[lyra2]

Ligji i maleve shqiptare në sytë e Jezuitëve

Oliverta Lila ( 05/08/07)

Ata ishin nisur drejt malësisë shqiptare. Me një qëllim të vetëm. Të fisnikëronin shpirtrat. Dhe puna do niste nga Kanuni. Të zbusnin normat e forta të tij. Jehona e rregullave morale shqiptare ishte dëgjuar. Martesat, ndëshkimet, vrasjet, marrëdhëniet mes fiseve e famullive, mes përkatësive fetare diktoheshin nga Kanuni. Në vitin 1880, Etërit Jezuit do t’i preknin nga afër. Do të ndërmerrnin misionin njohës dhe predikues. Ato që deri atëherë vetëm mund t’i kishin dëgjuar, i përjetuan realisht. Për ta, shumë norma të Kanunit me një ndikim të fortë te popullsia, ishin të papranueshme. E tillë ishte gjakmarrja. Një fenomen i bartur deri në kohët e sotme. Por vlera më e madhe e misionit të tyre do të mbetet ajo dokumentuese. Gjatë misionit shëtitës në Shqipëri, nga viti 1880 deri më 1932-in, ata do të shënonin çdo gjë që shihnin. Relacione të pafundme, të hartuara në kohë reale dërgoheshin në qendrën e tyre. Etërit Jezuit “fotografonin” rrjedhën e çdo dite normale shqiptare. Mes shënimeve të shumta, materialin më të bollshëm dhe interesant e përbënin ato që lidheshin me Kanunin dhe përmbajtjen juridike e zakonore. Për vite me radhë, ato janë sistemuar në volume të posaçme, të titulluara Letra Zyrtare të Provincës së Venecias nga Fushata e Krishtit. Të gjitha të shkruara në italisht. Ndër vite ato mund të jenë shfletuar nga studiues të interesuar për Shqipërinë, apo nga ata që rastësisht janë takuar me normat zakonore të veriut. Sot, vijnë edhe për lexuesin e gjerë shqiptar. Në 430 faqe, ngjarjet reale janë renditur deri në detajet më të imëta. Gjithçka e shënuar në kohën kur ndodhte. Një nga figurat më të njohura albanologjike, një njohës i mirë i mentalitetit shqiptar, At Giussepe (Zef) Valentini ka përzgjedhur më pikantet e i ka përmbledhur në librin “Ligji i maleve shqiptare”. Libri është hedhur në treg nga shtëpia botuese “Plejad”, me përkthimin e Dilaver Baxhakut. Ai është pjesë e një seti të rëndësishëm, me tre libra të hedhur në qarkullim nga kjo shtëpi botuese në serinë e botimeve “Plejada e mendimit albanologjik”. Dy vepra të tjera të At Zef Valentinit vijnë në shqip. Në ndryshim nga “Ligji i maleve shqiptare”, që është një përzgjedhje e relacioneve të Etërve Jezuit, 2 veprat e tjera janë studime të mirëfillta shkencore. “Statuti personal në Shqipëri në epokën e Skënderbeut” dhe “E drejta e komuniteteve në traditën juridike shqiptare”, janë një përpjekje serioze për të kuptuar të drejtën juridike shqiptare. Këto botime janë në vazhdën e tre vëllimeve të mëparëshme të Zef Valentinit. Por ndonëse të parat ishin materiale të mbledhura nëpër libra, gazeta e revista italiane, seti i ri i librave janë autentike të autorit. “Janë mendime të mirëfillta të tij, një studim mbi të drejtën juridike shqiptare që nga koha e Skënderbeut. Ajo që At Zef Valentini na zbulon në këto libra, është ekzistenca në kohë e shtetit shqiptar, e shprehur në anë ligjore”, - shpjegon përkthyesi Dritan Thomollari. Zef Valentini i ka kërkuar mes arkivave venedikase. Në paragrafet e mëposhtme kemi përzgjedhur për të përçuar te lexuesi disa pjesë të librit “Ligji i maleve shqiptare”. Ndodhi reale për raste gjakmarrjesh, rrëfime për martesa pa kurorë, situata të rënduara për shkeljen e fjalës, raste fyerjesh fetare, tregime për vështirësitë e misionit të tyre, pajtime gjaqesh e deri edhe te rrëfime për zënka zinxhir, të shkaktuara nga rrahja e një pele. Kryesisht janë shënime të At Domenico Pasi nga Verona dhe vazhduesi i tij At Fra Genovizzi nga Bergamo, dy drejtuesit e misionit shëtitës. Të gjitha këto sot kanë vlerën e pazëvendësueshme për të kuptuar botëkuptimin shqiptar. Pa to, sot do të ishte e vështirë të imagjinoje se si Kanuni ishte rregullator i gjithçkaje. Të përkthyera në shqip, ato do të jenë të prekshme për një lexues të gjerë.