[Arb]

Arkeologu dhe politikani Neritan Ceka vlerëson se pas nismës nuk ka prapaskena politike

Ceka: Reforma në shkencë? Berisha u keqkuptua

Intervista/ Kreu i PAD-së mendon se do të jetë shumë e vështirë rishkrimi i historisë


Presidenti i Partisë Aleanca Demokratike, Neritan Ceka, njëkohësisht njëri nga personalitetet e arkeologjisë shqiptare, vlerëson se nuk ka asnjë prapaskenë politike pas reformës në kërkimin shkencor. Në një intervistë për "Shqip" ai sqaron se deklarata e Kryeministrit është keqkuptuar dhe bën me faj stafin ndihmës të kreut të ekzekutivit.

Zoti Ceka, si e vlerësoni deklaratën e fundit të Kryeministrit Berisha për reformën në kërkimin shkencor, çka nënkuptonte edhe rishkrimin e historisë?

Besoj se ka pasur një lloj keqkuptimi të asaj çka tha Kryeministri. Në një sistem demokratik nuk mund të ndodhë diçka e tillë. Imagjinoni sikur këtë deklaratë ta bënte Kryeministri i Francës ose i Gjermanisë. Këto, për mendimin tim, janë gjëra pa precedent. Duhet parë në rastin konkret që është një reformë në kuadrin e Akademisë, ku studimet albanologjike kalojnë në një qendër të kërkimeve universitare në varësi të Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës, por duke ruajtur të gjithë statusin akademik, autonominë e institutit. Kjo presupozon që ky është një organizëm autonom dhe i pavarur në veprimtarinë e tij nga qeveria dhe politika në përgjithësi. Njësoj siç është Universiteti dhe Akademia e Shkencave. Së dyti, dua të them se historia që ne kemi sot nuk është një histori zyrtare dhe e standardizuar, siç ishte në kohën e komunizmit. Atëherë çdo gjë vendosej në zyrat e Komitetit Qendror dhe ndiqej në të gjitha instancat. Ne sot kemi një botim të Akademisë së Shkencave mbi historinë e Shqipërisë, por ky nuk është një tekst standard, nuk është një detyrim për të gjithë qytetarët dhe institucionet. Shkollat nuk e kanë me detyrim të ndjekin me patjetër interpretimet e atij teksti. Madje, duhet thënë se edhe historitë e shkollave bëhen në bazë të një konkursi midis autorëve, ku secili shpreh interpretimin e vet mbi ngjarjet historike. Për më tepër akoma, një shkollë mund të përdorë disa tekste alternative, pra në një klasë përdor një tekst dhe te tjetra, me një mësues tjetër, mund të përdorë një tekst tjetër. Unë dua të them se ajo çka kanë bërë historianët shqiptarë këto 50 vjet që na ndajnë nga Lufta e Dytë Botërore nuk është diçka që mund të korrigjohet kollaj e të hidhet poshtë. Duhet pranuar se breza të tërë historianësh kanë dhënë një kontribut të shquar duke u bazuar në dokumentet arkivore. Instituti i Historisë ka qenë shumë serioz, ashtu siç ka qenë Instituti i Arkeologjisë, i Gjuhësisë ose ai i Kulturës Popullore. Librat e botuar prej tyre janë të njohur e të pranuar edhe jashtë vendit, tezat e albanologjisë shqiptare mund të them se dominojnë, për sa i përket vërtetësisë dhe seriozitetit në tërë punimet në këto fusha, që janë ndërkombëtare. Në këtë logjikë, nuk mundet që një iniciativë që ndryshon gjithçka të ndërmerret nga një person i vetëm, qoftë ky edhe Kryeministri. Do thosha se e gjithë zhurma e bërë këto dy ditët e fundit është pa sens, pa logjikë, e palidhur me realitetin dhe që nuk thotë asgjë. Nuk mund të jetë një kthesë në studimet albanologjike krijimi i një qendre universitare, që s‘është gjë tjetër veçse një fazë tranzitore e kalimit të studimeve nga Akademia drejt universiteteve.

A janë të përgatitura në fakt universitetet në Shqipëri për këtë hap që parashikohet?

Natyrisht që kjo është një pyetje shumë me vend. Besoj ka qenë edhe arsyeja se pse këto institute nuk u kaluan direkt pranë universiteteve, siç u bë me shkencat teknike, në dy qendrat e krijuara nga institutet. Duhet të them në këtë rast se universitetet tona nuk janë të përgatitura të përthithin aktivitetin e mirëfilltë shkencor. Nga ana tjetër, duhet pranuar se ka shumë studiues seriozë që janë njëkohësisht pedagogë të universiteteve ose të fakulteteve shoqërore. Ka shumë studiues nga Akademia në fushën e shkencave, të cilët kanë ushtruar një aktivitet të gjatë pedagogjik duke krijuar një brez të ri studiuesish evropianë. Qendra e kërkimeve universitare në këtë kuptim është një fazë tranzitore, kjo është arsyeja se pse është ruajtur statusi akademik i kësaj qendre dhe format e organizimit. Janë ruajtur edhe institutet e veçanta në kundërshtim me një mendim që, për fat të mirë, nuk pati mbështetje që ishte për t‘i kthyer ato në departamente.

