[Zero Cool]

vijimi


3. Prelati i torturuar
Pak pas "konsultimit" të tij me Hoxhën, kryepeshkopi gjashtëdhjetepesëvjeçar u arrestua. Ai u çua në Degën e Sigurimit të Durrësit dhe u torturua pa mëshirë. Ai më tregoi sesi policët e rrihnin me shkopinj druri. Ata i lidhnin këmbë e duar dhe e varnin "si dashin në ganxhe”, në një çengel në tavanin e banjës së Sigurimit, duke e lënë atje derisa i binte të fikët.
Të burgosurit e Durrësit kryenin rregullisht punë të detyruara të vështira. Një ditë rojet e caktuan kryepeshkopin në një grup që duhej të mbartte trungje. Meqenëse kampi i burgut ndodhej në një kodër, kamionët i shkarkonin trungjet poshtë tij. "Vullnetarët", pastaj ngjitnin kodrën duke ngarkuar trungje, i stivonin ato pranë mureve të burgut. Roja që zgjodhi "vullnetarët" për këtë detyrë e urdhëroi kryepeshkopin të bashkohej me grupin duke bërtitur "Ti, prift!". Të gjithë u tronditën, pasi kryepeshkopi jo vetëm ishte i moshuar, por edhe vuante nga një hernie akute, që i shkaktonte në çdo hap dhimbje të jashtëzakonshme. Kryepeshkopi u bashkua me punëtorët e tjerë pa shfaqur ndonjë ankesë.
Shokët e burgosur më treguan më vonë se çfarë ndodhi. Polici vendosi në krahët e kryepeshkopit trungje, të cilat, ai nuk mundi t'i mbante. Ai përpiqej, pengohej dhe rrëzohej. Kjo ndodhi tri herë, sidoqoftë, ai kurrë nuk nxori një fjalë nga goja. Gjatë gjithë kësaj kohe drejtori i burgut dhe komisari, duke e parë skenën, qeshnin dhe bënin vërejtje sarkastike. Të burgosurit u përpoqën me çdo mënyrë t'ia lehtësonin barrën, duke lënë për të trungjet më të vegjël. Edhe pa peshën e trungjeve, vetë ngjitja e së përpjetës ishte e dhimbshme për të. Sa herë që rrëzohej, rojet e linin të mblidhte veten për pak çaste dhe pastaj e nxisnin të punonte më fort me të bërtitura si, "Hej, prift, a ke bërë ndonjëherë punë të vështirë?" Drejtori i burgut dhe polici vazhdimisht e quanin kryepeshkopin "prift", duke e përdorur fjalën si fyerje.
Gjatë asaj kohe, shqetësimi kryesor i kryepeshkopit ishte një nga priftërinjtë e tij, i Përnderuari Anton Zogaj, prift i qarkut të Durrësit. Zogaj ishte dënuar me vdekje dhe ishte i mbyllur në një qeli të veçantë. Ishte e rrezikshme të komunikoje me ata që ishin dënuar me vdekje. Sidoqoftë, në saj të miqve të burgut, kryepeshkopi arriti të merrte vesh dëshirën e fundit të priftit. Atë Zogaj donte që kopsat e veladonit të tij të ruheshin dhe të nxirreshin nga burgu. Kryepeshkopi u kënaq shumë kur kjo kërkesë u plotësua.
Njëherë e pyeta kryepeshkopin, nëse kishte lënë ndonjë dorëshkrim në shtëpi. Ai më tregoi se kishte përkthyer dhe përshtatur "Dreizenlinden" të Veberit. Pyetjes përse e kishte zgjedhur këtë vepër të veçantë, dhe jo ndonjë nga veprat më të njohura të letërsisë gjermane, ai iu përgjigj se malësorët e Austrisë kanë shumë zakone të përbashkëta me malësorët tanë.

4. Sëmundja e Kryepeshkopit

Me kryepeshkop Prendushin ishim shokë dhome deri në verën e vitit 1948. Pastaj mua më dërguan në kampin e punës në Vloçisht, në Shqipërinë e Jugut. Kur u ktheva në nëntor, e gjeta kryepeshkopin të sëmurë. Ai vuante nga një sëmundje e zemrës dhe rrallë mund të dilte nga dhoma e burgut, madje as për ecjen ditore në oborr sipas rregullores. Kur kushtet e tij u përkeqësuan, e çuan në spital. Unë e ndoqa atje shumë shpejt. Baraka e spitalit të burgut, ngjitur me spitalin kryesor të Durrësit, ishte një ndërtesë njëkatëshe e ndërtuar nga të burgosurit dhe e vendosur në një rrugë të ngushtë jo shumë larg bulevardit “Dalip Tabaku”. Pavijoni i spitalit tonë ishte i vogël dhe i vjetër, me dy dritare të vogla, të cilat shikonin nga deti.
Sipas diagnozës së doktorëve, kryepeshkopi vuante nga astma akute, si edhe nga shqetësime të zemrës, një gjendje shëndetësore veçanërisht e rrezikshme, për një njeri të moshës të tij. Astma e shqetësonte atë veçanërisht natën. Krizat u rënduan derisa atij nuk i mbeste fuqi as për të folur. Doktor Propopulli, që ishte përgjegjës për pavijonin tonë, një njeri me zemër të artë, që me zemërdhembshuri i ndiente vuajtjet e pacientëve të burgosur, bëri të pamundurën për kurimin e kryepeshkopit. Veç vizitave të radhës, ai vinte në rrezik punën e tij, duke e vizituar kryepeshkopin disa herë në ditë. Shpesh i sillte ilaçe të veçanta, që zakonisht nuk gjendeshin në spital.
Në qershor të vitit 1948, qeveria shqiptare prishi marrëdhëniet me Jugosllavinë. U dëgjuan thashetheme për një amnisti të pritshme, nga e cila do të përfitonin në mënyrë të veçantë të burgosurit politikë. Ndonëse gjendja e kryepeshkopit po keqësohej me shpejtësi, shpresa se ai mund t'i kalonte ditët e tij të fundit i qetë në shtëpi i dha zemër. Nuk besoja se komunistët do ta lironin, por shpresoja se qeveria do t'ia shkurtonte dënimin. Gjatë gjithë kësaj kohe, u përpoqa t'ia mbaja gjallë shpresën për liri.

