Shiko Postimin Tek
Vjetėr 02-09-09, 13:13   #3
LOJETARI
Administratorėt
 
Anėtarėsuar: 12-10-05
Postime: 3,420
LOJETARI i pazėvėndėsueshėmLOJETARI i pazėvėndėsueshėmLOJETARI i pazėvėndėsueshėmLOJETARI i pazėvėndėsueshėmLOJETARI i pazėvėndėsueshėmLOJETARI i pazėvėndėsueshėmLOJETARI i pazėvėndėsueshėmLOJETARI i pazėvėndėsueshėmLOJETARI i pazėvėndėsueshėmLOJETARI i pazėvėndėsueshėmLOJETARI i pazėvėndėsueshėm
Gabim Titulli: Kadare -cmimi "Honoris Causa" Palermo

Por, pikėrisht nė atė kohė, shtysa e vetėruajtjes rivuri nė veprim njė mekanizėm tė vjetėr: letėrsinė gojore. Lart nė male, atje ku kishte mbetur ende njė mugullimė drite, makina e lashtė u trand pėrsėri.
Kishte qenė pėrherė aty, por disi jashtė vėmendjes, sidomos qysh nga koha qė shqiptarėt kishin mėsuar tė shkruanin, madje tė botonin edhe libra nė gjuhėn latine, si gjithė evropianėt e ditur. (Njėri prej tyre, prifti shkodran, Marin Barleti, qe pėrkthyer ndėrkaq nė krejt gjuhėt e Evropės.) Pra, makina kishte qenė aty, veē tani, nė ditėt e apokalipsit, u duk se sa shumė i duhej kėtij vendi.

Por ajo, si ēdo makinė e kėtij lloji, kishte teknologjinė e saj trillane: nuk punonte dot veē me brumė tė lashtė. Ishin ligje misterioze tė trashėguara qė nė kohėrat homerike. Sytė e rapsodėve, ndėrsa qenė tė veshur pėr gjashtėqind-shtatėqind vjetėt e afėrt, shikonin shkėlqyeshėm, pėrtej tyre: shtatėqind e pesėdhjetė, tetėqind, njė mijė vjet.

Dhe kėshtu, ndėrsa Shqipėria po jetonte njė tragjedi tė re, ata, tė verbėr ndaj saj, iu rikthyen njė tragjedie tė kryehershme, dyndjes sllave.

Poshtė nė rrafshultė, ndiheshin ndėrkaq tek-tuk ca kambana tė rralla, regėtinin ca zjarre, njė kėtu, njė aty, nėpėr famullitė gjysmė tė shkreta.
Diku midis viteve 1566-1622, njė tjetėr prift katolik, Pjetėr Budi, shkruante vargjet:

Ku janė ato gra e vasha
nde sqimė e nde madhėshti
me petka tė mėndafshta
nalcuom mbė zotėrij?
Gjithė mortja i rrėzoi
Sikur i pret me shpatė...
Ato tė kujtonin ēuditėrisht vargjet e Franēois Villonit:
Ku janė zonjat e dikurshme
Ku ėshtė bora e vitit qė shkoi?
ēka dėshmonte se ciklonet poetike e kanė pėrshkruar rruzullimin tokėsor edhe atėherė kur dukej se gjithēka ishte ndarė dhe se ndėrkomunikimi midis poetėve ishte i pamundur.
Pas Pjetėr Budit, nė letėrsinė shqipe erdhi Pjetėr Bogdani, njė nga mendjet mė tė gjera e tė ndritura tė botė shqiptare.

Ai ishte poet, filozof e dijetar i madh. Nė gjithė veprėn e tij ndihet mundimi, lodhja e njė titani. Ka gati dyqind vjet qė Shqipėria ndodhet nė natėn osmane.

Pra ajo ėshtė ende afėr mesnatės (ora e mesnatės duhet tė bjerė pas pesėdhjetė vjetėsh, pėrderisa nata e gjithė do tė jetė e gjatė pesėqind vjet). Pavarėsisht se askush nuk e di se nė ē'pjesė tė natės ndodhet vendi, poeti e ndien.

Ai e ndien se nėn peshėn aziatike, bota shqiptare jep ēdo ditė krisje e pėson shembje. Feja ėshtė njė nga ledhet e para qė trandet.

