[LABI]

Familja ështe një ndër konstrukcionet më komplekse shoqërore, e cila qëndron dhe përbëhet prej elementeve të natyres së ndryshme , të cilat janë me origjinë sociale, biolgjike etj...

Familja është institucion shoqëror me elemente të shprehura biologjike. Prej thurrjes së funksioneve biologjike me ato shoqërore, me rregullativat kulturo-historike për gjendshmërinë ndërmjet njerëzve, rezulton ndërlikueshmëria e saj , që parashtron faktor dhe nuk nënçmon faktorë të tjerë, gjë që është pa vend, meqë në interpretimin e kombit duhet të merren parasysh shumë faktorë, e krejt kjo tregon ndërlikueshmërinë e kësaj çështje.


Në kultura të ndryshme, ashtu si për elemente tjera të jetës sociale, edhe familja ka një shumëllojshmëri modelesh.Ndryshimet janë të mëdha lidhur me aspekte të tilla si çfarë konsiderohet familje, lidhejt e saj me njerëz të tjerë të afërm, me kë i lejohet një njeriu martesa, si bëhet zgjedhja e bashkëshortit, lidhjet midis martesës e seksualitetit
“Familje quhet një grup njerëzish të bashkuar nga lidhjet fisnore, pjestarët e rritur të cilit kanë përgjegjësinë e kujdesjes për fëmijët”[1]

Familja është një ndër institucionet tejet me rëndësi dhe paraqet formën e veçantë dhe specifike të mardhënieve shoqërore. Ajo në një kuptim qëndron në vetë bazat e shoqërisë ekzekutuese .


Familja sot, në bazë të kulturës dhe civilizimit të përgjithshem , qëndron mbi familjen e vjetër patriarkale.Ajo është duke përjetuar ndryshime të shumta kryesore në konsolidimin në baza të reja shoqërore-ekonomike të progresit dhe të zhvillimit te njerëzit në tërësi. Famillja është formë e bashkësisë shoqërore, , e cila pas lidhjeve bashkëshortore në kuptimin e lidhjeve seksuale, ka edhe funksione të tjera të shumta. Si kategori sociologjike, historike – shoqërore, ajo është shfaqur dhe zhvilluar historikisht, duke ndërruar format në brendinë e vet shoqërore … Familja është , siq shprehet Luis Morgani “element aktiv”, ajo asnjëherë nuk qëndron në vend , por evoluon prej formave të ulta në forma të larta në përpjesitm me zhvillimin e shoqërisë prej shkallës së ultë në shkallë të lartë .


Në lidhje me çështjen e familjes ( se çka është dhe kush e përbënë familjen ) , vend me rëndësi zë poblemi i përkufizimit të familjes, problem i cili është mjajft i ndërlikuar.Një ndër përkufizmet e shumta në suazat e sociologjisë së familjes është edhe përkufizimi i ( Ernest W. Burges)dhe(Harew J. Locke ) , i cili thotë që familja mund të përkufizohet si :
“grup i personave të lidhur me lidhjet bashkëshortore dhe gjakut ose me përvetësimin ,adoptimin. Antarët e familjes janë në mardhënie në mes veti nëpërmjet të veprimtarisë së përbashkët në varësi prej rolit të bashkëshortit dhe të gruas , nënës dhe të atit, birit dhe të bijës, vëllaut dhe motrës” .

Familja krijon dhe pasqyron kulturën e caktuar, e cila mund të përshkruhet kështu: “Familja është grup kryesor shoqëror, e cila në varësi prej zhvilllimit historic dhe shoqëror-ekonomik, i bashkon individët e lidhur me jetën bashkëshortore dhe me pasardhësit e tyre, eventualisht edhe qarkun më të gjerë ose më të ngushtë të cilët bashkohen për plotësimin e nevojave të ndryshme (plotësimin e instiktit seksual, të lindjes dhe rritjes së fëmijëve) e të nevojave ekonomike (prodhimtaria, shpenzimet, shkëmbimi ), nevojave sociale (mbrojtja e anëtarëve të familjes), nevojave eduaktive, e motive të tjera”.


