[Psikologu]

Kongresi i Manastirit per njesimin e alfabetit te gjuhes shqipe (14-22 nentor 1908)
Perhapja e shkollave dhe e mesimit te gjuhes shqipe, si edhe zhvillimi i kultures kombetare ne pergjithesi, shtruan ne rend te dites nevojen e caktimit te nje alfabeti te vetem. Rilindesit me te drejte e shihnin mungesen e nje alfabeti te njejte te gjuhes shqipe jo vetem si nje problem gjuhesor e kulturor, por edhe si nje ceshtje politike, nje shenje dasie, qe pengonte bashkimin e shqiptareve. Zgjidhja e saj do te ndihmonte si ne levrimin e metejshem te gjuhes e te letersise shqipe, ashtu edhe ne konsolidimin e unitetit kombetar dhe te bashkimit politik te popullit shqiptar.
Vendosja e nje alfabeti te njejte te gjuhes shqipe u pergatit gjate nje epoke te tere te Rilindjes, fale veprimtarise krijuese ne lemin e gjuhesise dhe te letersise te brezave te tere te iluministeve shqiptare, gjuhetare, shkrimtare, poete, publiciste etj. Nje ndihmese te vyer dhane organet e shtypit, sidomos ato te viteve te fundit te shek. XIX dhe te fillimit te shek. XX, ku spikati ne menyre te vecante revista "Albania" (Bruksel-Londer, 1897-1909) e Faik Konices. Miratimi i alfabetit (alfabetares) se Stambollit, ne vitin 1879, ndonese shenoi nje hap te rendesishem perpara ne rrugen e vendosjes se nje alfabeti te njejte te gjuhes shqipe, nuk arriti ta zgjidhte perfundimisht kete ceshtje. Alfabeti i Stambollit u perhap vetem ne Shqiperine e Jugut e te Mesme, ndersa ne Shqiperine e Veriut, posacerisht ne Shkoder perdoreshin tri alfabete te tjera per shkrimin e shqipes, ai i shoqerise "Bashkimi" (1899), i "Agimit" (i jezuiteve) dhe alfabeti i shkrimtareve te vjeter te Veriut, qe perdorej me shume nga kleriket katolike. Organet e shtypit shqiptar, ndonese botoheshin te gjitha me alfabetin latin, kishin ndryshime ndermjet tyre.
Ne rrethana te tilla, vendosja e nje alfabeti te njejte te gjuhes shqipe do te arrihej jo vetem ne lufte me sunduesit e huaj osmane, qe perpiqeshin ta pengonin ate si nje arritje qe do te conte ne afirmimin e metejshem te kombit shqiptar, por edhe duke kapercyer frymen dhe interesat lokale te shoqerive e te grupeve kulturore shqiptare, qe ushqeheshin edhe nga dasite krahinore te trasheguara nga e kaluara.
Ndonese ne thelb ishte nje ceshtje kulture, njesimi i alfabetit te gjuhes shqipe paraqitej njeherazi nje nga problemet me te rendesishme politike te kohes, zgjidhja e te cilit do te varej nga zhvillimi i levizjes kombetare ne pergjithesi. Ne te vertete, thirrja e kongresit per njesimin e alfabetit te gjuhes shqipe u be e mundur vetem ne rrethanat e reja, qe u krijuan per levizjen kulturore-kombetare pas shpalljes se kushtetutes ne vitin 1908.
Nismen per thirrjen e kongresit per njesimin e alfabetit te gjuhes shqipe e mori klubi "Bashkimi" i Manastirit, qe luante rolin kryesor ndermjet klubeve shqiptare. Drejtuesit e ketij klubi, menjehere pas themelimit te tij, e shpallen zgjidhjen e kesaj ceshtjeje si detyren me te ngutshme te levizjes kombetare. Gjate muajve gusht-shtator, pasi kishte marre edhe pelqimin e klubeve e te shoqerive te tjera atdhetare, klubi i Manastirit ndermori masat konkrete per thirrjen e kongresit kombetar per ceshtjen e alfabetit. Ne "Zedhenien" qe u shpernda me kete rast, ftoheshin te merrnin pjese ne kongres "gjithe shqiptaret, brenda dhe jashte Shqiperise", si edhe "cdo filolog" shqiptar. Nisma e tij u prit mire nga atdhetaret shqiptare dhe nga klubet e shoqerite patriotike brenda e jashte vendit, qe u treguan te gatshme te dergonin perfaqesuesit e tyre ne kete kongres.
Kongresi u hap ne Manastir me 14 nentor 1908 dhe i vijoi punimet deri me 22 nentor. Ne Kongres moren pjese 32 delegate me te drejte vote, qe perfaqesonin 26 qytete e shoqeri te ndryshme shqiptare brenda dhe jashte atdheut, si dhe 18 delegate te tjere si pjesemarres pa te drejte vote. Kongresi i Manastirit u shnderrua keshtu ne nje kuvend te vertete mbareshqiptar, ne te cilin moren pjese gjithsej 50 delegate nga te gjitha anet e Shqiperise, nga qytetet e vilajeteve te Manastirit, te Kosoves, te Janines e te Shkodres, si edhe nga shoqerite shqiptare te Bukureshtit, te Sofjes, te ShBA-se, te Egjiptit, te Italise etj.
Kongresi i Manastirit per ceshtjet qe diskutoi e zgjidhi dhe si nje nga tubimet me te gjera e me perfaqesuese nga perberja e tij, vleresohet me te drejte si kuvendi me i rendesishem kombetar ne historine politike e kulturore te shqiptareve ne fillim te shek. XX. Delegate te tij ishin shkrimtaret dhe publicistet me te njohur, levrues te gjuhes shqipe, laike e klerike, si Gjergj Fishta, Nikolle Kacori, Ndre Mjeda, Gjergj Qiriazi, Mithat Frasheri, Hile Mosi, Mati Logoreci, Thoma Avrami, Sotir Peci, Shahin Kolonja, Luigj Gurakuqi, Adam Shkaba; veprimtare te levizjes kombetare dhe te klubeve shqiptare, si Bajram e cercis Topulli, Mihal Gramenoja, Fehim Zavalani, Dhimiter Mole, Nyzhet Vrioni, Rrok Berisha, Leonidha Naco, Dhimitraq Buda, Akil Eftimi, Shefqet Frasheri, Refik Toptani, Gligor Cilka, Emin bej Shkupi, Hafiz Ibrahim efendiu (nga Shkupi), Ramiz Daci, Xhemal Beu (nga Ohri), Fahri Frasheri (nga Resna) etj. Kryetar i Kongresit u zgjodh Mithat Frasheri, ndersa nenkryetare Luigj Gurakuqi e Gjergj Qiriazi. Megjithate, per nje varg arsyesh te diktuara nga rrethanat e kohes, pati edhe intelektuale te shquar (si Faik Konica etj.) qe nuk arriten te merrnin pjese ne punimet e ketij Kongresi.
Gjate dy diteve te para te Kongresit u zhvilluan mbledhje te gjera e te hapura, ku moren pjese, pervec delegateve, edhe intelektuale e nxenes te shkollave te Manastirit, si edhe banore te tjere te ketij qyteti, rreth 400 veta. Keto mbledhje u shnderruan ne manifestime kombetare, ne te cilat u mbajten fjalime patriotike per nevojen e bashkimit te te gjithe shqiptareve, gege e toske, myslimane e te krishtere, si dhe per perparimin e kombit e te kultures se tij.