Eksponentë të opozitës nuk kanë hezituar ta cilësojnë nismën si antikombëtare. A qëndrojnë këto?

Natyrisht ka qenë një debat ku edhe unë jam shprehur. Personalisht kam qenë kundër kësaj reforme, e kam quajtur të parakohshme dhe të panevojshme. Veçanërisht në fushën e shkencave shoqërore, duke i konsideruar ato një thesar të krijuar me shumë mundim, qoftë për sa i përket akumulimit të informacionit shkencor, qoftë për sa i përket përgatitjes së kuadrove shkencore. Në momentin që qeveria merr përgjegjësitë për një veprim të tillë, jam munduar të ndikoj pozitivisht për një zgjidhje, të themi sa më të lumtur. Mund të them se zgjidhja e gjetur për të ruajtur statusin akademik dhe format e instituteve, ruan njëkohësisht edhe memorien e akumuluar nga këto institute. Njëkohësisht ruan autoritetin e këtyre instituteve që është i barabartë me atë të akademive që veprojnë sot në vendet fqinje, Greqi, Maqedoni, Serbi, të cilat ndikojnë fuqishëm tek opinioni publik për sa i përket historisë së kombeve. Nga ana tjetër, duhet të themi se ka edhe një tendencë pozitive kohët e fundit, që kjo memorie të mos përdoret negativisht në gjithë ato procese që na çojnë drejt integrimit. Pra, për të rrafshuar ato maja që janë krijuar nga historia në keqpërdorimin e fakteve historike.

Vazhdimisht periudha e komunizmit është në qendër të debatit, kur flitet për historinë. A mendoni, në fakt, se ka momente që duhen rishkruar?

Debati nuk është vetëm për periudhën e komunizmit, debati më i madh është për periudhën e pushtimin nazi-fashist në Shqipëri. Të rolit që ka luajtur e majta e asaj kohe, sepse nuk mund të identifikohet gjithë e majta me Partinë Komuniste dhe Enver Hoxhën. Gjithashtu, këtu futet edhe fati që pati e djathta shqiptare, e cila në një mënyrë apo në një tjetër u komprometua në bashkëpunimin e saj me pushtuesit. Kjo është diçka që nuk mund të korrigjohet asnjëherë. Natyrisht që do ketë interpretime, sepse edhe veprimet e së djathtës nuk kanë qenë unike, mes tyre ka pasur njerëz që mbanin qëndrim properëndimor. Fakti se mund të alternohet sot e majta dhe e djathta në pushtet, nuk do të thotë se mund të alternohet edhe e vërteta historike. Sa për periudhën e komunizmit, besoj se qëndrimet janë më të unifikuara. Nuk duhet të kemi asnjë mëdyshje që kur vjen e majta mund të fshihen krimet e komunizmit dhe kur vjen e djathta të fillojnë zhvarrimet, ose kur vjen e majta vendoset 29 Nëntori dhe kur vjen e djathta hiqet 29 Nëntori. Besoj se këto janë pjesa tragjikomike e historisë sonë, por historinë nuk e bëjnë gjithmonë fitimtarët, historinë e bëjnë historianët mbi bazën e arkivave. E bën çdo njeri në një vend demokratik që ka të drejtën të shkruajë variantin e tij, të ketë lexuesit e tij, ashtu siç historia e kultura e vendit tonë nuk është vetëm ekskluzivitet i penave shqiptare. Ka institute të huaja që kanë si objekt kulturën dhe historinë e Shqipërisë.

A mendoni zoti Ceka se ishte momenti i duhur për një nismë të tillë, kur vendi ndodhet në krizë energjetike dhe shumë probleme të tjera?

Ju siguroj se kjo s‘ka të bëjë fare me prapaskena politike. Thjesht, ka qenë nevoja për të nxjerrë një vendim të Këshillit të Ministrave në përputhje me ligjin që u miratua në Kuvend. Për faktin e thjeshtë se në 1 shtator këto institute duhet të paguhen nga Ministria e Arsimit dhe jo më nga Akademia, pasi do mbeteshin punonjësit pa rroga. Kam idenë se punonjësit e zyrave të Kryeministrit i bënë një shërbim të keq atij duke lançuar një thënie që nuk mund të jetë direktivë, thënie brenda katër mureve dhe jo për t‘u shumëfishuar nga altoparlantët e shtypit tonë. Jam i sigurt se Kryeministri tani po merret me çështjet e energjisë elektrike, me çështjet e furnizimit me ujë, çështjet e kriminalitetit dhe tërë çështjet që do dalin jo vetëm nga rifillimi i politikës në shtator, por edhe atyre që lidhen me shkollat, spitalet etj.

Shqip