[Dilaver]

Areali gjeografik i shtrirjes se fjalës kulumbri / kulumri në gjithë hapësirën etnolinguistike të shqipes sikur e anulon edhe mundësinë që kjo të ketë depërtuar në shqipen nga popullata romane e qyteteve të Drishtit, Ulqinit, Tivarit në të cilat kishte një bashkëjetesë midis romanësh e shqiptarësh. Për shkak të mungesës së shkrimeve në gjuhën shqipe të kohëve më të mugëta, dëshmitë më të vjetra të pranisë së kësaj fjale latine ndër shqiptarë i ndeshim vetëm në funksion mbiemrit familiar të disa qytetarëve të vendbanimeve që dëshmohen në Kadastrin venecian të Shkodrës të viteve 1416 – 1417 khs. mbiemrat e banorëve: Stefano Palombi në katundin e quajturGleros; Nicola Columpsa, banor i katundit San Serzi (Shën Sirgji?); Pali Columpsa, banor i katundit Trompsi grandi - Trumshi i Madh ?; Andrea Columpsa - banor i katundit Tusani dhe Martin Columpsa banor i kat. Varsi. [khs. Skadarski Zemljišnuik od godine 1416, Priobćio u sjednici fiologičko-historičkoga razreda jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti dne 10. studenoga 1881, Pravi član SIME LJUBIĆ, në STAINE, JAZU, Knj. XIV, Zagreb 1882, fq. 42, 47, 51, 52.] Regjistrimi i këtyre mbiemrave në një kadastër venecian bën të shihet, më parë se ndonjë përkthim roman (që mund të hetohet fort rrallë apo asnjëherë) i ndonjë emri Pëllumb të shqiptarëve, për emër i qytetarëve shqiptarë të romanizuar apo të romanëve të mirëfilltë të këtij qyteti. Fundja, murgu Brocardus i ngarkuar për t’i inkuadruar shqiptarët e besimit të kirishter të ritit romak në kryqëzata kundër Serbisë shkizmatike, banorët e qyteteve Kotorr, Ulqin, Shas, Shkodër e Drisht i i quante në vitin 1332, mbase pa të drejtë, për romanë. [Këtë ide e përqafoi, për mendimin tim, kallëp - pa e pas shestuar këtë temë më githanëshëm, edhe I. Popović i cili në punimin e tij : Die Einwanderung der Slaven in das Oströmische Reich im Lichte der Sprachforschung, Zeitschrift für Slawistik, Bd. III, 1958, fq. 709 shkruantese „PërDalmacinë dhepërShqipërinë kjo është krejteqartë, sepsekëtuuruajtedhepërnjë kohë të gjatë një popullatë edendurromane e cila dëshmohet bollshëm nëpër burime: në Dubrovnik flitej edhe në shek. 15 edhe romanisht dhe pikërisht një idiomë romane e cila nuk ishte importuar nga Italia por që, bashkë me rumanishten që flitet largë në lindje, mund të vlejë për si gjuhë romane-ballkanike”] Ky shkruante: „Në të mirë të pushtmit lehtë të mbretërisë për të cilën po flas shkon edhe rrethana se: aty janë dy popullata, përkatësisht shqiptarët dhe latinët të cilët këmbëngulin në besimin e tyre, ritin dhe dëgjueshmërinë karshi kishës së Romës. Në përputhmëri me këtë ata kanë kryeipeshkvë, ipeshkvë, abatë, njerëz rregujsh dhe klerin laik të rangut të ulët. Latinët kanë 6 qytete me ipeshkvë: së pari Tivarin, selinë e kryeipeshkëvit, pastaj Kotorrin, Ulqinin, Shasin, Shkodrën, Drishtin; këto qytete banohen vetëm nga latinët, popullata përjashtë qyteteve përbëhet në gjithë dioqezën nga shqiptarët. Ka edhe katër qytete të shqiptarëve, përkatësisht Pulti i Madh, Pulti i Vogël, Sabbate (SG. Sapa ?) dhe Albanopolis (S.G.: Kruja), që të gjitha këto (bashkë) me qytetet e përmendura të latinëve i nënshtrohen arqipeshkvit të Tivarit si mitropolit dhe kishës së tij. Dhe, sado që shqiptarët e flasin një gjuhë krejt tjetër nga latinishtja, i kanë në përdorim shkronjat latine dhe i përdorin këto në të gjitha librat e tyre. Pushteti i latinëve është pra i kufizuar në rrethinat e qyteteve të tyre. Jashtë qyteteve ata kanë, ç’është e drejta, vreshta e ara në pronësi të tyre, porse asnjë kështjellë, asnjë katund ku do të jetonin vetëm latinë.”[ khs. origjinalin: Hoc inter cetera facit ad dictum regnum facilius capiendum, quod sunt ibi due naciones, una videlicet Albanensium et alia Latinorum, qui omnes sub 483 fide, ritu et obediencia Romane Ecclesie perseverant1. Et secundum hec habent archeipiscopos, episcopos et abbates, ac inferioris status et gradusreligiosos et clericos seculares. Latini habent sex civitates cum suis episcopis: prima Antibarum, archiepiscopalem; deinde Chatarensem, Dulcedinensem, Suacinensem, Scutarensem et Drivascensem, quas quidem soli Latini inhabitant; populus vero earum sunt Albanenses in tota ipsarum diocesi extra muros. Sunt eciam Albanensium quator civitates, videlicet Polati Majoris, Polati Minoris, Sabatensis et Albanensis, que1 omnes cum predictis civitatibus Latinorum Anthibarensi archiepiscopo et ecclesie jure metropolito sunt subjecte. Et licet Albanenses aliam omnino linguam a latina habeant et diversam, tamen litteram latinam habent in usu et in omnibus suis libris”, Ky citat u nxor nga botimi Directorium ad passagium faciendum, në Recueil des historiens des croisades, Documents arméniens II., III: Brocardus, Paris 1906 , fq. 367 - 517. I përcjellur me përkthimin gjermanisht së pari u botua nga unë në DARDANIA, Zeitschrift für Geschiche, Kultur und Information, Wien, 4/1995 fq. 36 - 51] Ky njoftim jashtëgjuhësor e lë të hapur mundësinë që tek mbiemrat Palombi e Columpsa të qytetarëve të Drishtit të shohim qytetarë romanë ose shqiparë me mbiemër të romanizuar si rezulat i modës së kohës apo romanë të mirëfilltë jo porse kurrësesi si dëshmi të depërtimit të fjalës romane cŏlumba në gjuhën shqipe për si pjesë e leksikut aktiv të saj. Sado që apo pikërisht pse kjo nuk ishte bërë pjesë e fondit aktiv të leksikut të shqipes, në këtë burim këtë fjalë e gjejmë vetëm në funksion të mbiemrit familiar dhe pikërisht në trajtën latine, romane të tij: khs. për këtë edhe mbiemrin modern Kolombi në qytetin e Shkodrës i cili do të jetë përhapur si rezultat i migrimeve të mëvonëshme brendashqiptare.