[Zero Cool]

Një jetë në shërbim të albanologjisë


"Historia e gjuhës është njëkohësisht, histori e popullit që e ka folur atë dhe që e flet. Fjala pajton pikë për pikë me historinë e popullit tonë"
Idriz Ajeti





Akademik Idriz Ajeti, krahas Çabejit, Androkli Kostallarit, Dhimitër Gjuvanit dhe Shaban Demirajt, është njëri ndër gjuhëtarët më të njohur, i cili i ka dhënë shtysë kësaj shkence albanologjike duke e bërë të denjë për respekt.
Idriz Ajeti, ose ‘babai’ i gjuhës shqipe, me punën e tij shkencore ka dëshmuar se është një njohës i thellë i gjuhësisë shqiptare duke e avancuar atë në shkallë të lakmueshme.


Ndonëse i thyer në moshë, Ajeti, vazhdon të jetë aktiv në shkencë dhe në jetë. Ai madje kërkesën tonë për intervistë e pranoi me dashamirësi dhe xhentilesë.




Profesor, si është dukur fëmijëria juaj dhe a mbani mend fëmijërinë?
Akademik I. Ajeti: Më kujtohet, natyrisht se më kujtohet, por jo edhe aq shumë. Mësimet fillestare i mora në Banjë të Sijarinës, më 1930. Ishte shkolla e parë në Sijarinë, e ndërtuar bashkë me xhaminë, kah fundi i shekullit XlX. Ishte kjo, pra, një godinë mjaft e bukur e shkollës, si dhe xhamia që po duket andej ... Por, ajo shkollë nuk e kishte zgjidhur problemin e mësuesit. Vinin madje edhe emigrantë rusë, për shembull, herë njëri herë tjetri, kështu që vetëm kah mbarimi i shkollimit tonë u stabilizua çështja e mësuesit. Një mësues kishim maqedonas, nga Struga, për të cilin nuk di se a kishte shkollim të mjaftueshëm e adekuat.
Kishte nxënës shqiptarë, por jo shumë, rreth 30-40. Mësimi zhvillohej: një mësues për të gjitha lëndët dhe për të gjitha klasat.

Megjithatë ishit nisur në rrugën e pandalshme. A ishte në të vërtetë e lehtë apo, e rëndë, rruga e juaj, dhe, a është dashur konsekuence që të përballoni peshën e kësaj këmbënguljeje?
Akademik I. Ajeti: Takimi im i parë me shkencën albanologjike ka qenë në Zagreb, para luftës, si student në Fakultetin e Filozofisë - dega e romanistikës. Për herë të parë atëherë, më 1938-39 shkrova një artikull të vogël lidhur me toponimistikën shqiptare, që e botova në një gazetë të Sarajevë, që quhej: "Muslimanska svijest".
Pastaj shkova në Itali. Dy semestrat e vitit të parë i bëra në Pizza, dy të tjerët në Padova. Dy semestra që i bëra aty u zhvilluan për elementet indoeuropiane në gjuhën shqipe. Në Beograd shkova pastaj, për ta kryer diplomën, që më kishte mbetur nga Italia. Diplomën e kisha nga italishtja - letërsi e gjuhë italiane.