5. Një skenë prekëse

Atë Jul Bonatin, priftin e qarkut të Vlorës, e kishin sjellë te aneksi i spitalit para se ta mbyllnin në çmendinën e Durrësit. E kisha takuar vite me parë, kur isha student në Firence. Në atë kohë, ai po përpiqej të botonte përkthimin e tij të "Lahutës së Malcis", të atë Gjergj Fishtës. I tregova atë Bonatit se njeriu që dergjej në shtrat duke gulçuar për frymë, ishte kryepeshkopi Prendushi. Edhe pse atë Bonati mezi arrinte të qëndronte në këmbë prej sëmundjeve të tij, u turr te shtrati i kryepeshkopit dhe u përpoq t'i puthte dorën, por ai e tërhoqi. Atë Bonati, atëherë i kërkoi bekimin e tij. Me mundim të madh kryepeshkopi e vendosi dorën mbi kokën e atë Bonatit dhe pastaj u përmbys në shtrat.
Kryepeshkopi nuk vdiq në atë moment, por ndërroi jetë disa ditë më vonë. Në ditët e fundit ai vuajti shumë. Netët ishin të mbushura me shqetësim dhe ankth. Drita rrinte e ndezur deri në mesnatë. Në errësirën e dhomës pas mesnate, vuajtjet e tij shtoheshin. Mungesa e dritës dukej se i shkaktonte edhe mungesë të frymëmarrjes. Gjatë atyre orëve të errësirës, frymëmarrja e tij e zhurmshme ngjiste me rënkimin e një krijese të plagosur. Ishte dëshpëruese të dëgjoje një njeri të luftonte për çdo gulç fryme, askush nuk mund të mbyllte sytë gjatë atyre krizave. Ne i fërkonim këmbët për t'i lehtësuar dhimbjet. Mbanim gjithashtu zjarrin të ndezur gjatë gjithë natës, sepse drita dhe nxehtësia e zjarrit dukej sikur e lehtësonin.

6. Në kërkim të dritës
Shpesh nuk mund të siguronim aq dru, sa për ta mbajtur zjarrin të ndezur. Kur thëngjijtë e fundit shuheshin dhe errësira peshonte rëndë mbi dhomë, ne qëndronim me turne në anë të shtratit të kryepeshkopit, duke e siguruar atë se shpejt do të zbardhte. Fjalët tona ia lehtësonin atij dhimbjet.
Në një natë të tillë, kryepeshkopi më tha: “Tani mund ta kuptoj frazën e Gëtes "Pak më shumë dritë”. Drita që poeti kërkonte në orën e tij të vdekjes, sigurisht, nuk ishte drita që perceptojmë me shqisën tonë të shikimit, diçka që kryepeshkopi e dinte mirë. Sepse, kur mendimet e njeriut kalojnë nga dimensioni material në atë shpirtëror, mjeti i kalimit është zakonisht drita. Që nga neoplatonizmi nëpërmjet Shën Agostinit e më pas shkolla françeskane e Oksfordit, imazhi i dritës ndriçoi konceptet e filozofisë, ndërsa bashkonte poezinë me misticizmin. Dhe Ugo Foskolo shkroi: "Se sytë e një njeriu që po vdes kërkojnë dritën e diellit." Bekimi shqiptar "Qofshin sytë e tu drita e botës", shpreh një ide të ngjashme.
Kryepeshkopi Vinçenc Prendushi vdiq në shkurt të vitit 1949. Natën e vdekjes së tij zjarri digjej duke shkëlqyer në dhomën tonë. Kur në fund ia mbylla sytë e tij të shuar, që aq shumë kishin kërkuar dritë, pashë në fytyrën e tij të hequr qetësinë e paqes të një shpirti në prehje pas aq mundimesh. Shpirti që ndrydhet nga dhimbjet fizike ndriçon plotësisht kur dhimbja e lëshon trupin. Dikush mund të besojë ose jo në pavdekësinë e shpirtit. Por unë e kam të vështirë të pranoj se gjithçka merr fund kur shohim sesi njerëzit vdesin për idealet e tyre.