Dante Aligieri-Komedia hyjnore

[Linka_pz]

Dante Aligieri-Komedia hyjnore

Knga e tret

Portat e Ferrit. - Ata q s’kan br as mir as keq.- Akeroni.- Varka e Karontit.


"KËTEJ TI SHKON NË NJË QYTET TË VUAJTUR,

KËTEJ TI SHKON NË DHEMBJEN E PAMATË,

KËTEJ TI SHKON TEK NJERËZ KREJT TË SHUAJTUR;

U SHTY NGA DREJTËSIA KRIJUESI I LARTË; 4

FUQIA HYJNORE DHE DREJTËSIA E KULLUAR

MË STISËN TOK ME DASHURINË E PARË;

VEÇ SË PËRJETSHMES ASGJË S’QE KRIJUAR 7

PËRPARA MEJE; UNË RROJ JETË E MOT;

KUSH HYN KËTU MË S’KA PËR TË SHPRESUAR!"

Ja fjalt q lexova n nj port 10

me boj fare t’errt sipr shkruar.

I them: "Msues, kuptimin s’kapkam dot!"

Ma ktheu ai si nj njeri i zgjuar: 13

"Ktu do ln prapa çdo dyshim,

ktu çdo ligsi do shpejt harruar.

Siç t kam thn, tek ai vend do vijm, 16

ku njerz sheh q dhembja aq i tret,

sa mendjen humbin e çdo gjykim".

Pastaj mbi timen dorn e pshtet, 19

pr t m dhn mua pak kuraj,

dhe qetsisht m fut n botn’ e fsheht.

Aq pshertima, klithma, kuj e vaj 22

ushtonin nn nj qiell pa yje-sterr,

sa n fillim ia nisa shpejt t qaj.

T ndryshme gjuh, t folme tmerr, 25

plot fjal dhembjesh, zemrim i thell,

prplasje duarsh tok me z t çjerr

s’pushonin kurr nn t flliqtin qiell. 28

Arrinte zallahia n’at shkall,

sa dukej rrn ngrinte lart pshtjell.

Prej friks mendja vinte krejt vrdall, 31

prandaj i them: "Msues, ç’sht ky tmerr?

Ç’mundim i ndrydh t shkrett vall?".

Dhe ai m tha: "N gjendje kaq t mjer 34

i kan shpirtrat veç ata fatzinj

q mir as keq nuk bn as nj her.

Me ta przihen shpirtrat e kqij 37

t engjjve q s’qen rebeluar,

por q as bes s’patn n’perndin.

Qiejt i dbuan pr t mos u shmtuar, 40

as ferr’ i thell s’i pranoi kurr,

shkak s’patn djajt pr t’i mshiruar".

I them: "Msues, ç’sht kjo tortur, 43

q i mundon kaq fort sa derdhin lot?"

M’u gjegj ai: "Dhe aq gjat s’po e thur.

Kta as vdekjen s’e krkojn dot. 46

Pr ta kjo jet sht aq e lig,

sa luten pr nj fat tjetr krejt m kot.

N bot s’lan gjurm q s’u fik, 49

mshir s’meritojn, as drejtsi,

nuk po ta zgjas m, por shiko dhe ik".

Tek po vshtroja, shoh si me shpejtsi 52

shkon si flamur nj duke u vrtitur,

aq sa dhe vrapin si ta ndal s’di.

Nj mizri vjen pas duke roitur, 55

sa kurr s’do ta kisha pas besuar,

q vdekja aq fatzinj t kish goditur.

Pastaj, kur ca ndr ta pata dalluar, 58

shpejt njoha un hijen e atij

q post t madh prej frike pat lshuar.

Shpejt e kuptova se ky me siguri 61

ish sekti i formuar nga t dnuarit,

q s’i desh zoti, as armiqt’ e tij.

S’u bn gjall kurr t mallkuarit, 64

prandaj, ashtu t zhveshur pr munxyr,

i mbytnin miza e grerza s kafshuari.

