[ARVANITI]

I. Historia e gjuhësisë në Universitetin e Insbrukut (Innsbruck-ut).

Gjuhësia në Insbruk ka një traditë të pasur që fillon në shekullin e kaluar, që kur Karl Schenkl, Ordinarius për filologjinë klasike që prej vitit 1858, dha mësim për të parën herë "Elemente të sanskritishtes", në semestrin e dimrit 1861-1862. Meqënëse, më 1863 ai u emërua në Grac, vendin e tij si Ordinarius për filologjinë klasike në Insbruk e zuri Bernard Jülg (1825-1886), që u interesua për sanskritishten. Ky është cilësuar si një studiues poliglot i gjuhës dhe si më kryesori i traditës gjuhësore të Insbrukut, meqënëse kontribuoi ndjeshëm në zhvillimin e mëtejshëm të degës së gjuhësisë, përmes studimeve dhe kërkimeve të tij origjinale. Jülg-u kishte studiuar në Heidelberg (1844) dhe Berlin (1845-1847) filologji klasike, gjuhësi të përgjithshme dhe gjuhët aziatike. Kishte fituar gradën e doktoratës në Fakultetin Filozofik të Kiel-it, kishte qenë për shumë vite mësues liceu dhe më 1851 ishte thirrur në Universitetin e Lemberg-ut, ku qe emëruar "Profesor i jashtëm" i filologjisë klasike. Dy vjet më pas shkoi në Insbruk dhe më 23 tetor 1863 u emërua "Profesor i shquar" (Ordinarius) i filologjisë klasike në Universitetin e Insbrukut. Gjatë kohës së qëndrimit të tij në Berlin, Jülg-u i ishte kushtuar në mënyrë të veçantë studimit të gjuhëve të tilla, si: sanskritisht, japonisht, tibetisht, kineze, turqisht dhe armenisht. Ai botoi i pari tekstet kalmykishe (mongole) dhe në bazë të përkthimit të Ungjillit në këtë gjuhë, krijoi për herë të parë në vitin 1847 një Gramatikë të mongolishtes. Në Insbruk dha ligjërata për sanskritishten dhe leksione mbi "Natyrën dhe ndarjen e gjuhëve", duke marrë parasysh veçanërisht rrënjën e gjuhës indoevropiane, bashkë me një vështrim mbi gjuhët e botës. Ai ka përpunuar gjithashtu "Literaturën dhe Gramatikën, Leksikun dhe koleksionet e fjalëve të të gjitha gjuhëve të botës" të Johann Severin Vater-it, vëllim që është botuar më 1847 (ribotuar në Grac më 1970).


Nxënës i tij, që u interesua për gjuhësi, ishte Fridrich Stolz, i cili kishte studiuar në Lajpcig dhe Grac dhe më 1879 ishte habilituar në Insbruk për filologji klasike. Në vitin 1887, pas vdekjes së Jülg-ut, Stolz-i u bë pasardhës në detyrën e tij. Me emërimin e këtij të fundit në këtë pozicion, gjuhësia shkëputet prej filologjisë klasike, sepse, pas kërkesës që iu bë atëherë Fakultetit përkatës, dega e Stolz-it u quajt "Vergleichende Sprachwissenschaft" (Gjuhësi krahasuese). Pra, gjuhësia në Insbruk lindi nga filologjia klasike. Fridrich Stolz veproi deri në vitin 1911. Emri i tij u bë i njohur, para së gjithash, përmes veprës së tij "Gramatikë historike e gjuhës latine".


Para se të vijohet më tej me habilitimin e parë gjuhësor më Insbruk, mund të japim shkurtimisht, në mënyrë të përzgjedhur, gjithnjë nga fillimet e traditës, disa lëndë që përfshiheshin në programin e leksioneve. Kështu, Karl Schenkl, përveç ligjëratave mbi sanskritishten, dha mësim edhe këto lëndë: "Sintaksa e greqishtes", "Morfologjia krahasuese e greqishtes dhe latinishtes", "Sintaksa e latinishtes" etj.


