Komandantėt shqiptarė "rrėmbyen" avionin e NATO-s qė rrėzuan serbėt.
Divizioni i Kukėsit nuk do tė ishte i vetėm nė pėrballje me ēdo mundėsi sulmi agresiv nga ushtarė a paramilitarė serbė. Nė mbėshtetje tė mbrojtjes sė kufirit, me trupa e armatim tė rėndė, pėrgjatė vijės sė frontit u instaluan dhe disa njėsi tė Divizionit tė Tiranės, nė krye tė tė cilave ishte kolonel, Sulejman Abazi.
Cilat ishin masat qė u morėn nė kufirin verior, u dėrguan pėrforcime?
Nė vitin 1998 nė institucionet e shtetit shqiptar ra kambana e alarmit. Ėshtė koha e ndėrprerjes sė marrėdhėnieve diplomatike me Serbinė.
Pra, nė njė farė mėnyre, midis dy vendeve ishte situatė lufte. Nė kufirin verior u morėn masa pėrforcuese. U thirrėn pjesėrisht strukturat rezerviste vendore. U planifikua dhe filloi lėvizja graduale e njėsive tė tjera tė ushtrisė.
Nė kushte, nė kohė dhe hapėsirė, u urdhėruan njėsitė dhe repartet e vartėsisė sė drejtpėrdrejtė tė Komandės sė Pėrgjithshme, respektivisht Divizioni i Tiranės dhe disa njėsi tė specializuara, Brigada "Komando", BRK sė Mekanizuar nė Laē, batalione tė forcave speciale, Regjimenti i Policisė Ushtarake, reparte tė Brigadės Xheniere, tė Regjimentit tė MADM-sė, Brigadės sė Ndėrlidhjes, Brigadės sė Transportit Ushtarak dhe elementė tė tjerė logjistike, tė cilat u integruan brenda elementeve tė rendimit, tė luftimit, tė Divizionit tė Kukėsit, pa folur pėr njė sasi tė konsiderueshme tė trupave tė UĒK-sė, tė dislokuara nė 4 qendra stėrvitore brenda zonės sė Mbrojtjes sė Divizionit, e po kėshtu nė Burrel, nė Feken, nė Durrės, Mamurras, etj.
Pėrveē trupave do tė pėrforcohej kufiri me mjete tė mekanizuara, topa e tanke?
Nė manovrėn taktiko-operative tė Divizionit tė Tiranės u dislokuan nė Kukės reparte tė tankeve, tė artilerisė sė rėndė, top obuz 152 mm, tė artilerisė reaktive 189 mm, (katjusha), mjete tė tjera tė mekanizuara, tė cilėt sė bashku me repartet e Kukėsit, duke llogaritur kapacitetet e grykave dhe drejtimeve tė mėsymjes sė mundshme tė ushtrisė serbe, gjykoj se ishin tė mjaftueshme pėr ti bėrė ballė ēdo lloj sulmi kundėr kufirit shqiptar.
Nė zonėn e mbrojtjes sė Divizionit tė Kukėsit funksiononin 4 qendra tė bazimit dhe pėrgatitjes sė kontingjenteve tė UĒK-sė.
Prej kėtej bėheshin manovrat taktike me lėvizje tė organizuara me mjete, natėn dhe ditėn dhe shfrytėzoheshin korridoret e kalimit nė territorin e Kosovės pėr tu bėrė pjesė aktive e UĒK-sė, qė luftonte direkt nė terren. Sė bashku me kėto struktura, ushtria shqiptare ndonjėherė nuk kishte dallim me atė kosovare.
Cila ishte gjendja morale e trupave pėrballė njė lufte reale tanimė?
Ka raste kur vlera e ditėve tė tilla nuk matet me sasinė fjalėve qė mund tė thuhen nė njė intervistė, por me mbresat qė lė nė kujtesė dhe nė memorien historike tė ditėve tė vėshtira tė Kukėsit, ngjarjet mė kulmore, tė cilat vunė nė provė tė vėshtirė strukturat e ushtrisė shqiptare nė kėtė luftė. Kishim marrė pėrsipėr nė atė kohė njė pėrgjegjėsi dhe kėtė e ndienim tė gjithė.
Kėshtu na ndodhi ditėn e manovrės sė madhe tė zjarrit dhe tė trupave qė u zhvillua nė grykėn e Morinit, vetėm dy kilometra pranė kufirit shtetėror. Nė orėn 08.00 nga tė gjithė komandat u raportua gatishmėria nė pozicionet e zjarrit. Matanė kufirit ishte njė qetėsi e rreme.