U rridhte gjaku çurk npr fytyr 67

q thithej tok me lott i przjer

te kmbt nga ca krimba fort t ndyr.

Me q m la t shoh nj cop her, 70

ca njerz bregut lumit pash un.

"Msues, lejom, - i thash ather, -

t di se cilt jan e çfar i shtyn 73

prtej me kaq nxitim pr t kaluar,

siç shoh n dritn q aq dobt hyn".

Dhe ai m tha: "Shpejt ke pr ta kuptuar, 76

kur ne t’i kemi ndalur hapat tan

n lum t’Akerontit t trishtuar".

I shpura syt e turpshm un mnjan 79

prej friks mos nga pyetjet u mrzit

dhe heshta lumit sa i vajtm pran.

Nj vark vjen drejt nesh, q e vozit 82

nj plak i zbardhur pleqrie s thell.

Brtet ai: " Mjer ju me kt shpirt!

M mos shpresoni q t shihni qiell! 85

T’ju shpie erdha tek ai breg prball,

q akull ka dhe terr e zjarr veç vjell.

Dhe ti q je ktu, o shpirt i gjall, 88

Shpejt ndahu nga kta q kan vdekur!".

Kur pa se nuk po merrja vesh me fjal,

"Kjo s’sht rrug a port ti pr t prekur 91

n breg, - m tha. - Ktej s’ke pse kalon!

Gjej vark tjetr rrugn pr t ndjekur!".

I thot prijsi : " Mos u nxeh , Karon! 94

Kshtu t bhet lart u prcaktua,

ku bjn ç’duan. Tjetr kot krkon!".

Fytyra e krlesht iu qetua 97

varkarit t knets s lerosur,

q syt i kish me flak e zjarr qarkuar.

Por shpirtrat, lakuriq e handakosur, 100

krcitn dhembt e ndrruan ngjyr

me fjalt vrer porsa i pat kanosur.

Mallkonin Zotin, prindrit e tyre, 103

gjinin njerzore, vend e far,

dhe orn q i lindi pr munxyr

Pastaj u mblodhn gjith duke qar 106

n breg t atij lumi t mallkuar

q pret k s’çan pr Zotin kokn fare.

Ky djall Karon, me sy t flakruar, 109

t gjith i grish, i mbledh duke brtitur,

me rrem e godet çdo t vonuar.

Sikur n vjesht, vyshkur e venitur, 112

bie gjethi nj pr nj dhe trung’ i thar

sheh petkat dheut hapur e ronitur,

dhe e Adamit e mallkuara far 115

nj e nga nj u ngjit n breg aher,

si zogjt q ndjell n kurth nj zog kngtar.

Ata u dyndn npr dallgt sterr 118

dhe, para se n breg t kishin zbritur,

u mblodh nj turm tjetr menjher.

"Im bir, - m tha msuesi zemrndritur, - 121

kta q Zoti s’pat me sy t mir

ktu nga tr vendet kan arritur.

Dhe s’e kalojn lumin me pahir, 124

sepse hyjnorja drejtsi i shtyn

q frika shpejt t’u kthehet n dshir.

Ktu nj shpirt i mir kurr s’hyn, 127

prandaj nse Karoni t’sht akrruar,

kupto kjo sjellje ku e ka arsyen".

Lndin’ e errt, ai me t mbaruar, 130

nga dridhj’ e fort befas qe tronditur.

M dirset balli duke e kujtuar!

Nj er dheu e vaji pati ngritur 133

q dritn e prskuqi aq shum

sa ndjenjat shpejt m’i pat fashitur.

