[rilinda]

“Pamje nga ura” - realizim artistik dinjitoz në Teatrin Kombëtar

1.Një analizë kritike profesionale, në promovimin e çdo spektakli, madje edhe te “Pamje nga ura” fokusohet në shqyrtimin artistik, estetik dhe mesazhor të regjisurës, skenografisë, aktrimit dhe muzikës: si dhe sa e kanë realizuar vepën e dramaturgut. Një vëshrim kritik i tillë sfidon gykimin amatoresk që shikon e përcepton shfaqjen dhe flet për dramën, apo për një detal a dukuri të saj dhe bëhen filozofime të kota, diletante, absurde e të përgjithshme, duke lënë në plan të fundit spektaklin, për shkak të paaftësisë dhe inkompetencës profesionale, siç ka ndodhur në median e shkruar dhe elektronike edhe për spektaklin e kësaj drame të fuqishme të Artur Milerit.
Refuzimi i kësaj praktike rutinore dhe demode, më orienton ta analizoj me përparësi spekaklin “Pamje nga ura”, duke evidentuar vlerat dhe jovlerat sipas shestimit, individualitetit, vizionit dhe trajtimit artistik të regjisorit Alberit Minga, siç theksova më sipër: si dhe sa e ka realizuar skenikisht veprën e dramaturgut të shquar amerikan.

2.
Sipas kësaj kuptimësie, theksoj që në krye të herës, se në spektaklin “Pamje nga ura” të Mingës, shfaqet ajo që quhet personale artistike e tij, çka më krijoi kënaqësi estetike, ashtu siç më kanë dhënë disa nga spektaklet më të mirë në dekadën e fundit si: “Fernando Krrafi ...”, “Kapitulli i dytë”, “Për një fjalë goje” etj. të cilët janë më përfaqsues të zhvillimit të artit dramatik të teatrit tonë në këtë kohë ku liria krijuese ka hapsira të pakufizuara.

* * *
Vizioni regjisorial klasiko-modern i Albert Mingës, i gërshetimit të reales me groteskun, dramatikes me tragjiken; temporitmi i lartë i shfaqjes në tërësi; depërtimi në dramën psikologjike, sociale e frojdiste dhe, në shprehjen e tyre artistikisht me realizëm, duke theksuar momentet më të rëndësishme e kulmore me sensin e masës, madje edhe shkallëzime emocionale me ngritje, zbritje e zikzake, të veprimeve e bëmave të personazheve, po edhe të situatave dhe ngjarjeve, ideve e mesazheve, duke patur në fokus evidentimin e asaj që është substanciale e thelbësore; të gjitha këto e të tjera, përbëjnë gjuhën regjisoriale të spektaklit të Mingës, çka janë tregues të një regjisure profesionale.

3.
Kjo gjuhë regjisoriale e Mingës, nuk është qëllim në vetvete, por mjet i fuqishëm për të shprehur artistikisht dramën “Pamje nga ura” të Artur Milerit sipas vizionit të tij skenik.
Shestimi regjisorial sipas konceptit se, spektakli duhet t’i flas të sotmes dhe të ardhmes, që idetë dhe mesazhet e dramës t’i sjellë në kohën tonë dhe të ngacmojë vetëdijën e publikut që të përjetojë të dyja krizat, si atë të dramës frojdiste ashtu edhe krizën e dramës së emigrimit, është në kahjen e duhur. Madje mostheksimi posaçërisht i ideve, sidomos i mesazheve të veprës në spektaklël duke mos e dhunuar vetëdijen e publikut, por duke e lënë të lirë atë t’i nxjerrë vetë përfundimet sipas përceptimit dhe përjetimit vetjak të ngjarjeve, konfliktit, dramave e bëmave të personazheve, është një vlerë artistike e konsiderueshme në tërësinë e vlerave të regjisurës së këtij spektakli.
Ky angazhim artitik, sfidon alternativën e atyre regjisorëve që priren të jenë tendenciozë në theksimin e mesazheve të veprës dramatike, si në kohën e socrealizmit, apo të regjisorëve të tjerë që kërkojnë të sajojnë, kompilojnë, mistifikojnë dhe alibiuojnë ide e mesazhe nga xhepi i tyre mediokër, duke i futur si mish i huaj, i keq, në krijimin e spektakleve, sa gatuajnë një çorbë të thartuar që nuk e hanë as qentë as derrat.