U takova pėrzemėrsisht me kolonel Arbenin, nė atė kohė komandant i Gardės sė Republikės. Kishim kohė pa u parė. Atashetė ushtarakė kishin ardhur mė parė, gazetarė, fotoreporterė, forcat e Gardės, njė gjė e pazakontė nė vijėn e kufirit. Nė njė ēast, nėnkolonel Beshiri, shefi i Qendrės Kulturore tė Ushtrisė, mė pozicionoi para pikės sė drejtimit tė shtabit tė Divizionit tė Tiranės nė njė qendėr zjarri tė madhe artilerie dhe pa shumė ceremoni mė thotė; "fol". Operatori, Sokoli njė djalė me sy bojėqielli, ngriti kamerėn duke thėnė "gati".
Fola i qetė dhe theksova mbi qėllimin e prezencės sė strukturave tė Divizionit tė Tiranės nė Kukės, misionin dhe detyrat kryesore, bashkėrendimin e veprimeve operacionale me forcat e tjera, duke e lidhur situatėn me gjendjen matanė kufirit.
Sikundėr mora vesh mė vonė, dikush ishte thirrur nga Ministri nė zyrė pas dhėnies sė kronikės nė TVSH dhe ishte kėrcėnuar deri nė shkarkim nga detyra. Padyshim hakmarrje politikanėsh burokratė dhe mediokėr. Ndėrkohė ishte njė situatė e tensionuar, kudo dėgjoheshin komandat dhe porositė e fundit. Presidenti i Republikės na takoi tė gjithėve dhe nė orėn 11.00 filloi qitja luftarake. Forcat vepruan nė mėnyrė tė shkėlqyer.
Zjarr artilerie i pėrpiktė, manovėr e mrekullueshme e tankeve, vlera dhe nivel profesional. "Katjushat" fishkėllenin, artileria e rėndė gjėmonte, tė gjitha llojet e armėve zukatnin me tėrsėllėm dhe tėrė gryka e Morinit atė paradite maji gjėmonte. Oshtima e armėve u dėgjua shumė larg, matanė nė Kosovė. Koloneli italian Alessandro, donte tė dinte mė shumė pėr forcat e Divizionit tė Tiranės.
I dhashė informacion. Edhe atasheu kinez, kolonel Huei, me fjalė e superlativa i lavdėroi artiljerėt pėr saktėsinė e zjarrit, por kuptova qė tjetėrkund e kishte qėllimin. Donte qė me ēdo kusht ti thosha "po, ėshtė e vėrtetė, sepse kjo ėshtė teknologji kineze".
Nuk ia thashė. Kjo qitje luftarake mė bindi pėrfundimisht, se repartet tona nė rendim luftimi ishin nė gjendje tė realizonin detyra delikate me pėrpikėri dhe efektivitet tė plotė. E dija se nėnkolonel Thomai, Budjoni, Tomorri, Kastrioti, Haxhiu, Bilbili, Enveri dhe shumė tė tjerė, oficerė tė mrekullueshėm tė shtabit dhe komandantė tė Brigadave nuk "flinin".
Ata pėrherė ishin nė punė. Nė sistemin e drejtimit tė zjarrit tė artilerisė sonė kishim shumė tė dhėna tė siguruara nga zbulimi i Divizionit tė Kukėsit pėr "kėpushat" qė ishin mbjellė matanė kufirit.
Komandot serbe sulm nė territorin shqiptar
Dihet se, nė datėn 16 prill 1999, qeveria e Serbisė njoftoi zyrtarisht ndėrprerjen e marrėdhėnieve diplomatike me Republikėn e Shqipėrisė. Veprimtaritė agresive ushtarake tė paramenduara u shoqėruan atėherė me qėndrime ekstreme politiko - diplomatike.
Kush mund ta bėnte kėtė pėrveē se njė shteti agresor? Ka pasur shumė raste tė penetrimit tė trupave serbe nė territorin e kufirit shqiptar shqiptar. Goditjet e ushtrisė serbe brenda territorit tė shtetit shqiptar u realizuan pėrgjithėsisht me forca tė pakta, deri nė kompani, me trupa speciale, kryesisht komando, nė goditjet me snaiper dhe me artileri tė kalibrave 82, 120, 160, 155 mm, nga distanca, por dhe me qitje tė drejtpėrdrejtė.
