[Linka_pz]

Organizimi i mbretërisë dardane para dhe gjatë sundimit të mbretit Longar


Shteti dardan 2400 vjet më parë


Luan PERZHITA

Kultura ilire është formuar në këtë truall në bazë të kulturave më të vjetra parailire. Gjatë kësaj periudhe në Ballkanin Qendror, në Dardani, është krijuar një njësi etnografike që ka karakteristikat e veta kulturore. Mbretëria dardane shtrihej në territorin e sotëm të Kosovës dhe të Maqedonisë Veriperëndimore, në Serbinë Jugore dhe një pjesë të Sanxhakut. Dardanët, ashtu si dhe ilirët e tjerë u bashkuan 2400 vjet më parë në mbretërinë e tyre. Studimet mbi etnosin ilir dhe origjinës së tyre kanë treguar se, kultura ilire është formuar në këtë truall në bazë të kulturave më të vjetra të epokës së Bronzit. Dardanët ilirë që jetuan në truallin e Kosovës së sotme janë pasardhës të drejtpërdrejtë të grupeve etnike që e populluan këtë pjesë të Evropës qysh nga fundi i Neolitit. Grekët i quajnë ilirë ata popuj të cilët jetojnë mbi Maqedoninë dhe Thrakinë prej kufirit të Kaonëve dhe Tesprotëve deri te lumi Istros (Danubi).

Fisi ilir dardan

Një ndër shtatëdhjetë fiset ilire, që banonin në një trevë të gjerë, ku zemrën e trojeve të tyre e përbënte Kosova e sotme, ishin dardanët. Herodoti në veprën e tij “Historia”, të cilën e shkroi në mesin e shekullit V para Krishtit, shkruan: Nga tokat e ilirëve, duke rrjedhur në drejtim të veriut, lumi Agri mbasi futet në tokat e tribalëve derdhet në lumin Brong, kurse Brongu në Istër. Ndërsa Straboni, gjeograf i njohur i shekullit I para Krishtit, i cili përshkruan gjendjen etnike të Ballkanit antik nënvizon: -....nga ana e Adriatikut janë fiset ilire, ndërsa nga ana e Pontit fiset thrake; në kufi me Thesalinë është Rodopi, mal shumë i lartë pas Hemit, dhe nga ana tjetër, në veri, viset ilire, d.m.th vendi i autoriatëve dhe dardanëve. Mbështetur në lidhjet etno-kulturore të këtij rajoni, fisi ilir dardan mendohet se është përhapur në kufijtë që mund të ndiqen në veri të Novi Pazarit, Nishit, në të gjithë Kosovën, Maqedoninë Veriore si dhe në rrethet Kukës dhe Tropojë të Shqipërisë Verilindore.

Dardanët para mbretit Longar

Historia e shtetit dardan nuk njihet që në fillimet e tij, pasi mungojnë të dhënat nga burimet e autorëve antikë. Shteti dardan shfaqet në histori në shekullin IV para Krishtit, pra 2400 vjet më parë, kur maqedonët sulmuan shtetin ilir. Në dokumentacionin historik të kohës që është e lidhur me vitin 344 para Krishtit, nuk përmendet emri i mbretit të dardanëve. Më pas, gjatë shekullit III para Krishtit, Dardania shfaqet në skenën politike si shtet i organizuar mirë me një forcë të fuqishme ushtarake. Kjo vërehet qartë në ndihmën ushtarake që ata i ofrojnë Maqedonisë, të cilët në këtë kohë ishin në luftë mes fiseve barbare kelte. Në këtë kontekst këto ngjarje janë të evidentuara nga Justini, i cili shkruan:- ... vetë mbreti i Maqedonisë, Ptolemeu, e priti i shkujdesur lajmin e afrimit të galëve. Ai u soll me përbuzje ndaj propozimit të dardanëve, të cilët i çuan fjalë me anë të delegatëve, se mund t’i jepnin 20 mijë luftëtarë në ndihmë. Në mënyrë fyese ai u tha se kjo është punë e Maqedonisë: Maqedonët që nënshtruan të gjithë Lindjen nuk kanë nevojë për dardanët për të mbrojtur kufijtë e tyre. Kur i thanë këto fjalë mbretit të dardanëve, ai u përgjigj se së shpejti mbretëria e lavdishme maqedone do të bjerë nga papjekuria e një të riu. Historianët antikë nuk thonë se cili ishte mbreti dardan që i propozoi Ptolemeut aleancën kundër galëve dhe as arsyen e vërtetë politike të refuzimit të saj. Po ashtu, historianët nuk përmendin emrat e mbretërve dardanë edhe në ngjarjet e mëvonshme historike, periudhë kjo kur Dardania del në skenë politike si një fuqi kërcënuese për Maqedoninë. Së bashku me mbretërinë ilire të Agronit, mbretëria dardane po rritej dhe forcohej shumë në krahasim me mbretëritë e tjera që ishin në atë kohë në Ballkanin e sotëm. Ne nuk dimë ende emrin e mbretit që udhëhoqi në këtë kohë kur disa ngjarje na tregojnë se mbretëria dardane luante një rol mjaftë të rëndësishëm në Ballkan.

Pozita gjeografike

Falë pozitës së rëndësishme, në komunikacionin antik të Ballkanit, pasurive minerare, si në ar, argjend, hekur, zhvillimit të bujqësisë, blegtorisë etj., mbretëria dardane menjëherë filloi të luajë një rol shumë specifik në ngjarjet që zhvilloheshin në atë kohë në botën e lashtë. Gërmimet arkeologjike dhe burimet historike dëshmojnë se dardanët në kohën historike formuan shtetin e tyre dhe arritën një zhvillim të dukshëm ekonomik dhe shoqëror. Kryeqyteti i mbretërisë dardane ishte Domastioni, i cili në këtë kohë kishte monedhën e tij me emrin e qytetit. Në simbolet e monedhës janë përdorur çekani i minatorit, që dëshmon se qyteti ishte qendër e një treve me minerale argjendi. I ndodhur pranë minierës së argjendit, në tokat e dyestëve, ky qytet u krijua si një qendër zejtarësh e organizuar politikisht në shembullin e qyteteve të kohës. Argjendi dardan ishte një nga burimet kryesore të veprimtarisë monetare, i cili kishte pushtuar tregjet në qytetet si Apollonia, Dyrrahu në shekujt IV-I para Kr. Kaq e rëndësishme ishte ky aktivitet sa Plini, një historian antik, thotë se: ....rrathë ari që vinin nga Dardania dhe prandaj quheshin dardanë.