[LABI]

Ekziston një rrymë filozofikë IN-DETERMINISTE që njifet me emrin EKZISTENCIALIZËM .
Sipas , kësaj filozofië gjërat nuk janë të paracaktuara paraprakisht dhe se jeta, ardhmëria jonë s'varët 0 nga ndonjë forcë, rrethanë kauzalë , historike te jashtmee (cofte dhe prej ndonjë individi , kolektiviteti )...

Pra, ekzistencializmi si një rrymë filozofike idealiste, e kohës moderne ka për objekt shqyrtimi, trajtimi ekzistencën njerëzore në nivelin e individit të padeterminuar nga kushtet reale historike,


Përfaqësuesit më të njohur të kësaj pikëpamje, rryme filozofike janë: Seren Kirkegori , Karl Jaspersi , Martin Hajdegeri , Zhan .Pol. Sartri , Albert Kamy, Simon de Bovoar etj … Në qendër të shqyrtimeve filozofike dhe të krijimtarisë letrare artistike keta filozofe kishin qështjen e ekzistencës .



Të gjitha pikëpamjet e këtyre përfaqesuesve unifikohen , pikëtakohen në një term të veqantë - LIRI … Me njëfarë mënyre i tërë ekzistencializmi mund të përcaktohet në një term , fjalë të vetëme : LIRI .

EKZISTENCIALIZMI si LIRI – si një mundësi që njeriu të mund të veproj , bëjë si dëshiron dhe të mos bëjë atë që nuk dëshiron .

Njeriu është e vetmja qenie jo vetëm që ËSHTË , por dhe EKZISTON …. EKZISTENCA ËSHTË TIPAR KRYESORE DHE MË E RËNDËSISHËM I NJERIUT .


Ekzistenca eshte nje tipare kryesore dhe me e rendesishme e njeriut.
Ekkzistenca nuk është një ështësi e rëndomtë e njeriut; ekzistenca është një ështësi e posaqme, e cila ka të bëjë me njeriun si individ, si qenie e papërsëritshme - i cili bënë një jetë autentike ...

Ekzistenca njerëzore sipas Zh.P.Sartrit i paraprinë esencës (thelbit të saj). Njeriu nuk është kurrë diçka, por një qenie që lufton të bëhet e tillë... Sikur njeriu që nga fillimi të ishte esence- atëherë të ekzistenca e tij i mëtejshëm do te kishte qenë i kotë dhe i pakuptim – përpjekjet e tij për të qenë njeri , për të ekzistuar, krijuar e vepruar nuk do të kishin sjellurë asgjë të re ; njeriu do të kishte qene një objekt i rëndomt.. E JO NJË QENIE QË VETËVETËN E SHPIEN PËRPARA.

Teza themelore e ekzistencializmit "ekzistenca i paraprinë esencës" – Kjo do të thotë se njeriu s’ pari ekziston , se bëhet i vetëdijshëm për ekzistencën e vet dhe pastaj përkufizon vetvetën e vet ....
Sipas esencializmit – esenca është parësore – kurse ekzistenca është vetëm një shfaqje apo dukje e esencës... Përkundër kësaj ekzistencializmi- thotë: njeriu nuk është fillimisht një esencë e gatshme e cila si e tillë vazhdon të qenësoj, të jetë... Përkundrazi njeriu ekziston si një projekt, i cili me kohë vjen e bëhet ai që në të vërtetë është dhe çfarë duhet të jetë.
Ekzistenca – është përveqme dhe konkrete ... Kjo do të thotë se secili njeri si individ i caktuar, i papërsëritshëm dhe i lirë ekziston në mënyrë të posaçme , në mënyrë të vet, dhe në kohë, vend , kushte të ndryshme konrekte dhe specifike...


Ekzistenca nuk është një vazhdimësi (kontinuitet)–ajo qensën në mënyrë dikontinuele ...
Si qenie e ekzistencës njeriu gjendet para alternativave , sfidave, zgjedhjeve , marrjes së vendimeve , për të cilat është përgjegjës... Prandaj të ekzistosh do të thotë të jeshë gjithmonë dhe gjithnjë i ballafaquar me pasigurinë. Ekzistenca e njeriut është e shoqëruarë me me një rrezik, frikë dhe drojë..


SA I PËRKET CËSHTJES SË TJETRIT

Sarti bënë përpjekje që ta paraqes pikëpamjen e tij ekzistencialiste mbi tjetrin si qenie reale njerëzore – duke zbatuarë metodën e tij fenomenologjike.
Sartri u pëpiqet nëpërmjet VETËDIJËS – ta argumentojë ekzistimin e tjetrit ... duke u shërbyer me disa situata , gjendje – të cilat mund t’a dëshmojnë ekzistimin e tjetrit .
Sipas Sartrit gjendje të këtilla të vetëdijës janë (turpi, krenaria , dashuria etj )
Si emocionet, ashtu edhe vetëdija kanë të bëjnë vetëm me njeriun e jo edhe me gjësendet e pajetë.

Turpi –është një emocion i cili paraqitet vetëm duke supozuar (menduar) se – kanë ekzistuar të tjerët që më shikojnë dhe më njohin. ( pa ekzistencën e tjetrit, i cili më vlerëson nuk mund të ketë turp; turpi provon se ekziston edhe dikush tjetër e jo vetëm unë)

Krenaria- poashtu dëshmon ekzistencën e tjetrit... Njeriu nuk krenohet para gjësendeve apo kafshëve, por para të tjerëvë, species vetë. (prandaj nuk mund krenohemi të krenohemi e t’mos supozojmë se ekziston tjetri ) .
Mirëpo, Sartri duke u përpjekur nëpërmjet pikëpamjes ekzistencialiste t’a argumentoj ekzistencën e tjetrit (si qenie reale njerëzore) Sartri devijon në solipsizëm ekzistencial – (ku ekzistencën e tjetrit e shef si kërcënim potencial të lirisë-personale ) .
Kështu duke parë si një kërcënim mardhënien midis meje dhe tjetrit e refuzoj ; Këtë mardhënie – e përcakton si mardhënie konflikti-armiqësie
Konflikti është dëshmia e parë dhe fillestare e qenies për-tjetrin.

Kjo ndodhë bile edhe në mardhënie dashurie – Unë e dashuroj tjetrin dhe kërkoj nga ai të më dashurojë ashtu siq e dashuroj unë atë ; (unë me këtë rast ja rrëmbej lirinë dhe vetëdijën tjetrit). Ky është një konflikt tjetër midis meje dhe tjetrit si qenie për vete... Tjetri është konkurenti im , pengesa dhe ferri im .
Pikëpamjen e vet mbi tjetrin Sartri e paraqet në mënyrë letrare në veprën e tij "Prapa dyerve të mbyllura"... ku një mashkull dhe dy femra pas vdekjes së tyre mbërrijnë në ferr , ku ferri është paraqitur në formë të një dhome të një hoteli modest – në fillim cuditën se si në ferr nuk paska mundime, djegie etj, siq përshkuhet ferri në shkrimet e shenjta !! Mirëpo, së shpejti e kuptojnë se për secilin nga ata ferri i vërtetë është ai-tjetri.