[hasanmehmeti]

GJENDJA E SHQIPERISE PARA ARDHJES SE OSMANEVE (APO HYRJES SE ISLAMIT per disa)
SHKRUAN ABEDIN RAKIPI


Gjate shekujve te 10-13 duke qene se tokat shqiptareishin nje nga pikat kyçe kryesore te perandorisevenedikase, Venediku kishte zhvilluar ne tokat
shqiptare nje sistem mbrojtjeje imperiale. Ky sistem konsistonte ne mbrojtjen e pikave kyçe sic ishin mbyllja e kalimit te sllaveve te cilet vinin nga ZETA
drejt Shkodres dhe Dyrrachion(durresit ) dhe per kete rolin kryesor mbrojtes e kishte keshtjella e Lissos(Alessio ose Lezha aktuale. Sipas Anne Comnéne
Lezha kishte nje rol madhor mbulues ushtarak duke qene se ajo mbronte Shkodren dhe Durresin.Ne 1022 Papa Benedetto i 8te ja jep Raguzes te gjitha tokat shqiptare ne veri te Alessios(Lezhes) (1).
Megjithate Lezha duke qene afer me Kroia( Krujen) nuk ngelet e izoluar. Ne 1082 Alexis Comnéne instalon trupat e tij ne sheshin Deabolis, ne luginen e Devollit(2) nga i
cili mund te arriheshin liqenet e Maqedonise, dhe me tej zemra e perandorise. Belagrade(Berati) arrihej ndermjet Osumit, ndersa Gllavinica(Ballshi) ndermjet Drinos apo Vjoses. Por rolin determinant ne ekonomine e vendit e luan bregdeti shqiptar, i cili i pajisur me
kala dhe keshtjella te shumta qe nga epoka Justiniane sherben si tranzit per tregtine transballkanike, dhe gjithashtu me keshtjellat e tij luan nje rol mbrojtes.
Ne keto shekuj perandoria Bizantine nuk interesohej fare per Shqiperine vecse per bregdetin i cili sic e thame luante rol shume te forte ndaj edhe Bizanti smund ta leshonte ate. Por duke qene se numri i kolonive greke ne sherbim te Bizantit ishin te pakta,
megjithe perpjekjet qe beri Bizanti per instalimin e shumte te grekeve ne bregdetin shqiptar, Bizantit ju desh qe te hynte ne bashkepunim me indigjenet lokale qe ishin shqiptaret sepse nqs bregdeti shqiptar binte, atehere rruga ishte e hapur drejt Selanikut sic u vu re edhe ne sulmin normand te 1185(3).
Popullsia shqiptare jetonte ne kushte te mizershme duke qene se te gjitha pasurite natyrore te vendit merreshin dhe transportoheshin nga Venediku, Bizanti, dhe Raguza
drejt porteve shqiptare dhe me pas shiteshin ne vende te tjera. Druri shqiptar ishte i mjafueshem per te mirembajtur te gjitha portet dhe anijet Bizantine ne bregdetin shqiptar por gjithashtu ai transportohej ne Itali dhe gjetke. Dritherat dhe cerealet ishin aq me
bollek ne zonen e Vlores saqe ato i mjaftonin normandeve qe te ushqenin gjithe ushtrite e tyre(4).
Kryqezata e pare filloi dhe Robert de Flandre me ushtrite e veta pasi kaloi vendet sllave dhe erdhi ne Shqiperi tha : Me ne fund erdhem ne nje vend ku sdo te na mungoje asgje(5). Fatkeqesisht qytetet shqiptare banoheshin dhe kontrolloheshin nga tregtare te huaj
dhe disa kuislinga te rralle vendas te cilet kishin arritur nja fare aristokracie ku si princ i pare shqiptar autonom shqiptar ishte Progoni i cili luftoi shume per te arritur autonomine e tij duke qene se ai kishte presion konstant nga kolonite greke dhe zoterinjte bizantine qe kontrollonin ekonomine dhe situaten politike ne Shqiperi. Nje shembull konkret ishte familja Chryseloi e durresit e cila zoteronte nje pjese ne madhe tokash ne ate zone. Ata ishin me
origjine bullgare dhe ishin helenizuar por ishin aleate me Car Samuelin dhe me armenianet dhe kalonin here here nen varesine e bullgareve dhe here nen ate te Bizantit sipas interesave te tyre strategjiko- ekonomike. Shembuj te tille te zoterve te tokave kishte me qindra mijera(6).
