[Arb]

Prizrenasit në kërkim të gjuhës...

Disa i kanë thurur vargje, këngë dhe çdo gjë që është për të thënë. Ndoshta me të drejtë. Ndoshta… Historianët thonë se një i huaj, po se vizitojë Prizrenin edhe nëse i ka shëtitur gjithë qytetet e Kosovës nuk e ka parë Kosovën e vërtetë. Ndoshta është uji që zbret lirshëm mes qytetit, krojet, sokakët me kalldrëm, oborret e ngushta të shtëpive të vjetra që e bëjnë të mrekullueshëm. Këto dhe disa prej dëshmive historike dhe kulturore e bëjnë kaq të ndryshëm. Pikërisht për këtë arsye, por dhe të tjera... për një kohë të gjatë prizrenasit e moçëm, që tani pothuajse nuk ekzistojnë e kanë falënderuar të “Plotfuqishmin” pesë herë në ditë për dhuratën që i ka bërë.

Ata, më pas kanë shkuar aq larg, saqë i kanë bërë ujit një tempull të vogël në mes të qytetit, i cili sot njihet me emrin çezma e "Shatërvanit". Ky i ujit, sot ndodhet nën Kala dhe në të njëjtën kohë, është dhe njëri nga vendet strategjike edhe për ujësjellësin që furnizon qytetin. Ky lloj kulti që ngritën qytetarët për ujin gjatë zhvillimit historik, ka qenë mjaft prezent në qytet dhe veçanërisht është manifestuar në lagjen e quajtur "Bunarllëk" ku ekziston dhe burimi i pasur me ujë të freskët dhe të shëndoshë buzë lumit të qytetit.

Dyfytyrësia është karakteristika më e pakëndshme e "qytetarëve" të Prizrenit. Kjo pjesë e shoqërisë, që nuk është aspak e vogël, po e shemb atë, që deri dje është quajtur traditë. Shtëpitë e vjetra të qytetit të Lidhjes së Prizrenit, rrëzë maleve të Sharrit, që tashmë mbulohen edhe gjatë ditëve të vjeshtës nga fletët e dendura të lisave që e rrethojnë brezin e Kalasë Dardane, janë mburoja e fytyrës së vrazhdë të këtij qyteti me (pa)qytetarë.

Plot 28 xhami dhe 8 kisha, ku prej tyre katër ortodokse janë të djegura në marsin e para dy vjetëve nga shqiptarët gjaknxehtë e bëjnë edhe më të "egër" këtë fortesë, që tashmë bashkë me Lumbardhin dhe Shtëpinë e Lidhjes së Prizrenit deri dje simbol të kulturës dhe rezistencës shqiptare, ndërsa sot, qytetarët e tij rrojnë me bëmat e së kaluarës. Familjet e lagjeve më të vjetra të qytetit, që dikur mbaheshin për agallarët e qytetit, sot janë më të paditurit, më të pashkolluarit.

Sa keq i vjen një qytetari të sapoardhur në Prizren, kur sheh familjet e mëdha të qytetit që janë transformuar në turq. Por dhe ai bën njësoj si ta, vetëm pas disa ditësh së jetuari në Prizren dhe që të nesërmen ata nisin e përshëndesin komshinjtë në gjuhën turke dhe këtë e bëjnë për t’u dukur më qytetarë. Sheherliu i vjetër i Prizrenit, por edhe i riu, janë kërkim të diçkaje...

Të mëdhenjtë u mësojnë të vegjëlve të tyre që në djep, të flasin gjuhën e turkut. Ndërsa i vogli, rritet pa e ditur shqipen, gjuhën e nënës dhe ai madje mësohet nga prindërit që të mbrojë gjuhën turke si gjuhë të nënës së tij. Sa “keq” e flasin prindërit e tyre gjuhën e bukur shqipe, por edhe gjuhën turke, e cila është një miks i gjuhëve ballkanase. Ta lëmë pak inatin… por gjithë ato që zotërojnë gjuhën turke në Prizren, janë mazhorancë.
Mendësia e sertë…

Lartësia Kalasë të fut frikën, ndërsa topi paksa fals, ashtu si dhe qytetarët (jo)turk servil, që pjesa më e madhe e mohojnë shqipen si gjuhë të nënës, qëndrojnë "kryelartë" pa të drejtë përballë Pashtrikut të thatë, Koretnikut të sertë dhe Rrafshit të Dukagjinit, të mbushur plot jehonë dhe lavdi.

