[Pause_Print_Scroll]

Sami Frashëri - simbol i identitetit të dyfishtë

Proces i zhdukjes fizike të shqiptarëve nga ana e Perandorisë serbe dhe i asimilimit kulturor nga Perandoria e Bizantit, u ngadalësua dhe më tutje pothuajse u ndërpre, pas fitores së Perandorisë Osmane kundër serbëve dhe më tutje kundër Perandorisë Bizantine.

Zëvendësimi i pushtuesve të egër, serbë e bizantinë, të cilët kishin për qëllim shfarosjen fizike të shqiptarëve dhe fshirjen e gjurmëve të tyre kulturore, me një pushtues të butë, i cili sillte edhe mesazhin hyjnor të Islamit, ishte fillimi i një fati të ri historik, kur fillon e krijohet një shtresë e re e identitetit kulturor e kombëtar të shqiptarëve. Prej kësaj kohe ka një profilizim të ri, më tutje edhe një qëndrueshmëri identiteti kombëtar shqiptar.

Sot, mund të flitet për një shtresë të identitetit shqiptarë nga periudha otomane. Kolosi i dijes, Sami Frashëri, është në të njëtën kohë refermator i kulturës turke dhe ideolog i çështjes shqiptare. Ai është në të njëtën kohë shkrimtar turk dhe shkrimtar shqiptar. Sami Frashëri është simbol i një simbioze kulturore turko-shqiptare, të bazuar në shtratin e qytetërimit islam.

Kjo traditë pesëshekullore, ka mbetur në disa aspekte edhe pas largimit të Turqisë nga gadishulli Ilirik në vitin 1912. Madje, në disa qytete të mëdha shqiptare si Shkupi, Prishtina e Prizreni, e folmja turqisht ka mbetur për decenie të tëra si gjuhë e familjes, edhe te shtresa qytetare shqiptare. Sot kjo traditë është në të perënduar, por ama vetëm pas gati një shekull të largimit të Turqisë.

Përderisa breda vetë popullit shqiptar kjo gjë është përjetuar si krejt legjitime dhe jokonfliktuale, ajo është keqpërdorur nga armiqtë e shqiptarëve. Fjala vjen, në rrokullimën e luftërave ballkanike, Mali i Zi në vitin 1913, pati ndërmarrë një projekt për konvertimin me dhunë të shqiptarëve muslimanë të Rrafshit të Dukagjinit në ortodoksë. Ky projekt u kthye në një gjenocid kundër popullsisë shqiptare. Ndërsa, në rrokullimën e Luftës së Dytë Botyërore, ideologjia fashiste zervase, e ka përligjur gjenocidin kundër shqiptarëve, në Çamëri, duke i trajtuar si turq që duheshin dëbuar nga toka greke.

Më duket indikative e dhëna se shpërnguljet e mëdha shqiptare nga Kosova dhe viset e tjera shqiptare të mbetura nën pushtimet sllave, në vitet 1912- 1955, kanë qenë të drejtuara për në Turqi. Kjo sigurisht ka qenë si rezultat i politikave koniukturale të qeverive serbo-jugosllave e turke, (Konventa e nënshkruar nga Stojadinoviqi e Ataturku në vitin 1937 dhe Marrëveshja Xhentëllmene ndërmjet Titos e Kyprillisë e vitit 1953.) Por, kjo politikë koniukturale, nga pikëpamja turke dhe e shqiptarëve që dëboheshin nga atdjheu i tyre, ishte e bazuar edhe në prirjet që pulsonin në vetë realitetin jetësor, që ishte formësuar si afri e ndërsjellë nëpër shekuj, nga prezenca dhe nga ndikimi i Turqisë mbi identitetin e popullit shqiptar.

Ridefinimi i identitetit kombëtar: drejt panamerikanizmit shqiptar?

Pas ardhjes në krizë të doktrinës dhe të praktikës së socializmit jugosllav, e cila identitetin kulturor dhe kombëtar shqiptar e mbante nën trysninë e fuqishme të sllavizmit të ambalazhuar si kozmopolitizëm, filloi një fazë e re e rifedinimit të identitetit kombëtar të shqiptarëve në Kosovë dhe në viset e tjera të pushtuara nga sllavët.

Nuk është pa interes të përmendet se pas dyzet vjetëve, kur filloi një valë e re e shpërnguljeve masive të shqiptarëve nga Kosova, ( në vitet 1994-1999), ajo u drejtua për në shtetet europerëndimore, e aspak drejt Turqisë. Kjo për arsye se lidhjet me Turqinë qenë shkëputur, ndërsa me Europën Perëndimore qenë intensifikuar. Më duket se kjo prirje e re e shkuarjes drejt shteteve europianoperëndimore, ka të bëjë edhe me zbehjen e dukshme të identitetit islam të shqiptarëve, në deceniet e jetës nën socializëm dhe me forcimin e një shtrese europiano-perëndimore të identitetit kombëtar. Partia e parë politike jokomuniste e krijuar në Kosovë, Lidhja Demokratike e Kosovës, (1989) u shqua për një orientim të theksuar propagandistik europiano-perëndimor, i cili u shndërra në diskurs dominues edhe në opozitën që lindi në Shqipëri një vit më vonë.

