[Guri i madh]

11 pikash), si detyrë kryesore shtrohej lufta kundër çdo orvatjeje të Serbisë, të Bullgarisë, të Greqisë dhe të Malit të Zi për copëtimin e tokave shqiptare. Rryma patriotike e kryesuar nga Haxhi Zeka shtroi edhe çështjen e autonomisë, por, për shkak të rrezikut të copëtimit dhe qëndrimit të elementëve konservatorë e turkomanë, ajo nuk u përfshi në vendimet e para. Në vendime kërkohej që Lidhja të formonte degët e saj dhe të shtrinte veprimtarinë në gjithë Shqipërinë. Kuvendi shpalli gjithashtu Besën për një vit, me qëllim që të ndërpriteshin hakmarrjet, grindjet etj.
Shtrirja e Lidhjes së Pejës dhe lufta e saj me forcat osmane
Pas formimit të Lidhjes, Haxhi Zeka dhe patriotët e tjerë, brenda dhe jashtë atdheut, bënë përpjekje për ta shtrirë atë edhe në krahinat e tjera. Si rrjedhojë, Lidhja e Pejës u shtri në Shqipërinë e veriut, në Shqipërinë e Mesme dhe pjesërisht në Shqipërinë e Jugut. Njëkohësisht u bënë përpjekje për të organizuar një kuvend të përgjithshëm shqiptar, ku do të miratohej programi kombëtar i Lidhjes. Me anë të shtypit shqiptar dhe të thirrjeve drejtuar popullit kërkohej bashkimi rreth Lidhjes së Pejës dhe programit për autonomi. Pikërisht në këtë kohë (mars 1899) Sami Frashëri botoi veprën ,,Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e çdo të bëhetë ?’’ Në të Samiu jo vetëm që përshkruante gjendjen e vështirë të Shqipërisë dhe rreziqet që i kanoseshin nga armiqtë e jashtëm, por tregonte edhe rrugën që duhej të ndiqte populli shqiptar dhe lëvizja e tij kombëtare. Samiu shtronte nevojën e sigurimit, në fillim të autonomisë, e pastaj të pavarësisë së plotë. Shqiptarët duhej ta arrinin atë me hir ose me pahir. Samiu e vlerësonte shumë Lidhjen Shqiptare të Pejës dhe kërkonte që ajo të shndërrohej në një organ të përhershëm qeveritar. E shqetësuar nga formimi i Lidhjes së Pejës dhe nga zgjerimi i veprimtarisë së saj, qeveria e Stambollit nxori një numër urdhërash për të çarmatosur shqiptarët dhe për të shtypur Lidhjen. Për këtë qëllim sulltani përdori edhe disa bejlerë reaksionarë, me në krye Riza bej Kryeziun, të cilët qysh në fillim i ishin kundërvënë Lidhjes së Pejës. Qeveria osmane ndaloi mbledhjen e kuvendit të përgjithshëm, që do të mbahej në Prizren në maj 1899.
Në fillim Lidhja e Pejës u qëndroi presioneve të Portës së Lartë, madje në vjeshtë 1899 ajo filloi luftën e armatosur kundër administratës osmane dhe për ta zëvendësuar atë me administratë shqiptare. Lëvizja antiosmane përfshiu kryesisht Kosovën e Dibrën, por nuk u shtri në gjithë Shqipërinë.
Veprimet e armatosura kundër autoriteteve osmane vazhduan deri në maj të vitit 1900. Atëherë Porta e Lartë dërgoi forca të mëdha ushtarake kundër Lidhjes së Pejës dhe e shtypi atë. Megjithatë ajo shënoi një ngritje të re në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare.

LËVIZJA KOMBËTARE NË VITET 1901 - 1908

Forcimi i reaksionit osman dhe i qëndresës shqiptare

Pas shtypjes së Lidhjes së Pejës, Porta e Lartë i vazhdoi ndjekjet dhe burgimet në Shqipëri. Ajo e forcoi më tej regjimin e terrorit policor dhe politikën e mohimit të të drejtave kombëtare të shqiptarëve. Autoritetet osmane i dhanë një goditje të fortë edhe lëvizjes arsimore e kulturore shqiptare. Ndoqën e arrestuan mësuesit e gjuhës shqipe, ndaluan përhapjen e librave shqipe dhe mbyllën, përveç të tjerave edhe Mësonjëtoren Shqipe të Korçës (1902). Kësaj shtypjeje të egër politike iu shtua edhe ndërhyrja e fuqive të mëdha në punët e brendshme të Perandorisë Osmane. Në fillim të shekullit XX u rrit më shumë rivaliteti i këtyre fuqive për të zgjeruar ndikimin e tyre politik dhe ekonomik.
Shtypja politike dhe ekonomike osmane dhe ndërhyrje e shteteve të huaja u bënë shkak për rritjen e qëndresës shqiptare. Në verën dhe në vjeshtën e vitit 1901 pakënaqësia u shtri në të gjitha vilajetet shqiptare. Popullsia e krahinave të ndryshme nuk pranonte të paguante taksat dhe të jepte ushtarë. Situatën e acaruan më tepër vrasja e udhëheqësit të Lëvizjes Kombëtare, Haxhi Zeka në Pejë, në shkurt 1902, nga një agjent i qarqeve shoviniste serbe dhe shpallja e ,,reformave’’ për ,,vilajetet maqedonase’’ në dhjetor 1902. Në rrethana të tilla, gjatë viteve të para të shek. XX, lëvizja e armatosur mori përpjesëtime mjaft të gjëra. Dhjetëra përleshje të armatosura u bënë në rrethet e Shkodrës, Pejës, Mitrovicës, Prishtinës, Prizrenit, Gjakovës, Lumës, Dibrës, Mirditës, Pukës, Vlorës, Tepelenës etj. Patriotët shqiptarë përkrahën edhe luftën çlirimtare të popullit maqedonas kundër zgjedhës osmane dhe morën pjesë në kryengritjen e Ilindenit (dita e Shën Ilisë), që shpërtheu më 2 gusht 1903 në Maqedoni. Ata mbajtën qëndrim kritik ndaj reformave demagogjike të sulltanit që sillnin më vete edhe rrezikun e copëtimit të Shqipërisë.