[Psikologu]

Duke kënduarë një librë:


"The Pekas of Shala"


Kjo veprë shkrue prej Rose Wilder Lane, është një volum 224 faqesh, me një panoramë të madhe, ndandë fotografi, një hartë. - London dhe Sidney, Chapman and Dodd. 1922, si edhe në Shtëpinë botonjëse Harper's, New York.

Zonja Rose Lane s'është e panjohurë ndër Shqiptarë. Është një Amerikane që udhëtoj në malësi të Shkodrës, në Mat, dhe ndënj nja gjashtë muaj në Tiranë, vjetën 1922.

Sikundrë që e thotë edhe vetë, zonja Lane bëri udhëtimin në Shqipëri dhe njohu Shqipëtarët po thua se padashurë, kundrë deshirës së sajë: ishte duke vajturë nga Mal-i-zi në Stamboll, kur një zonjë e Kryqit të kuq amerikan, një mike e sajë e bindi të vejë e të shohë Shqipërinë, të mos humbasë këtë rasje tani që ndodhesh kaq afrë këti vendi, se ishte një rasje që s'gjendetë lehtë e nuk sheh njeriu nierz aq të çudiçmë si Arbëreshët. Edhe zonja Lane, e tërhequrë prej kurjozitetit të gjendetë në pjekje me një popull primitiv dhe t'interesantshmë nga pikëpamja socjologike dhe historike, morri udhën e malevet, të vejë të shohë Shalën dhe Shaljanët.

Ideja e sajë që e vendosurë: e dinte se do të gjente përpara një racë të mbeturë më pas se nga gjithë racat e Evropësë, për të mos thënë të botësë, një popullsi që i kundreqëndron çdo përparimi, çdo qytetërimi, çdo gjëjes së re që del nga barbarija e kohës së mesme, e kohës së parë, ndoshta edhe të ditëvet prehistorike.

Po, që në fillim, autoresha ndjen një simpati për kombin e "egrë" (fq.15) e bën të thotë një mike të sajë: "Sa gënjeshtrë! këto i bën propaganda e huaj. Si mund të thotë njeriu se Shqiptarët rrinë kundrë qytetërimi? Do thënë se kanë kundrëqendruarë një mësytjeje me armë mijë vjetësh, se u kanë vënë krahrorin Përsëvet, Grekëvet, Romakëvet, Mongolëvet, Serbëvet, Tyrqëvet, dhe kanë mbajtur gjuhën dhe zakonet e tyre të hershme. A e di se Grekët kanë marrë prej Shqipëtarvet emërat e perëndive të tyre? a e di se e ëma e Aleksandrit të math qe një grua shqipëtare? a e di se pashallarët e Tyrqisë, urdhëronjësit e Misirit, njerëzit e mbëdhenj të Italisë janë Shqipëtarë?…"

Edhe këtë simpati për banorët e zallit t'Adriatikut zonja Rose e ndjen kurdoherë me të madhe: sa më mirë i njeh Shqipëtarët, aqë më tepër i do; sa më s'afërmi i sheh, aqë edhe nderimi i sajë për ta i shtohetë. Edhe kështu vete gjer në funt të veprësë, çdo faqe duke na dhënë një dëshmi të re për ndjenjatë plot mëshirë, për zëmrën e njomë dhe të mirë të autoreshësë së re.

Ay që shkruan këto radhë ka biseduarë disa herë me autoreshën e libresë që po analizojmë, dhe ka parë me një çudi të kandshme sinqeritetin e ndjenjavet të saj për vendin t'ënë. "Dëshira e ime, më thoshte zonja Lane, është që të vete të rronj në Shqipëri, të punoj për të, të shuguronj aktivitetin dhe zëmrën t'ime për këtë vënd…" Edhe dy vjet më parë, në Paris, zonjusha M o s l e y W i l l i a m s, një engleze që padyshim gjith Tirana e mban fort mirë ment, më thoshte: "Mbase ke të drejtë, jam e marrë. Po të jesh sigur se ay që e sheh një herë Shqipërinë, më s'e harron dot, dhe është e pamundurë që të mos e dojë."

Shehi Sadin i Përsisë ka të drejtë kur rrëfen në Bostan parabolin këtu poshtë: - Një njeri pau në ëndrë një ëngjëll fort të bukurë, dhe e pyet cili është prej të katrë kryeëngjëllëvet? - Jam djalli! më fletë krijesa, nukë jam kryeëngjëll. - Si? Djalli? dhe un të pandehnja të shëmtuarë e të lik; të kanë përshkruarë kurdoherë kaq keq. - Unë kështu si më sheh jam, po kalemi është në dorë t'anmiqëvet". Padyshim, në aplikim me Shqipëtarët paraboli do të kishte pakë eksagjeratë, po fundi është i gjallë për neve.

Pa le të kthehemi në libra. Zonja Lane nisetë nga Shkodra me dy tjatrë zonja amerikane, dhe me z. Rrok Perolli që të mbushë funkcjonet e një dragomani, po më mirë akoma të një prisi të mëntshim që dëshiron t'a bëjë vendin e tij t'a duanë të huajtë, dhe t'i bëjë të huajtë, vizitonjësit e ardhurë së largu, t'a duan vendin e tij. Si shok udhëtarët kanë dhe një djalë dy-mbë-dhjetë vjeç, Rexhebin. Rexhon e voglë, kujt autoresha i admiron inteligjencën dhe çuditetë si një djalë një pëllëmbë kuvëndon dhe traton me malësorët burra si një shok, si një baras. Udhtimi s'mbajti shumë, mezi 15 ditë.
Dhe nga ky udhëtim, nga njohja e banorëvet të Arbërisë, njohje e plotësuarë me një udhëtim të dytë në Mat, dhe një ndënjtje gjymës moti në Tiranë, zonja Lane na siell një librë të lehtë (kjo është fjala që përdor vetë për veprën e vet) të kandshme, të zbukuruarë me një optimizmë të patundurë që dëften një karakter burrënor, padyshim dhe pak romantik, një dëshirë për të parë sende të panjohura, po me vullnet për t'i kuptuarë, për të hyrë në shpirt dhe në frymë të gjësë që shikon dhe studjon, dhe jo vetëm për të nginjurë një kurjozitet. Shekimet e çdo dite, notat e shënuara në shtëpit e malsorëvet, pranë zjarit, tek bënte kafenë ose cingarin i zoti i shtëpisë, në mes të dy bisedimevet kanë pranuar faqet e - The Peaks of Shala - Majët e Shalësë.