[Psikologu]

Ne fillim te vitit 1909, si pasoje e te korrurave te keqija te dy vjeteve te fundit dhe e bojkotimit te mallrave austriake per shkak te aneksimit te Bosnjes dhe te Hercegovines nga Austria, gjendja ekonomike ne Shqiperi u keqesua shume. Rajone te tera te vilajeteve shqiptare kercenoheshin nga uria; fshataret po detyroheshin te shisnin bagetine e token dhe te vershonin ne qytete, ku gjendja nuk ishte me mire. Zejtaria e tregtia po kalonin gjithashtu nje krize te rende, qe e keqesoi gjendjen e prodhuesve e te tregtareve te vegjel.
Pakenaqesia e popullsise u shtua edhe me shume kur qeveria turke, ne vend qe t'ua lehtesonte fshatareve barren e taksave, sic u kishte premtuar gjate revolucionit, filloi te mblidhte te gjitha llojet e taksave per vitin 1909 dhe ato te prapambetura te dy viteve te fundit. Edhe ligji i ri i sherbimit ushtarak i shpallur ne gusht te vitit 1908, sipas te cilit thirreshin ne ushtri te gjithe shqiptaret, pa dallim feje, cenoi venomet e krahinave malore te Shqiperise dhe shkaktoi kundershtimin e popullsise se tyre. Te gjitha keto bene qe ne shkurt te vitit 1909 malesoret e rretheve te Pejes, te Gjakoves e te Dibres te ngrinin krye kunder administrates osmane dhe kunder Komitetit "Bashkim e Perparim".
Ne mars kryengritja u shtri sidomos ne sanxhakun e Pejes dhe ne Malesine e Dibres, por trazira pati edhe ne Pazarin e Ri. Per shtypjen e saj u derguan nga Mitrovica 4 batalione ushtaresh, me 24 topa, te drejtuara nga komandanti i Divizionit te 18 te Mitrovices, Xhavit Pasha. Por xhonturqit shpallen si qellim te pare te ekspedites zhdukjen e Isa Boletinit, qe me 700 kryengrites ishte perforcuar ne Isniq. Me 20 mars Xhavit Pasha, ne krye te 3 000 ushtareve, me 16 topa e me forca te kavalerise, u nis nga Mitrovica ne Peje dhe me 24 mars u drejtua per ne Isniq, ku kerkoi nga kreret shqiptare te dorezonin Isa Boletinin, ndersa popullsia te paguante taksat dhe te jepte ushtare, duke i kercenuar se do t'u digjte shtepite e pasurine.
Megjithese Isa Boletini, per te mos i dhene shkak Xhavit Pashes te shkaterronte fshatrat e kesaj zone, u terhoq nga Isniqi drejt jugut pa bere ndonje qendrese, ushtria osmane shkaterroi 96 kulla te perkrahesve te tij ne Isniq e ne katunde te tjera te rrethit te Pejes. Keto veprime e shtuan pakenaqesine e popullsise dhe e nderlikuan gjendjen jo vetem ne vilajetin e Kosoves, por edhe ne gjithe trevat shqiptare.
Veprimet ushtarake u shtrine edhe ne Malesine e Dibres, ku ne fillim te prillit u zhvillua nje perleshje ndermjet fshatareve kryengrites dhe ushtrise turke ne katundin Gjurice, gjate se ciles turqit paten humbje te medha. Kryengritesit bene perpjekje per t'u organizuar dhe per t'u bashkuar. Me 10 prill u mbajt ne Malesine e Dibres nje tubim i gjere, ku moren pjese, pervec perfaqesuesve te popullsise se Dibres, edhe ata te Shkodres, te Elbasanit, te Prizrenit, te Pejes etj. Ketu u formua nje Keshill, i cili do te merrej me organizimin dhe me zgjerimin e kryengritjes, per t'i dhene asaj nje karakter me te pergjithshem.
Levizja perfshiu edhe Shkodren, Janinen etj., ku te rinjte shqiptare nuk pranonin te kryenin sherbimin ushtarak dhe largoheshin nga ushtria. Autoritetet xhonturke derguan ne Shqiperine e Jugut forca ushtarake per ta shtypur kete levizje. Per t'u prere hovin largimeve nga ushtria ato pushkatuan vetem ne Janine, ne mars te vitit 1909, 80 ushtare shqiptare.
Me politiken e vet nacionaliste Komiteti "Bashkim e Perparim" e thelloi edhe me shume armiqesine me popullin shqiptar dhe me popujt e tjere te shtypur te Perandorise. Kete gjendje e shfrytezuan qarqet reaksionare te Turqise, me sulltan Abdyl Hamitin ne krye, qe prisnin rastin e pershtatshem per te asgjesuar rendin kushtetues dhe per te rivendosur absolutizmin. Komplotin kunderrevolucionar, sic eshte quajtur ai ne histori, e organizoi partia opozitare "Ahrar". Kjo parti, duke pasur perkrahjen e disa perfaqesuesve te parise dhe te klerikeve turkomane te Dibres e te Kosoves, shpresonte te bente per vete shqiptaret e vecanerisht repartet ushtarake shqiptare te pakenaqura nga regjimi xhonturk. Mirepo shqiptaret, pikerisht ata te sanxhakut te Dibres dhe te zonave malore te Kosoves, qe ne ate kohe kishin ngritur krye kunder qeverise xhonturke, duke kundershtuar qendrimet nacionaliste te xhonturqve, kerkonin te siguronin te drejtat e tyre kombetare duke u mbeshtetur ne kushtetuten, e jo te restauronin regjimin e vjeter absolutist te sulltan Abdyl Hamitit, prandaj nuk e perkrahen kunderrevolucionin. Ithtaret e sulltan Abdyl Hamitit ne keto treva munden te benin per vete vetem nje pjese te oficereve te ushtrise turke, por jo popullsine shqiptare te ketyre zonave. Kete kthese nuk e perkrahu as grupi i deputeteve shqiptare qe bashkepunonte ne parlament me partine "Ahrar", duke perfshire ketu edhe Ismail Qemalin.
Me 13 prill 1909 ngriti krye garnizoni i Stambollit qe rrezoi qeverine dhe detyroi Komitetin "Bashkim e Perparim" te largohej nga Stambolli. Ne kryeqytet e rreth tij ndodheshin atehere 25 000 ushtare. Pushteti kaloi ne duart e forcave reaksionare gjysmefeudale e klerikale, te kryesuara nga Shejhylislami dhe te lidhura me regjimin absolutist te sulltan Abdyl Hamitit. Por kunderrevolucioni i prillit i vitit 1909 nuk gjeti perkrahje as ne Turqi, as edhe ne kombesite e shtypura. Edhe Ismail Qemali, qe u gjend atehere ne Stamboll, ndonese i perkiste partise "Ahrar", e denoi si te demshme kthesen reaksionare te prillit. Megjithese nuk e kundershtoi postin e kryetarit te Senatit, qe parlamenti i mbetur turk i ofroi atehere, ai nuk pranoi te bashkepunonte me sulltanin dhe nuk mori pjese si minister ne qeverine qe u formua ne ato dite. Lajmet qe qarkullonin ne ate kohe per pjesemarrjen e Ismail Qemalit ne keto ngjarje, per shkak te te cilave ai u detyrua te largohej nga Turqia, ishin te rreme, te trilluara nga armiqte e tij e sidomos nga sulltan Abdyl Hamiti, ato kishin per qellim ta zhduknin ate. Komisioni i posacem i parlamenti turk, i formuar pas shtypjes se kunderrevolucionit te prillit te vitit 1909, e shpalli Ismail Qemalin te pafajshem.
Shqiptaret, me gjithe armiqesine e tyre ndaj regjimit xhonturk, iu pergjigjen pozitivisht thirrjes qe Komiteti Qendror "Bashkim e Perparim", me seli ne Selanik, u drejtoi gjithe klubeve. Edhe popullsia e krahinave veriore, qe kishte filluar t'u kundervihej xhonturqve, nuk u bashkua me kunderrevolucionin e prillit sic shpresonin perkrahesit e sulltan Abdyl Hamitit. Sikurse vinte ne dukje konsulli francez ne Manastir ne relacionin qe i dergonte qeverise se tij me 18 maj 1909, "shqiptaret dhe ushtaret "reaksionare" (sic i quanin xhonturqit - shen. i aut.) ne pragun e ketyre ngjarjeve u bene menjehere luftetare te zjarrte te kushtetutes". Drejtuesit e klubeve shqiptare u vune teresisht ne mbrojtje te rendit kushtetues dhe derguan ne Armaten III te Maqedonise, qe u ngarkua per te shtypur kunderrevolucionin, reparte vullnetare shqiptare, te ngritura ne vilajetet e Manastirit dhe te Kosoves. Per hir te veprimeve te klubit shqiptar te Shkupit, te drejtuar nga Bajram Curri e atdhetare te tjere, deshtuan perpjekjet e myftiut te Prishtines, te derguar me porosi nga Stambolli ne kryeqendren e vilajetit per te terhequr shqiptaret e Kosoves ne kthesen kunderrevolucionare. Me 17 prill klubi i Shkupit i beri thirrje popullsise shqiptare te perkrahte regjimin kushtetues, te hynte ne repartet ushtarake vullnetare per te marshuar drejt Stambollit dhe per te shtypur forcat kunderrevolucionare. Ne mbrojtje te kushtetutes u vune edhe maqedonet.
Shqiptaret, te inkuadruar ne forcat e Armates III, moren pjese ne luftimet e catallxhase, qe zgjaten tri dite dhe qe celen rrugen per veprime te metejshme kunder forcave te reaksionit hamitian. Ne keto rrethana revolta u kufizua vetem ne Stamboll dhe dy jave pas shperthimit te saj u shtyp nga Armata III e Maqedonise, e cila, e komanduar nga Mahmut Shefqet pasha, hyri me 29 prill ne kryeqytet dhe rivendosi pushtetin e Komitetit "Bashkim e Perparim". Sulltan Abdyl Hamiti II u rrezua nga froni dhe vendin e tij e zuri sulltan Mehmet Reshati V, qe ishte nje kukull ne duart e xhonturqve dhe te Komitetit Qendror "Bashkim e Perparim". Kryeminister u caktua Hysen Hilmi pasha.
Ismail Qemali, qe ne ato dite te majit te vitit 1909 ndodhej ne Athine, perkrahu menjehere qeverine e re dhe i beri thirrje edhe partise "Ahrar" ta mbeshteste ate. Pas kthimit ne Stamboll, duke pasur ndihmen e shqiptareve dhe te arabeve, qe benin pjese ne partine "Ahrar", Ismail Qemali u zgjodh kryetar i saj.