Ata janë të pashkolluarit e qytetit të ardhur nga fshatrat e thellë dhe si mënyrë për të ndryshuar dinjitetin provincial, janë "detyruar" të mësojnë turqishten, që në atë kohë flitej tek-tuk nga ndonjë tregtar turk, që vinte për të bërë tregti në Prizren. Sot janë me mijëra, për të mos thënë gati gjysma e qytetit, nga pamundësia për të ndryshuar mendësinë e origjinës janë ngushëlluar bajagi me gjuhën turke.

E kanë gjetur veten… Edhe nëse ke mbi 100 vjet që jeton në qytet dhe të mos flasësh turqishten me fëmijët në shtëpi, ose në rrugë me komshinjtë, je i etiketuar si fshatar. Në të kundërt, mund të jesh i ardhur pas luftës dhe të flasësh turqisht, të quajnë qytetar prej vërteti të Prizrenit.

Unë, që tashmë e kam harruar turqishten, ose thënë shkoqur, nuk dua ta flas gjuhën e tjetrit, mezi më shohin, sesi më flasin, si me zor. "Mehrrabah abi", "Bujrum", janë frazat që kanë zëvendësuar përshëndetjet "Tungjatjeta, vëlla" "Urdhëroni". Kuvendi i Kosovës i ka thënë: "Jo, gjuhës turke në Prizren".

Turqishtja në Prizren, gjuhë zyrtare ndoshta më vonë. Para disa ditësh, deputetët e Kosovës i kanë rrëzuar mocionin e propozuar për përdorimin e gjuhës turke si gjuhë zyrtare në Prizren. Edhe pse ëndrra e shumë qytetarëve të Prizrenit nuk po plotësohet për të disatën herë në Kuvendin e Kosovës, që të zyrtarizohet turqishtja si gjuhë, pothuajse në çdo institucion, lokal, butik, disa rrugë, ajo është “zyrtarizuar”. E flasin të gjithë kush nga dëshira e kush nga fakti për të mos ngelur anash turmës.

Nëse tenton të pyesësh qytetarët intelektualë të Prizrenit, të cilët janë potentë në jetën politike dhe kulturore të Kosovës, nga ta përgjigjen do ta marrësh disi të vështirë. Ka mundësi, madje, që të pasojë heshtja e të shohësh në fytyrat e tyre bezdi…, por gjithsesi, ka shumë të tjerë që janë të gatshëm të të japin plot përgjigje e të dëshmojnë, se dinë shumëçka rreth tyre.

Këta qytetarë të ngritur intelektualist, s’kanë pranuar asnjëherë që të flasin turqishten në familje… ndërsa shqiptarët e turqizuar të Prizrenit, që kanë jetuar si pashallarë deri dje në zemër të Prizrenit, sot ndihen krenarë për gjuhën që flasin. Megjithëse duket paradoksale, Prizreni fsheh plot dëshmi e gjurmë shqiptare brenda tij, paçka se gjithçka shqiptare, aty të duket një prezencë shumë e vogël e modeste.

Rastësisht hasa në një material të titulluar "Prizreni ndër vite", të cilën po e sjell ngacmueshëm. Në mënyrë të detajuar, në këto materiale hidhet në dritë e fortë mbi historikun e ngulimeve të para turke në Prizren. Këtu hasim plot aspekte të tjera, të njohura e të panjohura, që kanë të bëjnë me këtë fakt. Pra, cilët ishin turqit e parë, që vendosen të punojnë e jetonin në thellësi të Kosovës?

Çfarë vështirësish ndeshën e ndeshin ata gjatë gjithë jetës së tyre këtu, trajtimit të tyre ndër vite, diskriminimit apo edhe vlerësimit që u është bërë, ndryshimet që kanë pësuar gjatë kësaj rruge, integrimin dhe sukseset në metropolin më të madh tregtar pas Stambollit, si dhe plot akte e shifra të tjera interesante që ilustrojnë më së miri këto që thamë më sipër.

Shkurt, në Prizren sot jetojnë jo më shumë se 10 familje, që kanë origjinë të vërtetë turke, ndërsa mesazhi që marrim brenda një dite në qytetin e Prizrenit, tregon se lobi turk në qytetin e Lidhjes së Prizrenit janë me plot gojë, mazhorancë. E dhimbshme kjo për një qytet si Prizreni, por ç’të bësh, e keqja, sado e vogël që të jetë, duhet thënë para se të bëhet e madhe.

Isuf KURTAJ/Iliria Post