Keni qenë profesor i gjuhës shqipe në Gjimnazin e Prishtinës, lektor dhe mësimdhënës në Degën e Albanologjisë në Fakultetin Filozofik në Beograd, kurse disertacionin e keni mbrojtur në vitin 1958, me temën "Zhvillimi i të folmes gege të shqiptarëve të Zarës së Dalmacisë." Pse jeni përcaktuar për këtë temë, e cila në shikim të parë, nuk duket se ka ndonjë peshë të madhe?
Akademik I. Ajeti: Pasi kreva studimet, unë shkova si lektor, qëndrova ca kohë në Kosovë, kurse më 1953 u ktheva atje dhe vazhdova si lektor. Erdhi pastaj si asistent Anton Çetta. Dega luajti rol të mirë. Profesorët e parë me shkollë u krijuan atje në Beograd, në atë degë: Hilmi Agani, Rexhep Hoxha, Ramiz Kelmendi, Besim Bokshi e të tjerë. Kur erdha në Beograd, për temë disertacioni kisha "Gjuha e shqiptarëve arbëreshë të Zarës". Punova disa vjet, e kreva, e dërgova në Sarajevë, u formua Komisioni dhe e mbrojta temën.
... Në vitin 1960 u hap së pari Fakulteti Filozofik këtu në Prishtinë, ndërsa në vitin 1970 u hapen fakultete dhe Universiteti. Ishte hap i shpejtë, sepse shoqëria e atëhershme kishte mundësi materiale dhe financiare. Filluam me një revistë "Gjurmime Albanologjike", që edhe tash e mban këtë emër, pwr tw vazhduar mw vponw me seminarin nw vitin 1974.

Keni deklaruar se historia e gjuhës është vetë historia e popullit, madje ju jeni përkrahës i tezës së prejardhjes ilire të shqiptarëve, duke dëshmuar rrënjët antike të saj.
Akademik I. Ajeti: Do të thosha se kemi një histori dramatike dhe shumë e thonë këtë të vërtetë. Populli shqiptar është një popull i vjetër. Por, diçka sikur mungon kur marrin parasysh kohën nga kur merremi me shkencë. Pra, kushtet, s'kemi patur kushte të merremi me kulturë, me ngritjen kulturore. Është vonë tepër vonë. Libri i parë është Meshari, në vitin 1555. E, themi se jemi populli i lashtë. Është e vërtetë, por, edhe na kanë munguar kushtet. A ishim fajtorë vetë që nuk krijonim kushte, apo rrethi, që kushtet nuk i kishim në duart tona e që ishin të imponuara? Tash le ta thotë historia!
Formula e Pagëzimit 1492: Në atë kohë, në shekullin 15, ndër shqiptarët nuk kishte kurrfarë kushte ... ashtu që vetëm nder katolikë kishte ndonjë intelektual. Meqë nuk kishte shërbesa fetare në çdo vend, atëherë arqipeshkvi i Durrësit, Pal Engjëlli, mendoi që më rastin e lindjes së fëmijëve ata duheshin pagëzuar. Meqë shërbesat nuk ishin gjithkund, e fëmijët duheshin pagëzuar, arqipeshkvi e tha atë fjalinë që duhej thënë me rastin e pagëzimit të fëmijëve
dhe ajo u shënua dikund: "Un të pagëzon j pr'emen't Atit e t'birit e t'shpirtit shenjt ... "
Libri i parë është Meshari i Gjon Buzuku, në vitin 1555.
Ai e botoi atë, por, shumë pak dihet për autorin, për vendin e botimit, mungon fillimi dhe ka mbetur pasthënia. Librin e gjeti në Vatikan gjakovari Nikollë Kazazi.

Ndihmesë të madhe për avancimin e gjuhësisë sonë kanë dhënë edhe tubimet shkencore të viteve 1952, '57,' '63, e sidomos Konsulta Gjuhësore në vitin 1968 në Prishtinë. Ndërkaq, Kongresi i Drejtshkrimit në Tiranë, më 1972, sanksionoi përpjekjet mëse l00-vjeçare për njësimin e gjuhës shqipe.
Akademik I. Ajeti: Zbatimi i gjuhës letrare ishte synim i të gjitha këshillimeve gjuhësore, që nga ai i vitit 1952, '57, '63, duke përfunduar në vitin 1968, në Konsultën gjuhësore në Prishtinë, ku u tha se njësimi i gjuhës shqipe në të gjitha trojet e shqipes ishte rezultat i natyrshëm i proceseve shoqërore shqiptare, veçanërisht nga Rilindja e këndej.


vijon