[Psikologu]

Nga Mit´hat Frasheri ;


Problemet e Shqipërisë indipendente

"Me indepindencën e saj Shqipëria u gjend përpara problemeve më të rënda dhe më të vështira që mund të takojë një komb. Ngushtësia e kufijve, pakica e numurit, në vend që të lehtësonin situatën, e bënin dëshprimisht akoma më të komplikuar. Nga kaosi i një mbledhje fisesh duhesh nxjerrë një komb dhe një shtet. Me brumin amorf të popullsive të vogla ishte për të bërë një kristalizim i rregullt në kondita tepër të pavolitshme përpara cirkonstancave të krijuara prej një lufte të egër. Tridhjetëpesë vjet para se të buçasë kriza ballkanike, me Shoqërin e Stambollit dhe me Lidhjen e Prizrendit ishte bërë nisja e një pritmi për Shqipërinë, të ndryshëm prej jetës që ishte rrojtur gjermë atëherë. Lëvizja dhe zgjimi kombiar-shfaqur prej tronditjes që solli lufta ruso-tyrke, me traktatin e Shën Stefanit dhe Kongresin e Berlinit-po e vinte Shqipërinë përpara realiteteve të rrojtjes, duke i dëftyer gjithë rrezikun që i ishte ngrehur në fund të asaj gremine që gjendesh: pa një zhvillim kombësie, pa forcën morale që pjell bashkimi, pa të drejtën e pranuar prej botës së qytetëruar e shtetit mbi Bosforin qenë fare inkompetentë në çështje politike, fanatikë dhe intolerantë: donin më mirë një katastrofë sesa zgjimin e një nacionalizme që inteligjenca e tyre s'e kuptonte dot. Kështu që ballkanikët gjetën një aleat te Tyrqia kur ishte fjala për popullin dhe truallin e Adriatikut. Përgatitja donte kohë dhe përpjekje të mëdha; kishe të bësh me tradita konservatore, me ide rebele, me zakone reaksionare, me inercinë që paraqit grumbulli vitet e kaluar, të vdekurët e shkuar. Në një anë kishim, pra, punimin dhe gatimin e brendshëm; në atë anë antipatinë dhe hostiliterin (armiqësinë) e sundimtarit; dhe nga ana tjetër kishim një detyrë më imediate, problemin e racës, i vogëlsuar, i pakësuar prej trubullimeve permanente dhe, më tepër akoma, prej shërbimit ushtarak dhe mënyrës me të cilën aplikohesh. Mezi që pak vjet e tëhu, kishte filluar raca të marrë një zgjerim, të bëhet prapë e zonja e kufijve etnografike, të hyjë në pronjë dhe të jepet pas një pune pjellore. Në këto kondita shqiptari ishte i shtrënguar, kishte detyrën të mejtojë: në ishte më mirë të durojë akoma ca kohë zgjedhën e shkatërruar të një dominate të dobësuar dhe të drejtojë gjithë fuqinë dhe vitalitetin e tij për të siguruar pritmin e racës, për të ndaluar sulmin e shqehëve dhe të grekëve, apo në duhesh të humbasë durimin kundër dominonjësit pesëherë shekullor?