Bernard Jülg dha mësim "Fushat kryesore të sintaksës greke", "Enciklopedia dhe metodologjia e filologjisë" etj. Fridrich Stolz, përveç vazhdimit të kursit të sanskritishtes, ligjëroi edhe në këto disiplina: "Gramatikë historiko-krahasuese e latinishtes", "Hyrje në Gramatikën historike të latinishtes", "Historia e zhvillimit të kërkimit gjuhësor indoevropian", "Fonetika dhe morfologjia e latinishtes", "Gramatika historiko-krahasuese e greqishtes", "Sintaksa krahasuese e greqishtes dhe latinishtes", "Mbi prejardhjen dhe përhapjen e popujve indoevropianë", "Vokalizmi i gjuhëve indoevropiane" etj.


Habilitimi i parë gjuhësor në Insbruk u bë nga Alois Walde në vitin 1896. Ai kishte qenë më përpara profesor në Giesen. Më 1912 zuri vendin e Stolz-it dhe qëndroi deri më 1922 në Insbruk, derisa mori një ftesë për një vend të ri pune si profesor në Königsberg. Walde (Valde) kishte qenë nxënës i Stloz-iz dhe më 5 mars 1894 kishte përfunduar studimet e doktoratës me disertacionin me temë "Ndërtimi i kohës së ardhme në lituanisht". Gjithashtu, kishte marrë një formim të thelluar shkencor në Leipzig në vitin akademik 1893-1894, ku veçanërisht kishte marrë pjesë në orët e ushtrimeve gjuhësore të Karl Brugmann-it dhe August Leskien-s. Ligjëratat e tyre mbi fushën gjuhësore balto-sllave, siç del nga dokumentat, i kishte ndjekur me interesim të veçantë. Në Insbruk, Walde, krahas sanskritishtes, ligjëroi gjithashtu mbi "Gramatikën krahasuese të latinishtes dhe greqishtes". Në vitin 1920 dha leksione edhe në lëndën "Hyrje në sllavishten e vjetër kishtare", më 1921-1922 zhvilloi "Hyrje në historinë e gramatikës, në problemet kryesore të gjuhësisë indoevropiane dhe në konceptet bazë të shqyrtimit gjuhësor", ndërsa më 1922 "Etimologjia latine dhe studimi i fjalës".


Veprat e Waldes "Fjalori etimologjik i latinishtes" dhe "Fjalori krahasues i gjuhëve indoevropiane" (me përkujdesje të Julius Pokorny-t) përfshihen, sipas dijetarëve të këtyre fushave, në veprat standard të indoevropianistikës. Pas Waldes, dega mësimore mbeti 6 vjet si "në harresë", pa pasur një personalitet të spikatur, deri më 1928, kur nga Freiburgu u thirr Hermann Ammann për t'u bërë President i Institutit të Gjuhësisë, personalitet i fuqishëm ky, që me integritetin absolut dhe marrëdhëniet e lidhjet shkencore e njerëzore që vendosi, e fuqizoi dhe e udhëhoqi Institutin deri në vdekjen e tij në vitin 1956. Në fund të shekullit të kaluar dhe në fillim të këtij shekulli deri më 1908, në Insbruk kontribuan edhe Leopold von Schröder dhe Wilhelm Cartellieri, që përballuan shkencën e indologjisë, trashëgimia e së cilës "Koleksioni i indishtes" i kaloi më pas Institutit të sotëm të Gjuhësisë.


Hermann Ammann-i, si fushë të tij të kërkimit shkencor, krahas indoevropianistikës dhe filologjisë klasike, kishte edhe gjuhësinë e përgjithshme. Nga kjo fushë ka shkruar veprën teorike gjuhësore "Die menschliche Rede" (Bisedë njerëzore), një vepër kjo mjaft e njohur për nga vlera edhe sot në rrethet e studiuesve. Nga programi i leksioneve që ka ligjëruar, mund të përmendim, midis të tjerash, këto lëndë: "Gramatikë krahasuese e greqishtes, latinishtes dhe gjermanishtes", "Elemente të gjuhësisë", "Hyrje në çështjet kryesore të gjuhësisë" (për filologët e vjetër dhe të rinj), "Sintaksa krahasuese e greqishtes, italishtes dhe gjermanishtes", "Fonetikë krahasuese", "Teoria e gjuhës" etj.