Kėto goditje u bėnė kryesisht mbi objektet civile dhe rrallė mbi objektet ushtarake. Nė veēanti, nė rrezen e kėtyre goditjeve synoheshin bazat e UĒK-sė, qė ishin nė zonėn e mbrojtjes sė Divizionit tė Kukėsit.
Reagimi nga trupat e ushtrisė shqiptare ishte i reduktuar, por nė disa raste, i ashpėr dhe mjaft i vendosur me pėrdorimin e armėve automatike dhe tė artilerisė, e nė disa raste edhe tė tankeve. Reagimi i ashpėr i forcave tė Brigadės sė Kėmbėsorisė nė Tropojė u imponoi shtabeve serbe idenė se, nuk ishte e lehtė tė depėrtonin nė territorin shqiptar.
Kjo situatė nė teatrin e veprimeve luftarake shmangu me gjakftohtėsi konfrontimin e pėrgjithshėm. Synimi i ushtrisė serbe nė vijėn kufitare ishte shkėputja e ushtrisė shqiptare nga Ushtria Ēlirimtare e Kosovės. Objektivi i tyre dėshtoi, pasi rrugėkalimet e lidhjes nė tė dy anėt e kufirit, asnjėherė nuk u mbyllėn, rrėfen kolonel Sulejman Abazi.
Pėrballja e dy ushtrive
Duke folur pėr luftimet mes palėve, kolonel Sulejman Abazi tregon: Ka pasur pėrplasje midis ushtrisė shqiptare dhe asaj serbe, po tė kemi parasysh betejėn e Koshares, ku nuk pati asnjė dallim midis forcave tė ushtrisė shqiptare tė UĒK-sė e tė FARK-ut.
Tė gjithė luftuan si shqiptarė dhe i dhanė njė mėsim tė mirė Brigadės sė Reagimit tė Shpejtė tė ushtrisė serbe, e cila sot e riorganizuar vringėllin, armėt nė Luginėn e Preshevės.
Nė datėn 26/04/99 njė grup prej 35-40 ushtarėsh serbė hyn nė thellėsi dhe u vunė zjarrin shtėpive tė braktisura tė fshatit Stoberdė. Disa orė pėrpara ata kishin kryer zbulimin me helikopter. Nė tė njėjtėn kohė, nė fshatin Lajthizė filluan tė godisnin me mortaja tė rėnda, tė vendosura nė malin e Padinės.
Nė datėn 29/04/99, nė malin e Pėllumbit u diktua vendosja e mortajave serbe dhe nė orėn 16.00 serbėt hynė nė fshatin e boshatisur, Mėhalla e Sipėrme. Me veprime tė shpejta e tė specializuara batalioni special kreu afrimin dhe rrethimin e grupit tė ushtarėve serb nė fshatin Xhuxh. Ata nuk kishin llogaritur nė kohė tėrheqjen e tyre.
Tashmė tė rrethuar ata prisnin se ēdo tė bėhej me ta. Ishin tė gjitha mundėsitė e asgjėsimit tė tyre, apo dhe zėnies rob. Por, njė arsye tjetėr mė e fortė bėri qė tė veprohej ndryshe.
Fshati Xhuxh ishte i paevakuar dhe nė ēdo ēati jetonin 10-15 frymė. Zjarri nga tė dy palėt do tė sillte fatkeqėsi tė rėnda nė njerėzit e pafajshėm. Forcat serbe nxorėn 6 mortaja 200-300 metra mbi fshatin, nė vijėn e kufirit.
U zbatua njė marrėveshje pa fjalė, por me veprime konkrete. U krye njė manovėr e shpejtė me tėrheqje. Kjo bėri qė serbėt me shpejtėsi e lebeti tė dilnin nga kurthi, ku kishin rėnė dhe tė largoheshin matanė kufirit. Goditjet e vazhdueshme tė artilerisė serbe kishin shkatėrruar pothuajse godinat e postave kufitare tė Zherkės, Zogajt dhe tė Qafės sė Prushit.
Forcat e Divizionit tė Kukėsit tė tėrhequra mė nė thellėsi, atėherė u pėrforcuan me bateri tė mortajave 82 mm dhe tė topave KT 75 mm. Nė kėto kushte, arrihej tė plotėsohej misioni i pengimit tė forcave serbe deri nė mbėrritjen e forcave kryesore tė ushtrisė tonė.