Dhe rash siç bie nj q vdiq pr gjum. 136

___________

V. l-9. Mbishkrim mbi portat e Ferrit. Sipas doktrins s krishtere, Ferri u krijua nga Trinia e Shenjt: Ati (fuqia hyjnore), Biri (Urtia e kulluar) dhe Shpirti i Shenjt (Dashuria e par). U krijua enkas pr t ndshkuar Luciferin. Para tij s’qe krijuar asgj veç s prjetshmes (qiellit, toks dhe engjjve). V. 32. ç’sht ky tmerr? - Poeti sheh midis portave t Ferrit dhe brigjeve t Akerontit nj hapsir t mbushur me shpirtrat e atyre q nuk bn as mir as keq. Mu pr kt arsye ata nuk meritojn as t dnohen, as t shkojn n Parajs. V. 37. Me ta przihen shpirtrat e kqij - Jan shpirtrat e engjjve q s’u bashkuan as me Perndin, as me Luciferin, kur ky ngriti krye. V. 59. hijen e atij - Papa Çelestin V q u zgjodh n kt post n vitin l294, kur ishte 79 vjeç. Ai dha dorheqje pas pes muajsh i shtyr nga kardinali Benedeto Kaetani, i cili e trashgoi me emrin e Bonifacit VIII. Ky e futi Çelestinin n burg dhe e mbajti aty gjersa vdiq. V. 78. Akeronti - N botn antike lum i prtejvarrit. Ai rrjedh edhe n Ferrin e Dantes. N fillim ai quhet Akeront (gr. lumi i trishtimit) dhe pshtjell rrethin e par t Ferrit. Pastaj zbret posht dhe formon knetn e Stigjes (gr. i urryer), n t ciln ndshkohen zemrakt. M tutje ai kthehet n Flegjeton (gr. prvlues). Pasi prshkon me kt emr pyllin e vetvrassve dhe shkretirn, ku bie shiu i zjarrt, ai bie si nj katarakt plot zhurm dhe derdhet n thellsi. N qendr t toks ai kthehet n liqenin e ngrir t Kocitit.V. 83. nj plak i zbardhur - Karonti, q transportonte shpirtrat n botn antike t prtejvarrit. T njjtn gj bn ai edhe n ferrin e Dantes. V. 93. Gjej vark tjetr - Me q Dante nuk sht i dnuar, Karonti mendon se ai duhet t udhtoj me nj vark tjetr, m t leht, q i shpie shpirtrat n Purgator.

[Linka_pz]

Kanga XXX

Kur n’Semelene Junona shfreu tane vner,
Gjakun teban aq ne inat e muer,
Sic e tregoi ajo ma se nje here,

I shkreti Atamant kaq fort u cthuer,
Sa qe kur gruen e vet ai ve veshtroi
Me dy t’njomat ferishte nder dy duer,

Vikati: <<Zini shtigjet, ta pushtoj
Me klyshe ate luaneshe!>>, e tue u berlyke
I hapi te pamshireshmit capoj,

Njanin, Learkun, kapi mu ne gryke,
Si e rrotulloi n’ajri, n’shkamb e verviti, -
Dhe shkoi ajo e u mbyt me tjetrin ngryke.

E kur, prej fatit thane, teposhte rreshqiti
Gjithe ajo Troje e larte e madheshtore,
Mbaroi mbretnija e fronit mbreti zbriti,

Hekuba e mjere, e trishtun, kthye n’sherbtore,
Kur pa se Poliksena kish mbarue,
Per Polidor’n e saj, shtri mbi bregore

Te detit, kur fatzeza u kujtue, -
Cmende, zu me lehe si qen e gjora nane,
Kaq fort nga dhimbja e madhe pat shkallue.

Furite e Tebes a te Trojes s’jane
tregue kaq fort te egra e zullumqare,
kurr kaq kerdi nder shtaze a njerez s’bane.

Si pashe dy hije t’zbeta, cveshun fare,
Qe ngitshin tue kafshue neper shpatine
Si derri kur del tharkut fulikare.

Njana u hodh Kapokjos, nen kaptine
Ia nguli idhte me dhambe, e tue e ngrehe zharg
E bani ta kruej barkun per zalline.