Në vitin 1951, në Insbruk u bë habilitimi i Johann Knobloch-it, i cili më 1957 zuri vendin e Hermann Ammann-it në funksionin e drejtuesit të Institutit të Gjuhësisë. Knobloch (Knobloh), që është cilësuar si një njohës i shkëlqyer i gjuhëve të Kaukazit dhe gjuhës së ciganëve, punoi në Insbruk deri më 1963, derisa atë vit mori një ftesë nga Universiteti i Bonn-it të Gjermanisë për t'u emëruar si Profesor në Institutin e Gjuhësisë atje. Knobloch mbahet edhe si themeluesi i Institutit të Gjuhësisë Krahasuese në Greifswald në vitin 1955. Ndërsa në Insbruk, ai u bë themeluesi i "Innsbrucker Beiträge zur Kulturwissenschaft" (Kontribute të Insbrukut për kulturë) dhe një nxitës i fuqishëm për zhvillimin e Institutit.


Vendin e Knobloch-it në Insbruk e zuri Wolfgang P. Schmidt, më 1964, që erdhi nga Tübingen-i, por që mori menjëherë një ftesë për një vend të ri pune si Profesor në Göttingen. Që prej vitit 1965 Wolfgang Meid u bë President i Institutit të Gjuhësisë në Insbruk, duke e drejtuar atë në një periudhë kohore mjaft të gjatë, deri para pak muajve, sa doli në pension. Ai konsiderohet ndër keltologët më të njohur në rrethet e studiuesve dhe dijetarëve të kësaj fushe. Vendin e Meid-it në funksionin e drejtuesit të Institutit e ka zënë tani Manfred Kienpoitner, i cili përkujdeset në Institut për fushën e gjuhësisë së përgjithshme dhe zbatuese.


Në mënyrë të ngjashme, sikurse ka lindur gjuhësia krahasuese nga filologjia klasike, ka lindur edhe sllavistika nga gjuhësia krahasuese, meqënëse deri në krijimin e një dege mësimore të sllavishtes në vitin 1970, kurset e gjuhës sllave dhe veprimtaritë mësimore të sllavishtes prej pedagogëve të ngarkuar, mbaheshin në kuadrin e gjuhësisë krahasuese.


Prej tre Asistentëve të parë, në Institutin e Gjuhësisë të Insbrukut mundën të habilitoheshin dy prej tyre: Hans Schmeja më 1986 (duke e kaluar habilitimin e tij nga Graci në Insbruk) për "Indoevropianistikë" dhe Hermann M. Ölberg për "Gjuhësi" më 1972 (sikurse quhet dega apo fusha e përgjithshme që prej urdhëresës së ligjit federal austriak mbi drejtimin e studimeve të shkencave humane). Të dy këto u emëruan më pas "ausserordentlichen Professoren" (Profesorë të jashtëm) dhe drejtues të degëve brenda Institutit të Gjuhësisë. Prej mbrojtjeve të doktoratave janë cilësuar veçanërisht me vlerë të spikatur disertacioni i Ulrike Roider-it në vitin 1977, me një botim të tekstit të irishtes së vjetër dhe ai i Peter Anreiter-it në vitin 1980, me një punim të gjerë për fonetikën historike të tokarishtes. Të dy këto punojnë prej vitesh në Institut, ky i fundit me cilësinë e Zëvendëspresidentit të Institutit dhe me titullin "ausserordentlicher Professor" (Profesor i jashtëm), të marrë para pak kohësh.


Instituti ndahet në degë për Indoevropianistikë, Gjuhësi e përgjithshme dhe zbatuese.