Pėr njė habi tė pashpjegueshme qartė, dy nga popujt mė tė moēėm e kokėshkretė tė rajonit, shqiptarėt nė veri dhe kretasit nė jug, bėjnė kthimet e para nė fenė islamike.

Janė tepėr tė vjetėr dhe janė lodhur nga krishterimi? Ashtu siē qenė ndėr tė parėt qė tė lodhur nga paganizmi kishin marrė krishterimin? Askush s'mund ta shpjegojė gjer nė fund enigmėn.

Pjetėr Bogdanit, qė ėshtė peshkop katolik, i dhemb pa dyshim kjo ēarje. E bashkė me tė i dhembin shumė gjėra tė tjera, krejt universi shqiptar qė shkon drejt teposhtjes.

Ai e ndien se po irnosen ngjyrat e veshjeve, po zvarget si e damllosur muzika, madje lėvizjet e shqiptarėve po flashken edhe nė trutė e tyre pikė-pikė po depėrtojnė pėrftimet orientale: "javashllėk" dhe "kismet".

Ai e ndien madje se edhe gjuha shqipe, sado sipėrane e tigreshė tė ishte nė krahasim me turqishten, po lodhej prej goditjes sė shurdhėr tė bishtit tė tjetrės.

Ai i ndien tė gjitha kėto, ndaj vendos tė ndėrmarrė diēka titanike: t'i vėrė supet botės qė rrezikon tė shembet. Kjo kushtėzon pėrftimin si prej galaktike tė veprės sė tij, universalizmin e saj, vizionet planetare dhe sidomos motivet kozmogonike.

Kėto tė fundit e mahnitnin veēanėrisht Lasgush Poradecin. Duke kujtuar njohjen e tij tė parė me veprėn e Bogdanit, ai shkruan: "Kam kopjuar njė poezi kozmogonike, e cila nga pikėpamja e koncepsionit origjinal, e idesė sė fuqishme dhe e formės sė veēantė tė saj, jam i mendimit se duhet konsideruar si njė monument letrar, jo vetėm i gjuhės shqipe, por i republikės sė letrarėve pėrgjithėsisht.

Kozmogonia e tė Madhit Shqiptar u bėn ballė, me cilėsitė e veta, kozmogonisė asiriane (babilonase), ashtu sikundėr kėtė e shohim nė Biblėn hebraike dhe kozmogoninė indike, ashtu sikundėr kėtė na e shfaqin Vedat e Shenjta".

Titanizmi, ashtu sikurse dhe katastrofa, do tė shfaqen herė pas here nė letėrsinė shqipe, njėlloj si ciklet kozmike. Ato do tė shfaqen gjatė Rilindjes Kombėtare me Naim Frashėrin. Ato do tė rishfaqen nė fund tė shekullit XX gjatė dramės sė Kosovės, qė ende mban erė shkrumb.

Pjetėr Bogdani ėshtė nga Kosova, por s'ėshtė kjo arsyeja kryesore, qė vepra e tij ėshtė studiuar mė mirė atje. Arsyeja e thellė ėshtė se pikėrisht atje u pėrsėrit tragjedia e vjetėr. Ashtu si nė epikėn gojore shqiptare makthi turko-osman ringjalli dyndjen sllave, ashtu nė letrat kosovare, makthi sllavo-serb ringjalli dyndjen osmane.

Shkreptima idesh i karfosnin harmonikisht letrat shqipe, ato qė duke lindur me formulėn e shenjtė tė pagėzimit kanė mbyllur ciklet e ringjalljes me njė tjetėr formulė tė shenjtė: Shqipėria u ngjall sė vdekurish.

Nė mbyllje tė kėsaj fjale do tė doja tė kthehesha pėrsėri te fillimi i saj: ndalimi i shkrimit tė gjuhės shqipe.

Ē'do tė bėnin shkrimtarėt e mundshėm (potencialė) shqiptarė me njė gjuhė tė tillė? Zgjedhjet nuk ishin tė shumta. Dhe, veē kėsaj, tė gjitha ishin tė trishtueshme.
E para gjė qė tė vjen ndėr mend nė kėsi rastesh ėshtė heqja dorė prej njė prej pasioneve mė tė vjetra tė njerėzimit: krijimit letrar.

