[Dilaver]

3. Tri tipe të poezisë

Tri tipet e poezisë bashkëkohore shqipe që artikulohen këtu: 1. Poezi afirmative, 2. Poezi subjektive dhe 3. Poezi objektive, janë në një mënyrë vijim i klasifikimit: poezi e entuziazmit, e lirizmit dhe objektive, të cilave u atribuon elementet estetike, të pasqyrimit, përjetimit dhe trajtimit, që e kishte bërë po ky autor në librin e vet Kah teoria. Dallimi është në esencë se atje më shumë idetë artikuloheshin si teza dhe kapnin gjithë korpusin e letërsisë sonë bashkëkohore, kurse këtu përqendrohen në ngritjen e sistemit teorik të një gjinie letrare, të poezisë. Duhet theksuar menjëherë se teoria e Rugovës rreth poezisë sonë të re dhe vetë ky klasifikim, që del në bazë edhe të analizave letrare paraprake, nuk mbështetet vetëm në një kriter qendror. Përfundimet e tij bazohen në kërkime në nivele të ndryshme të tekstit të poezisë që kapin figurën, dallimet në funksionalizimin e saj, më tutje edhe vetë diskursin poetik, për të prekur dhe preokupimet themelore të saj, si dhe idetë. Megjithëkëtë në klasifikimin e tij hyn domosdo koha, me një fjalë, konteksti shoqëror, pra edhe elementi i kushtëzimit shoqëror të formave dhe të tipeve të shkrimit. Kjo vërehet edhe në vetë emërtimet. Po, mbi të gjithë ngritet një kriter që do të shqiptohet në emërtimet e tipeve, është ky raporti i krijuesit, subjektit krijues dhe materies letrare, duke e marrë këtë në procesin e formësimit letrar, po dhe si rezultat të përfunduar, tashti si objekt, që do të përfaqësohej me terma të tjerë, si realitet tjetër letrar karshi një realiteti jetësor. Pra, në esencë, ngritet raporti Subjekt - Objekt, që del në dy nga tipet. Ndërsa tip i parë, që dikur shihej si entuziazëm, pra gjithnjë në një ndërvarshmëri me një ide shoqërore, tashti del si afirmim. Rugova klasifikimin e vet tipologjik do ta bëjë edhe me vlerësinë e vetë teksteve, pra nuk ka të bëjë vetëm me karakterizim po edhe me vlerësim. Prej këndej, poezia objektive i del përnga vlerat më e rëndësishme se dy tipet e para. Kjo do të thotë se në teorinë e vet të poezisë sonë ai, nga ana tjetër, krijon edhe një pamje të zhvillimit të poezisë sonë. Dy kërkesat e tij janë vështirë të provohen sidomos në shkrimet që kanë karakter kryesisht teorik e formulativ. Tezat e veta Rugova i argumenton me libra dhe sidomos me autorë të veçantë. Edhe nga ky aspekt sikur krijohet një kronologji e veprave dhe autorëve dhe më në fund e vlerave, në aspektin e paraqitjes. Mirëpo, problemet dalin pikërisht me autorët, nga një anë, dhe me poezinë që kapet të trajtohet teorikisht në një prerje sa kohore aq aktuale. Pse ndodh kjo? Kjo ndodh sepse kemi pak poetë që kanë të formuar një sistem të vetin të ideve, madje edhe të shkrimit poetik. Me një fjalë, pak ka individualitete që pa mungesë dhe pa tepricë mund t'i përgjigjen një tipi të shkrimit apo, më në fund, një tipi të poezisë. Kjo shtron çështjen e bashkëjetesës përnga kushtet e krijimit, për të mos thënë për ndikimet e ndërmjetvetshme që janë të dukshme dhe nganjëherë prekin problemin e imitimit. Natyrisht që këto probleme në këtë studim të Rugovës nuk janë trajtuar deri në fund, gjë që nuk ka lejuar dhe mënyra e kërkimit, po duhet të theksohet se janë të mëdhenj, bile nganjëherë të pakalueshëm, në rrugën e çfarëdo shkrimi që ka karakter përgjithësues për poezinë tonë të re. Këtë problem, shihet, e ka hetuar edhe vetë autori kur me emra bën ilustrimin e tipeve të poezisë, disa emra autorësh i dalin në më së paku dy tipe, dhe jo vetëm në aspektin e zakonit të pranuar ndërdijshëm se në rininë e parë poetët e shkruajnë më fuqishëm intimën, por edhe në aspektin e trajtimit letrar dhe të vetë ideve dominuese në poezi. Një problem të tillë do ta ndriçonte një studim i natyrës pak më tjetër, i natyrës së hetimit të tendencave kryesore në poezinë tonë, duke nisur nga akti i paraqitjes së tyre, nëpër pikat e realizimit të tyre kryesor. Me një fjalë: për t'u parë ku janë ato artikulime poetike autentike, e ku janë të bartura nga të tjerët apo edhe të imituara e të shpifura.