytet, ndërsa stimulohej ardhja në Tiranë, Durrës, Elbasan etj. e banorëve nga Jugu. Në këto rrethana, zbritja në kryeqytet apo në Durrës e banorëve nga Veriu do të qe më masive me heqjen e këtij ndalimi, do të qe spontane dhe do të binte më tepër në sy. Gjithsesi edhe pas rënies së komunizmit ardhja e banorëve nga Jugu në Tiranë, Durrës etj. vazhdoi, me të njëjtin ritëm, por në mënyrë domethënëse, ajo nuk komentohej me dashakeqësi.
Pas rënies së komunizmit, popullsia e malësive që pati mbetur e ngujuar në trojet ku të parët e tyre u tërhoqën për mos t’ ia nënshtruar okupatorit, filloi të zbriste masivisht në qytetet kryesore dhe posaçërisht në Tiranë dhe në Durrës. Ky ishte finalizimi i një procesi historik, një gjë që e meritonin ata që në shekujt e okupimit ruajtën njësinë nacionale dhe cilësitë më të mira të racës. Por, fatkeqësisht ata u bënë subjekt i një racizmi paranoiak të nxitur edhe nga qarqe të vendeve fqinje.
Paradigma e okupatorëve në politikën bashkëkohore shqiptare
Aspekti më preokupues i konfliktit politik në Shqipëri është adoptimi hapur nga ana e së majtës i paradigmës së okupatorëve për nxitjen e racizmit brendashqiptar. Ish-kryetari i Bashkisë së Vlorës në vitin 1997, Gëzim Zilja, në librin e vet “Unë e pashë kush e dogji Vlorën”, shkruan se në Sheshin e Flamurit, rapsodët këndonin kënge të tilla para turmës së protestuesve, për t’ i nxitur ata për luftë:
«O moj Vlorë e zeza Vlorë,
Të mbeti pushka në dorë.
Ja të vdesim ja të rrojmë,
Saliun ta rrëzojmë.
O djem të zes’ ç’ u gjet
I hidhi malokët në det,
E bëni si në njëzet».
(Gëzim Zilja: “Unë e pashë kush e dogji Vlorën”, “Pelion”, Tiranë 2000, f. 69.)
Ibrahim Kelmendi, një veprimtar enverist i emigracionit shqiptar nga Kosova në Perëndim, i cili vizitoi Jugun e Shqipërisë në kohën e rebelimit në 1997, për t’ u paraqitur shqiptarëve të Kosovës një tablo të ndryshme nga ajo që kishin perceptuar ata duke parë turmat që ngrinin simbolin serb të tre gishtave. Por, Ibrahim Kelmendi nuk e fshehu dot racizmin që konstatoi. Në Jug, Kelmendit i shprehen në ton kërcënues për forcat shtetërore: «Në qoftë se “malokët” shkelin prapë këndej». (Ibrahim Kelmendi, “Shqipëria-jashtë veriut dhe jugut», “Zëri i Kosovës”, Aarau, 1997, f. 125.)
Në raportin e komisionit parlamentar për ngjarjet e vitit 1997, të hartuar dhe miratuar nga mazhoranca e majtë parlamentare në 1998 thuhet:
«Katërshja B. Gazidede, Xh. Xhaferri, Agim Shehu dhe Sokol Mulosmani duke qenë nga e njëjta krahinë, shërbyen si drejtues të operacioneve dhe si drejtues të shtetit. Përse u emërua kjo katërshe nga Veriu për të sulmuar e drejtuar operacionet kundër Jugut? A nuk kemi të bëjmë këtu me një tendencë të kundërvënies së Veriut kundra Jugut?» (“Zëri i Popullit”,12 qershor 1998, f. 5.)
Bukur, po sikur edhe e djathta e dalë në opozitë pas zgjedhjeve të vitit 1997 të përdorte këtë logjikë, duke i përcaktuar operacionet që kryenin në Veri forcat policore dhe SHIK (SHISH), që pas ardhjes në pushtet të socialistëve tashmë drejtoheshin nga njerëz me origjinë nga Jugu, atëherë çka do të ndodhte në Shqipëri?