[Dilaver]

Ky paravendon se, si rezultat i etimologjisë popullore,: „Nën ndikimin e romanishtes trajta ilire Kalabara u ndryshua së pari në Kolumbar(i)a, thuase kjo na paska qenë një trajtë shumësi e latinishtes columbarium” „(i,e) pëllumbave”.[poai, poaty, fq. 101 - 104.] Në të mirë të kësaj hipoteze Duridanov e sjell rrethanën që emra vendesh që e kanë prejardhjen nga lat. columabrium dëshmohen në hapësirën gjuhësore romane si psh. në Francë Colmar (një zhvillim i Columbarium); në Italinë Veriore, përkatësisht në friulishten, Colombàr, Colombàra si edhe në venecianishten Colombàra.

Këtyre unë po ua shtoj edhe mbiemrat e dëshmuar gjithandej nëpër Francë duke filluar që nga viti 722 e deri në shek. 13: Colomars, Colombe(s), Colombelles, Colombey, Colomier(s), Colombière, Columbiès, Columbotte dhe Collumberum, Columbarensi, Columbaris, Colombe, Columbeium, Columbarium,Columbario, Columbey,Columbei Columbarius,, Columbarios, Columbaria, Columberium, Columbaria, Columberiis etjdhe Columba, de Columbis. Të gjithë këta emra autorët e këtij fjalori i nxjerrin nga lat. shm. columbarium fr. pigeonnier „pëllumb i voël, zog pëllumbi”prej nga rrjedh fem. columbaria.[ khs.A. Dauzat et Ch. Rostaing, Dictionaire des noms de leiux de France, Librairie Larouse, Paris 1963, fq. 201.].Mua më duket se trajta romane Columbarium do të ketë qenë një emërtim sintagmatik X + columbarium në kuptimin „X + i pëllumbave”. Se edhe në Gadishullin Ilirik, përkatësisht të Ballkanit kishte emra vendesh të sajuar nga emri i pëllumbit e tregon edhe emri i malit Pelister në Maqedoni përkatësisht në Bullgarinë e Jugut i cili [sipas I. Popović: Die Einwanderung der Slaven in das Oströmische Reich im Lichte der Sprachforschung, Zeitschrift für Slawistik, Bd. III, 1958, fq. 711] rrjedh nga greq. e mesme përkatësisht bizantine περιστερά „pëllumb”. Nga trajta romane *Kolumbar(i)a u zhvilluan më vonë trajtat sllave Kolọbara e, më tej, Kolubara - sqaron dijetari Duridanov. Duke e shkokluar kuptimin e mirëfilltë të emrit të këtij lumi, autori ynë e lejon mundësinë që kuptimi i kryehershëm i emrit ilir *Kalabara të këtij lumi të ketë qenë „Lumë i errët; i zi”, kuptim që ndeshet edhe tek emri sllav Tamnava - siç quhet një degë e madhe e Kollubarës.[ Duridanov, poaty, fq. 101 - 104] Në dritën e trajtës së rikonstruktuar *Kolumbar(i)a e cila do të ketë dalë si rezultat i etimologjisë popullore të popullatës romanishtfolëse duke e interpretuar emrin ilir *Kalabara jo në kuptimin e tij të mundshëm të mirëfilltë „lum i errët; lum i zi” porse sikur ai të kishte diç të përbashkët me lat. columbarium „i, e pëllumbave”; në dritën e ekzistimit në hapësira në të cilat fliten gjuhë bija të latinishtes të emrave të vendeve Colmar, Colombàr e Colombàra e të shumë mbiemrave (sh. më lart) rezulton që emri kulumbri / kulumri i shkurres, për të cilën po bëhet fjalë në këtë skicë, është një huazim i shqipes nga lat. cŏlumba „pëllumb; vidë” i cili, në shqipen nuk ka hyrë në funksion të emërtimit të pullumbit në përgjithësi, porse është ruajtur vetëm në funksion të emërtimit të shkurres kulumbri, -a bot. Prūnus spinosa. Aspekt me rëndësi në këtë mes është motivimi semantik i emërtimit të shkurres kulumbri / kulumri. Më duket se ka arësye që këtu të paravendohetqë ilirëve të romanizuar përkatësisht folësve të romanishtes, për shkak të mungesës së vazhdimësisë së folësve të ilirishtes të cilët do të jenë romanizuar apo do të jenë vërshuar nga romanë të Dakisë të cilët në shek. 10 zbritën në këtë pjesë të Ballkanit, përkatësisht në rrjedhën e poshtme të Danubit, për motiv bazë të emërtimit do t’u ketë shërbyer nocioni i pëllumbit si motivim për t’i emërtuar frytet e shkurres kulumbri (edhe) me të cilat ushqehet pëllumbi. Dhe, pikërisht nga pararendës të romanizuar të tyre apo nga popullata romanishtfolëse shqiparët do ta kenë marrë e vazhduar emrin e kësaj shkurrje.

