[Murgesha]

Shtëpia e shqiptarit është e Zotit dhe e mysafirit
Besa, e cila ndërlidh nderin personal dhe respektin e barazinë me të tjerët, në mënyrë të pandashme dhe komplekse, është themel i Kanunit. Besa ka domethënie të shumëfishtë, duke filluar nga feja, mirëbesimi paqësor, armëpushimi dhe fjala e nderit deri te premtimi i shenjtë dhe obligimi për ta mbajtur premtimin dhe për të ofruar mikpritje dhe mbrojtje. Ajo parasheh mbrojtjen e mikun në mënyrë të palëkundur dhe të pakompromis, nëse lipset edhe me kusht vetësakrifikimi. Kështu, fjala vjen, kapitulli i tetëmbëdhjetë i Kanunit, që i kushtohet “nderit shoqëror” hapet me parimin se “Shtëpia e shqiptarit është e Zotit dhe e mysafirit”. Më pas kapitulli thekson se “Mysafirin e lodhur duhet pranuar dhe rrethuar me nder. Atij i lahen këmbët. Çdo mysafiri duhet t’i shtrohet sofra në shtëpinë mikpritëse”. Pas hyrjes në shtëpi, mysafiri “duhet ta dorëzojë armën e tij në shenjë respekti për mikpritjen dhe mbrojtjen, sepse pasi i është thënë “mirëserdhe” ai nuk ka përse të frikësohet, sepse e di që ti je i gatshëm ta mbrosh atë nga të gjitha rreziqet. Kanuni “kërkon që mysafiri të përcillet deri larg truallit që të mos jetë viktimë e ndonjë vepre të shëmtuar dhe të ligë”. “Në qoftë se dikush mysafirin tënd e tall, e vë në lojë apo e shanë, ti je i obliguar ta mbrosh nderin e tij edhe nëse të rrezikohet jeta”.
Në Kanun nuk ekziston koncepti modern i Perëndimit për “të huajin”. Në të ekziston vetëm koncepti i “mysafirit” - (Harvey Sarner, Shpëtimi në Shqipëri - Rescue in Albania. Faqe 63). Prandaj, në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore nuk kishte hebrenj “të huaj” por vetëm “mysafirë“ hebrenj, që duhej të strehoheshin dhe të mbroheshin, qoftë edhe me jetë.
Historia e Ali Aliut nga Puka
Historia e Ali Aliut, pronar i një shitoreje mallrash të përziera në Pukë, e ilustron në mënyrë dramatike shkallën, në të cilën shkuan shqiptarët për t’i shpëtuar hebrenjtë.
Në vitin 1943, një automobil gjerman që po bartëte nëntëmbëdhjetë të burgosur shqiptarë drejt një pune të rëndë e të detyrueshme dhe një hebre, kishte ndaluar para shitores së Aliut. Duke shfrytëzuar ndalimin, Aliu, që gjermanishten e kishte folur në mënyrë të mrekullueshme, i kishte ftuar nazistët të hynin në shitoren e tij, u kishte ofruar atyre të hanin dhe i kishte qerasur me verë, derisa ishin bërë tapë. Ndërsa po pinin, Aliu kishte arritur t’ua mbushte mendjen nazistëve se ishte e udhës që edhe të burgosurve t’u jepte diçka për të ngrënë. Me këtë rast, të burgosurit të ri hebre i kishte dhënë një flegër pjepri. Brenda saj, Aliu kishte fshehur një pusullë, nëpërmjet të cilës e udhëzonte të ikte në mal dhe ta priste atë në një vend të caktuar. Por, në nisje, gjermanët e kishin hetuar mungesën e hebreut të kapur prej tyre dhe kishin shpërthyer në zemërim deri në xhindosje.
Aliun e kishin tërhequr zvarrë në sheshin e katundit dhe e kishin lidhur për muri. Më pas gjermanët i kishin drejtuar atij tytën në zverk katër herë, por ai prapë se prapë nuk e kishte nxjerrë fshehtësinë. Më në fund, gjermanët kishin hequr dorë nga kërkimi i hebreut të ikur, por më pas ishin kthyer sërish dhe kishin kërcënuar se po që se Aliu nuk e tregonte të vërtetën do ta digjnin tërë katundin. Megjithatë Aliu nuk ishte ligështuar për asnjë çast dhe më vonë gjermanët ishin larguar nga Puka përgjithmonë.
Aliu kishte shkuar dhe e kishte gjetur të hebreun e ikur, që mbante emrin Yasha Bayuhovio dhe e kishte mbajtur atë të fshehur në shtëpinë e tij dy vjet, deri kur lufta kishte marrë fund. Sot ai është dentist dhe jeton në Meksikë (marrë nga kujtimet e Enverit, djalit të Aliut, dhënë Norman Gersham në Tiranë në maj të vitit 2004).