Pakenaqesia e popullsise vendase rritej dita dites dhe ishte duke arritur kulmin dhe kjo tregohet qarte kur ne 1185 Eustathe i Selanikut pranon hapur se ishin shqiptaret
ata qe i lehtesuan marrjen e Durresit mbretit te Sicilise. Anne Comnéne shkruan se ne 1081 gjate sulmit normand ne Durres pjese me e madhe e kolonive tragtare
ishin greke, venedikas dhe amalfitane.Luftrat Veneto-Bizantine te shekullit te 12 benin qe qyteti i durresit dhe shume qytete te tjera shqiptare te binin here ne duart e grekeve dhe here ne duart e italianeve duke marre parasysh faktin qe pas cdo beteje digjeshin
shume vende dhe shqiptaret vendas merreshin si robe lufte nga te dyja palet. Keto luftra e varferuan edhe me shume popullsine vendase. Ne ate periudhe edhe Gjenova pergatiste nje nderhyrje ushtarake ne Shqiperi dhe duke pasur frike nga kjo gje Venediku pushtoi
Durresin ne 1205. Edhe Piza ne ate periudhe kishte syte mbi trojet shqiptare dhe priste momentin e duhur per ti pushtuar ato. Ne 1270 bregdeti shqiptar kalon
nen varesine e mbretit te Napolit i cil ive taksa shume te larta gje qe çon ne largimin e venedikasve dhe raguzianeve nga Shqiperia e mesme duke sjelle ne kete menyre dekadencen e Durresit dhe qyteteve te tjera bregdetare. Raguza dhe venedikasit vershojne
atehere drejt vendeve qe nuk kontrollohen nga Napoletanet sidomos me ne jug ku zoterimet i takonin Bizantit. Raguza exportonte prodhimet shqiptare drejt tregjeve sllave dhe per konsumimin e saj te brendshem ne Dalmaci ndersa Venediku drejt Italise. Autori
francez Alain Ducellier ne librin e tij « SHQIPERIA NDERMJET BIZANTIT DHE VENEDIKUT » shkruan se prodhuesit lokale vuanin shume sepse ekonomia ishte e drejtuar nga kolonite e huaja dhe ishte kthyer ne nje skllaveri per vendasit qe punonin si skllever duke
jetuar ne kushte shume primitive dhe shpesh neper tenda dhe shtepi te rrenuara pervec disa aristokrateve shqiptare neper qytete te cilet ishin kthyer ne kuislinga duke bashkepunuar ne skllaverine koloniale qe kishin impozuar Bizanti (me kolonet e tij greke)
Venediku (me italianet) dhe Raguza me ushtrite e veta.
Ne fillim te shekullit te 15 gjendja u keqesua me tej per shqiptaret duke qene se Venediku e rimorri Durresin ne 1392 dhe vazhdoi vjedhjen e prodhimeve shqiptare te cilet i sherbenin per te ushqyer Dalmacine nga Kotori deri ne Zadar(7).
Pas 1385 Venediku filloi ti jape nje rendesi kapitale Shqiperise duke qene se osmanet po afronin dhe Shqiperia ishte nje vend strategjik me keshtjellat e saj qe do ti sherbente si baze Venedikut kunder osmaneve. Megjithe sakrificat e princave lokale shqiptare per autonomi Venediku jo vetem si perkrahu ata por edhe i luftoi duke filluar qe ne 1385 dhe deri ne kohen e skenderbeut ku familje te forta shqiptare si Balshajt u luftuan ashper nga Venediku.
Ndersa autori K. Jirecek ne Valona im Mitteralter, ( Illyrische-Albanisc he Forchungen ) thote se princat shqiptare i kerkuan ndihme princave Osmane kunder Venedikut. Ndersa Alain Ducellier e quan rolin e Venedikut shume negativ ne Shqiperi sepse fiskaliteti i ashper qe ata ushtrojne mbi shqiptaret dhe abuzimet e pamasa te funksionereve Venedikas ndaj agrikultoreve vendas çuan ne nje emigrim masiv dhe progresiv te shqiptareve ne shekullin e 15 deri ne ate pike sa Durresi qe ishte nje nder qytetet dhe portet me te fuqishme te ballkanit ne 1430 konsiderohet si « gati bosh dhe shume i varfer »(8).
Venediku dhe Raguza kishin lidhje te forta politike me disa princa shqiptare te cilet i mundesonin atyre perfitime te shumta ne kurriz te popullit shqiptar. Ne kete menyre
princat qe ishin kuislinga pasuroheshin por edhe lejonin autoritetin e venedikut dhe raguzes mbi trojet shqiptare. Keta princa nuk e donin ardhjen e osmaneve ne trojet shqiptare se keshtu do te humbnin supremacine e tyre ekonomike dhe privilegjet qe kishin mbi popullaten e shtypur vendase. Keta princa ishin Topiajt , Muzakajt , Kastriotet , Arianitet, dhe Dukagjinet te cilet ishin aleate te nenshtruar te Venedikut dhe Raguzes kunder Osmaneve.
Ne 1461 atehere qe Valona eksporton sasi te medha dridhi drejt Raguzes(e cila pas dobesimit te Venedikut perparoi sidomos ne Vlore dhe Kanine), tregtaret dhe fshtaret rreth e qark vlores detyroheshin ne blinin drith ne More per te mbijetuar.Raguza ne ate periudhe megjithe prezencen osmane kishte nje koloni super te forte ne vlore dhe fakti i mesiperm tregon qarte se deri ne cfare pike e shfrytezonin ata popullsine lokale. Raguza kishte gjithashtu monopolin e kripes shqiptare e cila nga zona e vlores transportohej drejt
Dalmacise duke marre parasysh faktin qe brigjet shqiptare ne detin Jon kishin nje sasi shume here me te larte kripe sesa Dalmacia.