Familja bashkëshortore mund të përkufizohet kështu :
“Familja bashkëshortore është grupi themelor shoqëror, e cila themelohet me martesë, me jetë bashkëshortore në mes të dy personave me gjini të kundërt dhe pos tyre e përbëjnë edhe pasardhësit e tyre , (megjithëse prezenca e tyre është e domosdoshme për ekzistencën e familjes, ashut sikurse edhe prania e një prindi), dhe funksionet e së cilës janë : krijimi dhe ngritja e pasardhësve, plotësimi i instiktit seksual, plotësimi i nevojave emotive dhe tjera (educative, sociale, ekonomike) etj .


Kanë ekzistuar dhe sot ekzistojnë teori të ndryshme mbi familjen , sikurse psh: teoria tradicionale, e cila e paraqet familjen patriarkale , si bashkësi universale dhe të përherëshme shoqërore. Kjo teori në pikëpamje kohore është teoria më e vjetër , e cila deri në shekullin e kaluar ka qenë teori sunduese .


Teori tjetër e njohur dhe influencuese është edhe Teoria Evolucioniste – ose Teoria Morganit, e cila teori kryesisht është e trajtuar në veprën e Morganit “Shoqëria e Hershme” ; ne te cilen Luis Morgani ka mbledhur materiale të shumta faktike.
Në bazë të hulumtimit shumë vjeçar të sistemit familjar , në mesin e indianëve në Amerikën Veriore ( në mesin e irokezeve) ka treguar zhvillimin dinamik të familjes dhe ka dhënë një sistem të fortë familjar… Në bazë të shumë hulumtimeve, ka konstatuar se familja në zhvillimin e vet historic ka kaluar nëpër disa etapa të caktuara.


Por studimet e etnologjike dhe studimet e tjera pas Morganit kanë treguar se zhvillimi i familjes është mjaft i ndërlikuar dhe i shumë llojshëm përkah format dhe nuk ka ecur (evoluar) gjithëmon në një vijë. Në paraqitjen e vetë skematike të Luis Morganit në zhvillimin e familjes dallon tri forma të familjes të cilat i përshtatën kryesisht tri studimeve të zhvillimit të shoqërisë ; Për periudhën historike të egërsisë – i përshtatët martesa grupore , barbarize - martesa çifteve , për civilizimin – familja monogamike e plotësuar me shkurorëzimet dhe prostitucionet .


Disa shkencëtarë janë përpjekur të shpallin se familja patriarkale është formë e përherëshme e jetës shoqërore . Por, historia dëshmon që familja ka pasur ndryshime të shumta në historinë e shoqërisë njerëzore :


Familja e Farefisnisë - është formë e parë e jetës bashkëshortore grupore. Ato janë gupe bashkëshortore të ndara sipas gjeneratave . Rrethet e gjeneratave në mes veti janë burrat dhe gratë, bashkëshortët, d.m.th. të gjithë vëllëzërit dhe motrat, janë në të njëjtën kohë bashkëshortë. Kjo familje është zhdukur që moti .

Pastaj, Familja Punalua – kjo formë e familjes bënë përjashtimin e motrave dhe vëllezërve prej lidhjeve të bashkëshortësisë . Familja –punalua paraqet bazen prej së cilës është formuar farefisnia , dmth: bashkësia e njerëzve të lindur me lidhje gjakore, por që nuk janë vëllezër, ose grupi i vëllezërve në shkallë të ndryshme të farefisnisë kanë mardhënie bashkëshortore me grupin e femrave (grave) të cilat nuk janë motra të tyre . Familjet e këtilla paraqesin bazën e bashkësisë së farefisnisë.

[1] Anthony Giddens, Sociologjia . Fq.371 (Farefisnia, Martesa dhe Familja)