[Zero Cool]

“Identiteti europian i shqiptarëve”, pse publicistikë politiko-letrare?

Kadare është një shkrimtar erudit, intelektual dhe si misionar, të cilin gjithmonë e kanë shqetësuar çështjet, të cilat kanë të bëjnë me kombin e vet, si humanist i cili me anë të penës së tij gjithmonë ka përçuar vlerat, identitetin, kulturën shqiptare, me këtë synim është nisur dhe kur ka shkruar sprovën “Identiteti europian i shqiptarëve” në 2006-tën.
Një sprovë, ku si në një ambiguitet bashkëjetojnë publicistika politico-shoqërore bashkë me historinë, kronikën, komentin, analizën opinioniste.
Një sprovë publicistike e botuar në libër ku dallohet qartë shqetësimi për kombin, jeta në zgrip të tranzicionit, ngjarjet e politikës së brendshme dhe marrëdhëniet me politikën e jashtme pas viteve ’90. Një shqetësim për kapërthimet dhe trazirat, kaosin që kaploi jetën në Shqipëri asokohe, ku një bosht kryesor i sprovës është sidomos Shqipëria në sy të Europës, marrëdhëniet me jasht, identiteti europian i saj, siç është dhe titulli i kësaj sprove. Ai analizon dhe gjykon si një “avokat profesionist”, por herë pas here me stil letrari, i cili ka përballë palën e kombit në mbrojtje, dhe gjykuese palën europiane. Është një publicistikë letraro-politike e gërshetuar bukur, ku informacioni , ngjarjet, personazhet janë realë, kjo e bën sprovë publicistike. Ndërsa nga krahu tjetër e gjithë kjo sprovë në një stil letrar prej shkrimtari. Pra, autori i qëndron besnik fakteve të realitetit, faktor themelor për të qenë publicistikë. Meqë në këtë sprovë ka të adresuar realë, ngjarje reale , kjo e bën atë publicistikë në thelb, por me nuanca letrare patjetër.
Reagimi i Kadaresë në këtë sprovë, është përpjekja, është ndjesia, është akumulimi i impulseve nacionale të misionit të shkrimtarit për të t’i ardhur në ndihmë zërit dhe faktorit të shqiptarëve në momente të vështira që ka kaluar përgjatë historisë së tij, kjo nëpërmjet një këndvështrimi e botëkuptimi politik. Duke qenë se vetë Kadareja ka jetuar midis Tiranës dhe Parisit , përjetimi i ngjarjeve të para herë në distancë dhe herë nga afër, ka bërë që analiza e politikës së jashtme të jetë më e kthjellët për tharmine identiteti shqiptar.
Është një sprovë e thjeshtë, ku stili i figurshmërisë së Kadaresë me nënkuptime të tërthorta të letërsisë së tij në këtë sprovë ia ka lënë vendin figurave : metaforave, metonimive…etj, por të kuptueshme dhe për një lexues të thjeshtë. Pasi këtu, ngjarjet, personazhet, datat, dihen nga të gjithë, të gjithë i kanë përjetuar dhe parë, ku personazh është vetë shqiptari, identiteti i tij pas viteve ’90 , por dhe para viteve ’90. Në fakt, duket se, Kadareja ashtu si ka ai dëshirë të të lidhë kohët(veti e stilit të tij), me një fabul pa kohë lineare, pa fillim zero në sensin kronologjik, porse me një kronologji të vendosur e mbivendosur, ku aty ku fillon njëra mbaron tjetra(dhe anasjellas), bën lidhjet, gjen ngjashmëritë tek fenomenet. Si gjithmonë(tipike kadaerane) ai niset nga e tashmja(ardhja e Barosos më 2006-tën dhe nënshkrimi i marrëveshjes me Tiranën zyrtare) me të kaluarën, ku kthehet të kujtojë identitetin e shqiptarëve në kohën e perandorisë osmane apo dhe të regjimit komunist duke i krahasuar ato me të tashmen, gjithnjë në fuksion për të formatuar identitetin europian të shqiptarit(identiteti europian i shqiptarëve do të jetë togëfjalëshi çelës, me të cilin do të hapim shumë dritare dhe plane në këtë shkrim). Bëhet fjalë për një sprovë ku jeta, ngjarjet, personazhet konceptohen dhe ilustrohen shpesh si në letërsi me figura letrare dhe shpesh të tipit stigmatizuese, groteske, tipike kadareane(Shiko “Grotesku kadarean” A.Uçi). Ka një harmonizim simbiotik të egzistencës së konceptimit botkuptimor me anë të figurave letrare të ngjarjeve, qëndrimit ideoemocional të autorit ndaj asaj çka ka dashur të të përçojë në këtë sprovë duke trajtuar probleme reale të ngjarjeve, të cilat kanë të bëjnë sidomos me marrëdhëniet e Shqipërisë me Europën, duke dhënë qartë një tezë se, shqiptarët janë europianë dhe të vjetër në moshë po aq sa Europa. Atëherë, për të nxjerrë në pah tiparet publicistike letraro-politike të sprovës, do të ndjekim këtë linjë arësyetimi:
1. Tiparet Publicistike(ngjarje politike) të sprovës: Informacion,ngjarje me data, të adresuar dhe personazhe realë:
Siç duket spuntoja autorit i jepet një datë kohore viti 2006, me ardhjen e Barosos, kryekomisionerit europian për marrëveshjen me Shqipërinë. Lihet e tashmja pezull(ashtu siç Kadare vepron gjithnjë me kohën: merret spunto nga e tashmja, bëhet lidhja me të shkuarën duke dhënë mesazhinn e së ardhmes), pra 2006-ta në këtë rast dhe autori kthehet para viteve ’90, në periudhën komuniste duke kujtuar marrëdhëniet e asaj kohe, por dhe sjelljen e shqiptarëve në kapërcyellin e dy epokave pikërisht më ’90.