* * *
Nuk mohoj vështrimet dhe trajtimet e ndryshme dhe origjinale regjisoriale moderne, realiste, klasike, apo postmoderne, por theksoj se dhunimet e veprave të mëdha nga regjisorë xhuxhmaxhuxh, i vulgarizojnë dhe banalizojnë ato në emër të pseudomodernes, aq më keq, madje, kur këto konsiderohen vlera edhe nga kritikë amatorë apo prof.dok., “qejfli teatri” të cilët flasin si “kompetentë” duke qenë amatorë në këtë rrafsh. Kjo është një sëmundje e përgjithëshme sa e mediokërisë së kohës, aq dhe e deliromanisë të të vetëquajturve “specialistë për gjithëçka”, jo vetëm të atyre që janë jashtë teatrit, por edhe e regjisorëve mediokër e delirantë, të pseudokritikës teatrore, apo pseudospecialistëve.

* * *
Veprat e mëdha mund të inskenohen vetëm nga regjisorë të mëdhenj dhe të interpretohen nga kritikë profesionistë, të cilët nuk dhunojnë autorin, përkundrazi interpretojnë veprën e tij me mjeshtëri të lartë artistike, ndriçojnë të padukshmen, apo anë të veçanta të veprës së tij, duke i parë dhe interpretuar dukuritë artistike nga këndveshtrime të reja moderne artistike skenike.

4.
Profesionalizmi i regjisurës së Mingës, shfaqet që në përzgjedhjen e një vepre të tillë me vlera të larta siç është “Pamje nga ura”, i cili duke njohur vetveten guxon të fitojë apo të rriskojë. Madje është përzgjedhur varianti më i mirë skenik i Milerit, i redaktuar me kujdes dhe cilësi prej regjisorit, i vetëorientuar në zbulimin e dramës psikologjike dhe frojdiste të Edi Karbones, duke trajtuar me përparësi në spektakël raportin me dramën e emigrimit, por të shkrira në njera-tjetrën duke i qëndruar besnik veprës. Trajtimi regjisorial në unitet, i krizës morale të individit, me krizën e dramës ekzistenciale të emigrimit, jepen sa me realizëm aq dhe me natyrshmëri, sa me dramatizëm aq dhe me tragjizëm, nëpërmjet mjeteve shrehëse regjisoriale.

5.
Nëse autori i dramës realitetin e jetës e ngre në realitet artistik që është më i përsosur se i pari; regjisori realitetin artistik të veprës e dimensionon në realitet skenik, i cili është më dinamik dhe shprehës; aktori i jep jetë, shpirt e mendje gjithë spektaklit, e shumëdimensionon, duke krijuar një realitet të gjallë artistik skenik, që është akoma më i përsosur se dy të parët siç do të thoshte Didëroi. Këtë privilegj që ka aktori, e kanë realizuar edhe disa nga aktorët e spektaklit “Pamje nga ura”.
Para se të hyjmë në analizën e mjeshtërisë artistike të aktrimit të tyre, do të evidentoj, marrëdhënien e regjisorit me skenografin. Mendoj se është një marrëdhënie e shkelqyer midis Agim Zajmit si skenograf dhe Albert Mingës si regjisor në këtë spektakël. Skenagrafia aq sa është funksionale aq është edhe shprehëse, gjuha e saj është e integruar harmonishëm me gjuhën regjisoriale; aq sa është skenografi realiste aq është edhe moderne, madje edhe estetike. Kjo është vlerë që radhitet krahas vlerave më të mira të spektaklit..

6.
Dhe tani le të ndalemi te aktrimi. Në gjykimim tim pesha specifike e vlerave të aktrimit në krahasim me ato të regjisurës dhe skenografisë në këtë spektakël, është më e madhe, në kahje të shndërrimit të realitetit letrar në realitet skenik, emocional, mbasi figurat artistike pa jetë në tekst, mishërohen në skenë, gjallërohen, marrin jetë dhe veprojnë si qenie të gjalla nëpërmjet fizikut, frymës, shpirtit, gjakut dhe ndjenjave të aktorit të tjetërsuar në figurë, që bëhen një.
Aktrimi në shfaqjen “Pamje nga ura” priret në kahje të interpretimit realist, psikologjik, emocional dhe racional, sipas situatave, ngjarjeve, dramatizmit dhe tragjizmit të tyre dhe, individualitetit të personazheve e të talentit të aktorëve. Kjo e shpie aktorin në hullin e profesionaliozmit gjatë procesit të formësimit të figurës artistike. Pa dyshim kjo është një nga vlerat më të rëndësishme të spektaklit, që e sjellin vëçanërisht aktorët Timo Floko, Bujar Asqeriu, Olta Gixhari etj.