Pėrballimi i eksodeve dhe evakuimi i civilėve
Kolonel Sulejman Abazi tregon pėr masat qė u morėn pėr tė pėrballuar eksodin e dyfishtė, jashtė e brenda kufirit shqiptar: Qeveria shqiptare e kohės vepronte me shumė tkurrje nė raport me zhvillimin e situatave tė luftės. Ne e kuptonim, se forcat ndėrkombėtare e monitoronin saktė situatėn dhe gjithēka veprohej brenda koordinimit tė strukturave tė NATO-s.
Ėshtė folur shumė pėr eksodin e pėrmasave biblike tė popullsisė shqiptare nė Kosovė, nėn presionin e zhvendosjes sė dhunshme prej ushtrisė serbe dhe forcave paramilitare tė saj, por rrallė herė ėshtė pėrmendur njė eksod i brendshėm, qė ndodhi pa njė plan evakuimi, por nė mėnyrė tė vullnetshme tė popullsisė shqiptare, nė thellėsinė 15-20 km pėrtej kufirit.
Fshatrat shqiptare nė tė buzė kufirit, por dhe nė thellėsi i zbrazėn nga popullsia civile. Brenda tyre qėndronin vetėm burrat e armatosur, qė pa dashje u bėnė pjesė e forcave tė sigurisė sė vendit, sė bashku me efektivat e ushtrisė.
Batalioni special shokoi amerikanėt
Nė datėn 30/05/99, ndodhi njė ēudi pėr amerikanėt, tė cilėt ishin shumė tė interesuar pėr avionin pa pilot, tė rrėzuar nė vijėn e kufirit, midis forcave tona dhe forcave serbe. Grupet e zbulimit tė batalionit special nė orėn 15.30 u dorėzuan specialistėve amerikanė shtatė pjesė kryesore tė avionit zbulues pa pilot tė NATOs, prodhim i vitit 1996.
Se si janė ēmontuar ato dhe se si u transportuan deri nė bazė nga trupat e batalionit, kėtė e dinė mė mirė ata djem tė zotė qė e bėnė. Ky aeroplan iu rrėmbye serbėve pothuajse nga dora, pasi ata e mbulonin me zjarr objektin jo mė larg nga 80- 100 metra, nė pritje tė urdhrit pėr tė depėrtuar e pėr ta tėrhequr vetė aeroplanin.
Si specialist tė njėjtat vlerėsime do tė bėja dhe pėr trupat e Brigadės Komando. Kjo njėsi u pėrhap nė tė gjithė zonėn e mbrojtjes sė Divizionit tė Kukėsit, nė drejtimet kryesore dhe shpesh herė u bė objekt i goditjes sė artilerisė serbe. Qėndrimi e veprimtaria e trupave "komando", maturia, profesionalizmi dhe manovra e tyre nė kushte tė vėshtira, ishin pėr tu marrė shembull.
FARK-u bashkohet me UĒK-nė
Atėherė nė Kukės mė bėnte pėrshtypje dislokimi i njė batalioni tė fuqishėm tė FARK-ut nė zonėn e Kolshit. Njė repart i armatosur mirė,
i mirėpaguar rrogėtarė, qė rrinin tėrė ditėn tė kapardisur nėn beretat e kuqe dhe pretendonin se, akoma nuk kishte ardhur koha pėr tė luftuar nė Kosovė, kur vendi matanė digjej e shkretohej pėrditė dhe popullsia po spastrohej nga territori i Kosovės.
Nuk kishim asnjė lloj bashkėpunimi me kėtė repart. Rregullat e luftės na mėsonin ndryshe. Ndėrhyra fuqishėm nė shtabin e Kukėsit, nė Shtabin e Pėrgjithshėm, nė Ministrinė e Mbrojtjes dhe u bėmė shkak qė ai batalion t'i dorėzonte armatimin strukturave tė UĒK-sė nė Kukės dhe tė largohej nga zona e luftimit.
Shumė prej ushtarėve rrogėtare tė beretave tė kuqe iu bashkuan nė atė kohė strukturave tė UĒK-sė. Nė lidhje me kėto veprime, sigurisht qė kemi parė shumė nė njė kohė tė vėshtirė dhe kuptonim, se kėto reparte politikisht vareshin nga njė tjetėr komandė dhe kishin tė tjera synime.