Dhe, shumica e shkrimtarėve tė mundshėm shqiptarė bėnė pikėrisht kėtė: e braktisėn artin e tė shkruarit. Ne nuk e dimė dhe as mund ta dimė numrin e tyre. Ne dimė me saktėsi vetėm njė gjė: qė humbja e kulturės shqiptare ishte e pandreqshme.

Njė zgjedhje tjetėr, mė tepėr iluzore se e vėrtetė, ishte rikthimi i shkrimtarėve nė traditėn e vjetėr rapsodike tė letėrsisė gojore. Ndėrkaq, duhet thėnė se, pavarėsisht glorifikimit qė i bėhet shpesh kėsaj tradite, ajo mbetet pėrherė e mangėt nė krahasim me letėrsinė e shkruar.

Njė zgjedhje e tretė, nė thelb e pikėllueshme, ishte pėrdorimi i gjuhėve tė tjera pėr t'u shprehur, kryesisht latinishtja e pas saj, gjuhėt e tjera europiane.

Njė pjesė e shkrimtarėve shqiptarė u strehua kėshtu nė gjuhė tė tjera, duke i dhėnė fjalės emigrim njė tingėllim dyfish dramatik. Njė letėrsi e tėrė u krijua kėshtu nga ata qė u cilėsuan si shkrimtarė katolikė tė veriut, letėrsi e fuqishme, brenda kostumit latin tė sė cilės ndihej drama shqiptare.

Konformizmi me njė sajesė letrare turko-osmane, njė farė letėrsie e lejuar, madje e nxitur nga pushtuesi, ishte njė zgjidhje jo vetėm iluzive, por edhe me pasoja fatale nė qoftė se do tė zinte rrėnjė nė kulturėn shqiptare. Veēantia e parė e kėsaj sajese ishte tė shkruarit e shqipes me shkronja arabe. Veē kėsaj, mė e rėndė se kjo ishte brumi gjuhėsor me tė cilin ngjizej kjo kinseletėrsi.

Nė kėtė brumė, gjuha shqipe zinte njė vend minoritar. Si nė njė pasqyrė dukej qartė se si ajo po jepte shpirt e asfiksuar prej shtrėngimit tė njė tjetėr gjuhe qė, jo vetėm ishte gjuhė e pushtuesit, por qė nuk ishte as e familjes indoeuropiane.
Nė kushte dhe dilema tė tilla, shkrimtarėt shqiptarė u vėrtitėn njė kohė tepėr tė gjatė, si tigrat nė kafaz.

Njė zgjidhje tė fundit, nga ato qė krijon vetėm dėshpėrimi, do tė merrte shkas ndoshta nga njė model i vjetėr, dhe pikėrisht nga fraza e parė e gjuhės shqipe tė shkruar, formula e pagėzimit, qė pėrmenda nė pjesėn e parė tė fjalės s'ime. Kjo formulė, e hartuar, siē thashė, mė 1462-shin prej peshkopit shqiptar tė Durrėsit, gjendet brenda njė teksti latinisht.

Shkrimtarėve shqiptarė nuk u mbetej veēse ky model: tė strehonin tekste tė kursyer shqip, brenda teksteve tė gjuhės latine, tė cilėn nuk e kapte dot ligji osman. Me fjalė tė tjera, tė shpresonin qė ca modele tė gjuhės sė tyre tė rrezikuar, t'i strehonin pėr mbrojtje nė trupin e ftohur tė njė gjuhe qė nuk frymonte mė.

Mė lejoni ta mbyll fjalėn time me kėtė pėrfytyrim, qė sa ē'duket tragjik, aq ėshtė edhe mallėngjyes nė simbolikėn e vet.

Simbolikėn e shpėtimit qė gjuha e popullit tim ka kėrkuar te gjuha, qė vėrtet nuk ishte mė e gjallė, por pa tė cilėn nuk mund tė pėrfytyrohet qytetėrimi europian.
Ju faleminderit.
__________________
Perfekte Frauen gibt es in jeder Ecke , so sprach der Gott und schuf die Erde , rund.

Femra perfekte ka nė ēdo qyshe ,kėshtu tha zoti dhe krijoi tokėn e rrumbullakėt .
LOJETARI Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė