[Psikologu]

Pengesat nga Greqia

Nuk mundim këtu të mos kujtojmë me një lavdi të mallëngjyshme të posaçme taborin e Gjinokastrës që, duke kuptuar detyrën e tij përkundrejt mëmëdheut, flamurit dhe shtetit, u bë prapë gati të vejë në llogorete Janinës t'i verë krahërorin obuzeve dhe mitralozit dhe në qoftë se ky vendim i tyre mbeti pa zbatim praktik, faji është i fatit që plotësoi rënien e Janinës. Të mbetur, ose më mirë, të lindur pa fuqi për mbrojtjen e trashëgimit të stërgjyshëve, shqiptarëve s'u paraqitesh veçse fuqia e drejtësisë: ishin të shtrënguar që të vënë gjithë shpresën e tyre te gjykatorja që u shfaqesh nën formën e Konferencës së Ambasadorëve në Londër. Kriza e arritur në një formë akute, rreziku imediat me gjithë të këqijat e luftrave ballkanike, na shtrëngonin që të ngremë duart drejt të mëdhenjve që rrinin rreth tryezës diplomatike. Padyshim është një fatkeqësi e madhe për një popull të verë gjithë besimin e tij te një i huaj, të presë shpëtimin e tij prej një dore të tretë. Gjendeshim larg atyre luftimeve-qofshin dhe me therori e dëshpërim, më mirë akoma, bash prej atyre përleshjeve të përgjakta-në të cilat zgjohet dhe mprehet ndërgjegjja kombiare, ata rreziqe të përbashkta që ngurosin njësinë, forcojnë karakterin dhe mbërthejnë solidaritetin. Cirkonstancat në të cilat ishte shpejtuar lindja e shtetit të ri, kriza e flakëruar që s'e linte të shohë gjëkund ndonjë ndihmë të brendshme, po ngjallte një mentalitet të regretushëm, ay i "hë për hësë" i "provizores", e shpresimit vetëm prej "Evropës", që s'u bëmë vetë, po na bënë të tjerët, besim, pa dyshim, jo i përshtatun realitetit të atij fakti që dëshmonte për një përpjekje më tepër se tri herë dhjetëvjeçare po edhe më komod, me më pak mundime. Në këto kondita dhe ditën që një vapor grek përpiqesh të priste kabllin telegrafik të Vlorës (të vetmin mjet komunikimi me botën e jashtme) u dërguan rivendikimet delegatëve që ishin emërua për të mbrojtur të drejtat e Shqipërisë: kufijtë e Shqipërisë në truallin etnografik; indipendenca e plotë e shtetit të ri. Rivendikimet e formuluara në atë telegraf ishin një program për politikën e ndjekur prej Shqipërisë, një program plotësimi i të cilit vërtet dipendonte prej fuqisë dhe qejfit të të tjerëve. Në orën kur po shkrojmë këto rradhë, procesverbalet e Konferencës së Londrës akoma s'janë botuar që të dijmë faqen e brendshme të politikës së lojtur prej të dy palë shteteve. Por s'duhet të ketë njeriu një imagjinatë të madhe për të kuptuar se mamitë që kryesonin lindjen tonë kishin kujdes fare të kundërt dhe jo kurdoherë konform me gjallimin e foshnjes. Në qoftë se në çështjen tokësore, ajo e kufinjve, Shqipëria e re ishte fare e pafuqishme dhe zgjidhja e saj dipendonte prej vullnetit dhe interesave të Fuqive të Mëdha, mbi pikën e statusit të shtetit të ri mund të thuhet se dëshira e vetë shqiptarëve nuk qe fare për t'u neglizuar. Opinioni ishte i theksuar në Vlorë: një mbret i huaj; as komisar i Fuqive të Mëdha, as një princ nën suzerenitetin otoman, as edhe një sovran mysliman. Kjo pikë e fundit s'ishte për t'u habitur; meritonte një vërejtje: Zihjet dhe luftimet ndërmjet shqiptarëve dhe tyrqve qenë një konflikt ndërmjet orinetit dhe oksidentit. Autoritetet e Stambollit donin të na orientalizojnë me fenë, me konviksionet politike, me shkronjat e tyre dhe ne kundërqëndronim, se e njihnim që s'kishim gjë të përbashkët me Orientin; pa ditur, dhe instiktërisht, e ndienim veten tonë të ndarë prej tyrqve, një race të Oksidentit. Nuk mundnim të kemi një mentalitet në kundërshtim me parimin e racës. Nuk qe e mundur për shtetin e ri, që shkëpuste çdo marrëdhanie me Orientin dhe sundimin e një mbretërie orientale, të pranonte kandidaturën e një princi mysliman dhe oriental: do të ishte mohimi i vullnetit të përparimit, i dëshirës të bëhemi një faktor ndërmjet kombeve dhe shteteve të Ballkanit, të asaj pjese të Europës".