Kjo sepse sikur në shqipen të kishte hyrë një leksem columba për pëllumbin, atëherë për në shqipen do të pritej që emri i shkurres të dilte një emër dypjesësh si psh. *X +e kolumbit. Korrektësisë së paravendimit se fjala latine cŏlumba nuk ka hyrë në shqipen si fjalë më vete dhe pikërisht jo si sinonim i fjalës pullumb / pëllumb do t’i ndihmonte edhe vetë arqitektura e fjalës, përkatësisht ruajtja e saj në shqipen në një trajtë në të cilën prapashtesa latine –arium është tjetërsuar krejt pak, përkatësisht ruajtja e formantit roman të fjalës latine cŏlumba. Rrethana që do të ketë ndodhur pikërisht kështu e lë të hapur shtegun edhe për paravendimin se nocioni pullumb nga latinishtja hyri pra dy herë në shqipen: një herë nga lat. palumbes për ta shenjuar „pëllumbin e egër” dhe herën tjetër nga lat. cŏlumba vetëm si emër shkurrje i motivuar me pëllumbin qoftë për ngjyrën e ngjashme të frytit të shkurres me ngjyrën e puplave të pëllumbit apo pse frytet e kësaj shkurrje i ha pëllumbi. Edhe kjo veçori e emrit të shkurres sonë flet në të mirë të paravendimit se ky është një huazim më vete i shqipes nga latinishtja, pa mbështetje tek huazimi tjetër i mëparshëm apo i mëvonëshëm pullumb, pëllumb. Duket se shqipfolësit nuk do të mund ta kenë marrë emrin e kësaj shkurrje nga romanë të vendosur në rrjedhën e poshtme të Danubit, përkatësisht nga aromunët, sepse në rumanisht nga latinishtja ka hyrë vetëm varianti palumbes „pëllumb i egër” që në këtë gjuhë ka dhënë: porumbel „pullumb” e porùmb. Kjo e fundit i ka në rumanishten kuptimet: 1. „pullumb”; 2. „kulumbri” zool Streptoelia decaocto / Columba risoria përkrah të cilit përdoret edhe emri sintagmatik porumbel pestriţ „pëllumb i larëm” dhe 3. „kulumbri” bot. Prunus spinosa khs. sa për shembull formimin me prapashtesën sllave –ište: parumbişte „shpendi kulumbri, kumri” në dakorum., arom. dhe meglenorum, ndërsa në kuadrin e vendit të rumanshtes në rrethin e gjuhëve romane khs. formimin ital. palumbaru dhe dakorum. porumbar.[sh. Rosetti, Al. : Istoria limbii române e la origini pînă in secolul al XVII-lea, Bukuresht, 1968, fq. 325, 590]. Kësaj rrethane duhet shtuar edhe faktin se nocioni i shkurres i dalur nga lat. columba(rium) nuk përdoret në rumanishten për ta emërtuar edhe shpendin kulumbri; kumri.(për këtë sh. më poshtë)