[Preshevar]

Et'hem Beu, historia që udhëton me Tiranën




Për të sot nuk ekziston asnjë imazh apo foto që mund të na japë një skicim sadopak të qartë të portretit të tij. E vetmja simbolikë, që ka mbetur ende e gjallë nga koha kur ai jetoi dhe që e bën të pavdekshëm emrin e tij, është një vepër unikale për nga stili dhe lloji, vepër, që do të mbetet përjetësisht e lidhur me evoluimin e një qyteti. Et'hem beu mbetet ende sot e kësaj dite një figurë emblematike. Në historinë e Tiranës do të mbetet i skicuar si portreti i ndërtuesit të xhamisë karakteristike, që ndodhet në qendër të kryeqytetit. I lindur nga një derë pasanikësh, në Tiranën e fillim shekullit të 18-të. E vetmja e dhënë që mbetet, edhe gjatë ditëve të sotme për figurën e tij, është se ai ishte biri i Molla Beut, një tregtari të pasur nga Petrela. Sipas të dhënave gojore, Et'hemi, më pas me titullin “Be”, ndërmori iniciativën për ndërtimin e xhamisë, fill pas vdekjes të së atit, Molla Beut, i cili nuk mundi ta gëzonte përfundimin e xhamisë, ku edhe vendosi gurin e parë. Së bashku me dy arkitektë të njohur tiranas, të fillim shekullit të 18-të, emrat e të cilëve njihen si Mulla Isuf Zorba dhe Mulla Halim Bulku, Et'hem Beu, me pikturimin e tavanit, përfundoi në vitin 1831. Pas katër dekadash të ndërtimit, xhamia do të njihej me emrin e tij. Merita më e madhe e këtij personazhi emblematik të shekullit të 18-të është krijimi i një vepre arkitektonike, e cila do t'i rezistojë gjatë kohëve dhe për të cilën, ai, paçka se në mungesë të një portreti, do të ketë vendin e tij të pazëvendësueshëm në historinë e Tiranës.




Xhamia e Et'hem Beut, historia që udhëton me Tiranën


Në shekullin e 17-të, Tirana, sipas historianëve të kohës, kishte 64 xhami. Nga këto xhami, nga të dhënat që deklarohen gjatë këtij shekulli, gjatë ditëve të sotme kanë rezistuar vetëm disa emra, me të cilët është e lidhur edhe historia e Tiranës. Kështu, të vetmet xhami që i rezistuan në kryeqytet shembjes së vitit 1967, janë Xhamia e Et'hem Beut në qendër të qytetit, xhamia e “Mëhallës së Tabakëve”, ajo e “Rrugës së Kavajës”, si edhe xhamia e “Pazarit të Ri” ose siç njihej tri shekuj më parë, “Xhamia e Kokonozëve”. Këto xhami sot përbëjnë edhe qendrën e faljeve të besimtarëve myslimanë, pas rilindjes së besimit. Nga këto xhami, ajo që është më e madhja dhe që ruhet nga Instituti i Monumenteve të Kulturës, si vepër me vlera të rëndësishme kombëtare, është Xhamia e Et'hem Beut. Xhamia i shpëtoi shembjes, ashtu sikur ndodhi me shumë prej xhamive të tjera, gjatë shpalljes së Shqipërisë si vend laik. Është një nga më të bukurat, jo vetëm në Tiranë, por edhe në Shqipëri.
E veçanta, sipas studiuesve, te kjo xhami mbetet stili i ndërtimit të saj, si edhe mënyra e dekorimit në ambientet e brendshme. E ndërtuar gjatë shekullit të tetëmbëdhjetë, një nga elementët që e bën të veçantë në llojin e saj është kubeja prej plumbi, e zbukuruar dhe ku në fund të saj janë të shkruara 99 emrat e Allahut. Ndër përbërësit e tjerë të kësaj xhamie janë edhe 18 dritaret, si edhe vendi i nafilit, ku falen gratë, element, që gjendet në xhamitë e tjera. Ajo që e bën më të veçantë Xhaminë e Et'hem Beut, sipas studiuesve, është ndërthurja e komponentëve të saj, ku elementë, si: Sahati apo kompleksi i ministrive, i japin kësaj xhamie një panoramë krejtësisht speciale. Xhamia e Et'hem Beut nuk është një vlerë vetëm për shqiptarët. Sot, kjo xhami, për vlerat e saj, vlerësohet edhe jashtë vendit nga studiues të huaj, të cilët shohin vlerat e vërteta të botës islame. Vendosja e kësaj xhamie në qendër të kryeqytetit shqiptar dhe ndërthurja e saj me Kullën e Sahatit, si edhe elementë të tjerë, që i janë bashkëngjitur ndër vite, i japin asaj vlera të veçanta, qoftë për nga ana arkitektonike, qoftë edhe për panoramën e qytetit. Dyshja e pandarë, Kulla e Sahatit dhe Xhamia e Et’hem Beut, dëshmojnë, njëherazi, për të tashmen dhe të kaluarën historike të qytetit, tregojnë origjinën orientale të qytetit të Tiranës, i cili është themeluar gjatë shekullit të XVII dhe më pas është pasuruar me elementë të ndërtimit karakteristik vendas, që i përkasin trevave të Shqipërisë së Mesme.
Xhamia, duke qenë në qendër të Tiranës, dhe duke u bërë simbol i saj, i është nënshtruar disa herë ndërhyrjeve restauruese. Kështu, asaj i është bërë një rindërtim tërësor i çatisë, duke e ngritur disi nivelin dhe lartësinë e kësaj të fundit, si dhe duke e rritur pjerrësinë. Gjithashtu, në vitin 1940 është bërë një ndërhyrje në bazamentin e portikut, në krahun e jashtëm të xhamisë, duke e veshur atë me gurë të gdhendur. Gjatë kohës së luftës, xhamisë iu rindërtua edhe pjesa e shembur e minares. Ndërsa në vitet 1960-1963, 1969 dhe 1974, pasi xhamia ishte kthyer në një monument kulture, në të ka ndërhyrë Instituti i Monumenteve të Kulturës. Portikut të xhamisë, pas viteve ’90, i është bërë edhe veshja me xhama, në mënyrë që të mos ndotet prej pluhurit dhe tymrave të jashtëm. Edhe abdesanes, që ndodhet në katin e poshtëm të xhamisë, i është bërë një ndërhyrje, duke e shtruar me pllaka dhe duke rregulluar sistemin e kanalizimeve të ujërave.