Këto zhvillime ideologjike, politike dhe më tutje ushtarake, në rastin e luftës në Kosovë (1998-1999) dhe në Maqedoni (2001), qenë me ndikim edhe në identitetin shqiptar në përgjithësi, te të cilët në këtë periudhë ka triumfuar botëkuptimi për identitet perëndimor, për çka edhe i kanë shpallur aspiratat e tyre për integrimet e plota euroatlantike. Roli kryesor i Shteteve të Bashkuara në vitin 1999, në ndërprerjen e spastrimit etnik dhe të gjenocidit kundër shqiptarëve të Kosoëvs, është momenti kyç, i cili prodhon këtë ndjeshmëri proamerikane. Në luftën e fundit amerikane kundër Irakut, elitat politike shqiptare, në Shqipëri dhe në Kosovë, shpalosën solidaritetin dhe madje pjesëmarrjen në koalizionin ndërkombëtar të udhëhequr nga Shetet e Bashkuara të Amerikës, me çka kanë forcuar idenë e re, që mbase mund të emërtohet si panamerikanizëm shqiptar.13. Ky sindrom panemarikanizmi, në fakt është shtresa e tashme dominuese e identitetit të proklamuar politik shqiptar.14 Sa është kjo gjendje emocionale rezultat i zhvillimit normal dhe i aspiratave normale, e sa i ngjarjeve të imponuara, do të shihet në të ardhmen, nga shkalla e integrimit. Ajo që shihet sot për sot, është se potencialet për këtë proces nuk shquhen për mobilitet të madh. Mbetja e Kosovës pa status politik dhe të qenit e Shqipërisë si shteti i fundit në listën e shteteve europiane që planifikohen të pranohen në Bashkimin Europian, është një indikator i joqëndrueshmërisë së këtij ekzaltimi të proklamuar. Elementët bllokues të energjive të kombit shqiptar, ende nuk janë identifikuar në mënyrë korrekte.

Amnestohen të gjithë pushtuesit, përveç Turqisë

Sado që shtresa e identitetit otoman ndër shqiptarë tashmë rezulton e zbehur, më duket se ende bëhen përpjekje që ajo të fshehet e të mohohet krejtësisht, përkatësisht të mbulohet nga amnezioni i plotë. Dhe kjo bëhet për dy arsye: e para, mendohet se duke i prerë rrënjët e lidhjeve të gjata shqiptaro-turke, mund të dobësohet dhe eventualisht të mposhtet Islami ndër shqiptarë. Nxjerrja në epiqendër si identitet kombëtar dhe kulturor vetëm e një shtrese të identitetit krishterë të shqiptarëve, që ambalazhohet si “përkatësi civilizimit europian”, bëhet për këtë shkak. Madje edhe një ngjarje si Beteja e Kosovës e vitit 1389, paketohet si gjoja luftë luftë për ruajtjen e lirisë së popujve ballkanikë, pra edhe të lirisë e të pavarësisë së shqiptarëve. Ndërsa më herët u konstatua se cila ishte gjendja e shqiptarëve nën Perandorinë Serbe, para se ajo të shkërmoqej nga ardhja e osmanëve. Më duket se fshehja e fakteve kaq të fuqishme, përveç që ka për qëllim zbutjen e qëndrimit antisllav dhe antiortodoks të shqiptarëve, veçmas ka për qëllim mbajtjen e akuzës për Islamin si gjoja pengues të lulëzimit të shqiptarëve.

Edhe lufta e Gjergj Kastriotit Skenderbeut, në shumë aspekte të saj, është e mbështjellë me mitologji, me funksion të njëjtë ideologjik, pra për mbjelljen në ndërgjegje të shqiptarëve të ideologjisë, sipas të cilës identiteti i tyre i vetëm është ai krishterë.

E dyta, në periudhën e vet të fundit, Perandoria Osmane, nuk kishte mbetur as hija e një shteti që rrezatonte kulturë, qytetërim e vlera të mëdha për njerëzimin. Ajo ishte përfshirë nga korrupsioni, nga injoranca dhe nga mipoia politike. Turqia e fundit të shekullit XIX dhe e decenies së parë të shekullit XX, faktikisht ishte bërë protektorat i disa shteteve perëndimore, veçmas Rusisë, e cila kishte marrë të drejtat e përkujdesjes për ortodoksët dhe të Austrohungarisë e cila kishte fituar të drejtat e protektoratit mbi katolikët e Ballkanit. Egërsia e ekspeditave pacifikuese xhonturke kundër shqiptarëve kryengritës në vitet 1910 1912, u shndërrua në armiqësi për gjeneratat që e themeluan shtetin shqiptar në vitin dhe la vrragë të thella në kujtesën e njerëzve. Prej andej u bart edhe në arsim e në kulturë, duke gjeneruar për decenie të tëra armiqësi kundër Turqisë dhe veçmas kundër Islamit, e duke i mohuar të gjitha anët e mira që kishte sjellë për shqiptarët ajo bashkëjetesë e gjatë në Perëndorinë Otomane.
Sindromi antiturk ushqehet vazhdimisht nga propaganda e ashpër, e injektiuar që nga programet shkollore e deri te komentet politike. Rrjedhimisht, në një pjesë të madhe të popullsisë, shfaqen hutesa e bllokime të energjive, nga frika se përgjigjja në këto mostra, do të shkaktonte rritje të konfliktualitetit brendakombëtar.
Shqiptarët tashmë i kanë harruar, ose së paku shtiren se i kanë harruar vuajtjet që u janë shkaktuar nga dy pushtime italiane, nga pushtimi nazist gjerman, nga gjenocidi grek në Çamëri, e ka shenja se po relativizohen edhe hidhërimet për gjenocidin e fundit serb në Kosovë. Mbajtja e paragjykimit për Turqinë si pushtues, kur janë amnestuar pushtuesit më të egër, nuk ka si të shpjegohet ndryshe, veçse në kontekstin e një strategjie antiislame, si ndër vetë shqiptarët, që duan të mbajnë idenë se identitetit i tyre kombëtar është vetëm i krishterë, si nga të huajt, që e stimulojnë këtë ideologji. Por, kjo prirje po e shkakton blllokimin e energjive, çoroditjen e dialogut të brendshëm dhe gjymtimin e identitetit shqiptar.