[Makresh]

Mbetej vetëm një mundësi e dytë: të pranoja se të mëdhenjtë e familjes time ishin të lidhur me armikun e jashtëm. Na ishte thënë e përsëritur se feja, qoftë ajo e Krishtit e qoftë ajo e Muhametit, ishin ngulitur me përdhunë ndër trojet shqiptare nga pushtuesit e huaj. Ky ishte një spekullim shumë i rafinuar nga ana e makinës propagandistike të regjimit. Vite më vonë, për interesat e mia letrare i kam studjuar me vemendje botimet e asaj periudhe. Në fjalimet e Enver Hoxhës e për rrjedhim në mijëra faqe shkruar nga të tjerët, nuk gjendet asgjë që do t’i përngjante sadopak një debati publik, qoftë ky edhe debat midis ateistëve dhe teologëve. Ateizmi shpallet si ideologji zyrtare e vetme dhe në emër të tij përdoren instrumenta të dhunshme për asgjësimin e kundërshtarëve, kristianë apo myslimanë. Enver Hoxha shmangu qëllimisht polemikat mbi përmbajtjen e dogmës së njërës apo tjetrës fe. Si bir i një mullai, ai me siguri e dinte mirë se nuk mund ta ç’rrënjoste besimin nga kokat e shqiptarëve duke përdorur logjikën, filozofinë apo moralin. Vendimin e vet, një vendim tërësisht politik, ai e justifikon duke tërhequr krejt vemendjen mbi disa elementë historikë, të cilët nuk kishin asnjë lidhje me mesazhin e Krishtit apo të Muhametit. Ai u përqëndrua në kontekstin historik kur kishin lindur këto dy fe. Perandoria romake në fillim e pastaj perandoria osmane, ku kishin bërë pjesë trojet shqiptare në këto periudha suksesive të antikitetit e të mesjetës jepnin fakte të mjaftueshme për t’u kujtuar si pushtues të të parëve të tanë. Spekullimi i propagandës zyrtare qëndronte te identifikimi i misionarëve të fesë si trashëgimtarë të ushtrive pushtuese për të arritur në përfundimin se këto fe ishin mish i huaj në karakterin kombëtar të shqiptarit dhe si të tilla duheshin ç’rrënjosur nëpërmjet një operacioni kirurgjikal radikal. Enver Hoxha shpallte si objektivin e vet madhor pastrimin përfundimtar të identitetit të shqiptarit, duke synuar në të vërtetë një tabula rasa të trurit të shqiptarit, që do të thoshte as më shumë e as më pak veç një përgatitje klinike e shqiptarit për të hyrë lirisht në kallëpin e njeriut të ri.Pot’i referohemi edhe teorisë leniniste për revolucionin komunist, njeriu i ri nuk ka identitet kombëtar.

Kushdo e mbronte në ato rrethana tmerrësisht dramatike dhe të ndërlikuara njeriun shqiptar nga shpëlarja e trurit?

Misionarët e fesë, si trashëgimtarë të ushtrive pushtuese, duhej detyrimisht të ishin në shërbim të armiqve të jashtëm. Për ta vazhduar historinë time, mua më mbetej pra vetëm një mundësi e dytë: të pranoja se të mëdhenjtë e familjes time nuk merrnin pjesë në veprën çliruese të Partisë sepse bënin me qëllim punën e armikut të jashtëm. Rrjedhimisht, ata nuk mund të quheshin ndryshe veçse tradhëtarë të atdheut. Unë më mirë pranoja të ma shkulnin zemrën me darë se sa që prindërit e mi të ishin tradhëtarë të atdheut. Isha në hall të madh si të shpëtoja pa i denoncuar prindërit e mi siç do të ma kërkonte mësuesja nëpërmjet urdhërit për t’u treguar i sinqertë.

Dy-tri ditët e para, ma thotë mendja rastësisht, gishti i mësueses nuk u drejtua nga unë. Por unë isha gjithë kohës me gjak të ngrirë. Një mëngjes u ngrita nga shtrati i vendosur të mos shkoja në shkollë. Jam i sëmurë, i thashë nënës, pa guxuar t’i pohoja të vërtetën. Dhe ajo bëri sikur më besoi, madje pa më pyetur fare ku më dhimbte. Nuk më çoi sigurisht as te mjeku. Dhe nuk tregoi asnjë kujdes të veçantë, siç do të kishte treguar po të kishte menduar se isha vërtet i sëmurë. Gjyshi me gjyshen po ashtu nuk bënë zë. As unë nuk u ankova e as nuk vazhdova të shtirem sikur po vuaja. Ishte si një marrëveshje e heshtur mes nesh. E mjaftueshme. Nuk shkova në shkollë gjatë gjithë javës, sa nisi të qetësohet disi fushata e luftës kundër fesë. Puna e madhe mbaroi. Kishat e xhamitë u dogjën e u rrafshuan deri në themel në mbarë krahinën dhe nuk mbeti më klerik për t’u shfaqur mbi faqe të dheut tonë.