Meqënëse tashmë, rruga e kritikës pas ’90 është e hapur, shkrimtari nuk kursehet të japë qëndrimin e tij për të vërjetur sjelljen e Shqipërisë zyrtare, kryesisht ndaj Europës, por dhe anasjellas: si Europa është sjellë më Shqipërinë. Nuk është vetëm fshikullimi ndaj politikës dhe gabimeve të saj, por dhe konceptimi i ndërkombëtarëvë të Europës atlantike ndaj këtij vendi të vogël ballkanik. Në fakt , duket se pas ’90,autori, që tashmë i shihte ngjarjet dhe nga një kënvështrim në distancë në Paris(siç e thamë dhe më sipër) dhe më të qetë në të logjikuar të fenomeneve që po ndodhnin në Shqipëri përmend ogurin e zi, vitin 1997, ku sipas tij, shqiptarët treguan se ishin europian në sjelljen përkundrejt ushtrisë euroatlantike, e cila vjen për të shuar luftën ndër vetë shqiptarëve atë vit(rigjetjen e Europës së humbur, shkruan Kadare).
Autori kujton anëtarësimin e Shqipërisë në Lidhjen Islamike, si një veprim i nxituar dhe jo efiçent,duke kritikuar si pozitën ashtu dhe opozitën për heshtjen e mëvonshme kur vjen në pushtet.
Fajet e ngarkuara Shqipërisë për strehim terroristësh autori i përshkruan në mënyrë groteske duke kujtuar dhe arrestimin e atyre që s ‘ishin arabë, por romë. Dhe vetë autori në një mënyrë pothuaj të drejtpërdrejtë jep qartë mesazhin se futja në Europë dhe arritja brenda familjes europiane varet nga një factor shumë thelbësor që është marrëveshja e brendshme midis palëve, pozitë –opozitë, të majtë-të djathtë.
Lëkundjet e identitetit europian të shqiptarëve që për një farë kohë u bënë rend dite dhe kapluan shtypin e ditës asokohe, Kadareja i ka qartësuar dhe komentuar si zhurma që sa vinin e shtoheshin, meqë marrëveshja e Shqipërisë apo Tiranës zyrtare duhet të nënshkruhej me Europën.
Pikërisht, pas këtyre ngjarjeve kronikë fillon të ngjitet boshti i vëprës(fabula e ndërprerë lidhet sërish) sërish tek ulja e avionit të Barosos, kryekomisionerit europian në aereoportin Nënë Tereza.
Besoj se mbani mend se si kundërshton tezat e akademikut Qose me diskutimin dhe lidhjen e të qenit europian me fetë e shqiptarëve myslimane dhe të krishtere sëbashku me argumentet se si lidhen fetë me pushtimet e shumta ndaj shqiptarëve ndër vite. Si dhe argumentin për pozitën gjeografike, i cili sërish është element me emra të përveçëm realë publicistik.
Për boshtin ose togfjalëshin çelës të kësaj sprove, atë që mundohet ta mbrojë si tezë Kadareja, pra identitetin e përgjysmuar(kriteri fetar është më i fuqishmi) europian të shqiptarëve sërish vijnë në ndihmë elementët publicistikë emra realë si poetët De Rada, Naim Frashëri.
“Shqiptarët janë ndër popujt më të vjetër të kontinentit europian, popull themeltar në rrafshin e tij, ashtu siç është pranuar gjuha shqipe nga gjuhëtarët e mëdhenj, si një ndër 10 a 12 gjuhët bazë të kontinentit.” Argumentet dhe gjykimet vijojnë me :pozitën gjeografike, me ngjyrën e popullsisë, preardhjen e saj nga ilirët(trako-ilirët) me histori të kronikës mesdhetare europiane, ku tre qyetet Durrësi, Shkodra dhe Berati kanë afërisht një moshë më Romën. Duke vazhduar sërish me të adresuar konkretë si : gjurmët arkeologjike greko-iliro-romake, teatro e amfiteatro të mesjetës shqiptare, vepra e Milan Shuflait, Gjergj Kastriot Skënderbue, si mit europian, Kanuni, Eposi i Kreshnikëve, emrat e autorëve të letërisë së Rilindjes, Alfabeti latin i shpallur nga Gjergj Fishta si alfabeti zyrtar shqiptar etj.