E Aretini, tue u dridhe tha: <<Larg
I ndejsha Xhianni Skikkit, qe harlise
Shkon tue ua ngjite me dhambe shpirtnavet varg!>>

<<Ah, - I thashe une, - ishalla nuk ta kris
tjetra me ate goje! N’mos pac veshtiresi,
me thuej kush asht, sa asht kendej pa u nise.>>

M’u gjegj: <<Ai shpirt jetoi ne lashtesi.
Asht Mirra e mbrapsht. Tue shkele cdo ligj t’njerzimit
Me vete te jatin bani dashuni.

Qe te mkatoje per t’ia arrite qellimit
Ndrroi krejt fytyre tue marre tipare tjera,
Si tjetri qe po nget zjarr prej terbimit.

Ky, per t’fitue mushken mbretneshe, mejhera
U shti si Buozi dhe, gjoja tue vdekun,
Diktoi nje dhjate te tille qe iu njoh vlera.>>

Kur dy te krisunit iken si t’ndjekun
E ma s’I pashe ku t’zezen shkuen me u fute,
Une solla syte te vrej tjere shpirtna t’mekun.

E njanin pashe, qe dukej si lahute;
I tille me te vertete do te gjasonte,
Ku bahet bige njeriu ta kishin kpute.

Hidropizija e rande krejt e shemtonte,
Se plandsin plot me uje ia kishte aje,
Fytyra e tij aspak me bark s’perkonte.

Ai detyrohej buzet hape t’I mbaje,
Si tiziku I etuem; t’djeguna zhar,
I kishin mbete shpervjele nga ajo murtaje.

<<O ju qe keni ardhe, jo si mkatare,
n’kete bote te smunde, e s’di me leje t’kuj, -
u suell kah na, - degjoni kete qyqar:

mjeshter Adami jam, ketu qe vuej;
per s’gjalli c’desha pata dersa u ngina,
e tash po digjem, heu, per nje pike uje!

Shenat e vegjel, qe nga ato lugina
Te Kazentinit poshte ne Arno shkojne
Tue lage e tue freskue t’butat lendina,

Gjithmone I kam nder sy, e me mundojne,
Keto vegime fytin ma kane tha,
M’ligin ma fot se ethet qe m’dermojne.

Kjo drejtesija e Hyut qenka hata!
Nxjerr lande po nga ai vend ku mekatova,
Ma fort me shtyn me pshereti, me qa.

Romena ja, ku une falsifikova
Paret me ftyre t’Baptistit; shkak I zi
Qe ky, qe djegun botes iu largova.

Por t’shihja ketu shpirtnat e keqi
Te Guidit, Aleksandrit, vllaut te tyne,
S’do e ndrroja per gurre t’Brandes tane freski.

Ketu asht njani, n’qofte se s’me genjyene
Hijet qe vijne verdalle, por, n’se e vertete,
Sa pare ban kur kambe e duer m’u thyene!

Ah, aq I lehte sikur te ishe vete,
Me ece sa t’zite e thonit n’njeqind vjet,
Do t’ishe vu me I ra shtegut te shkrete

Ate me kerkue permes ketij kjahmet,
Ndonse asht ky rreth njembdhjete mije mil I gjate
Dhe ka gjyse mili gjanesine e vet.

Per sherr te tyne vuej me kta te ngrate,
Ata me pre fjorinta me kane nxite,
Qe ar te kishin mangut tre karate.>>

E une: <<Kush jane dy t’zezet, qe ktu ngjite
Avull leshojne si n’dimen dora e laget
Dhe dergjen ne te djathten tande shtrite?>>

<<I gjeta shtri e krejt mbulue nga plaget, -
m’u gjegj, - kur kamba ne kete shpat me shkiti,
e shtri do rrijne n’amshim n’kete grope te vaget.

Njana – mashtruesja, Zefin qe paditi,
Tjetri – Sinoni, qe mashtroi nje Troje,
Po I qelb ai avull ethesh qe I tymiti.>>

Njani nder ta, pse ndoshta u zu ne goje
Me aq pak nderim, u ndez dhe nga menija
Grusht barkut gur I ra, ne short ta cpoje.

E ky kumboi at’here si lodertija,
Adami por fytyren t’ia shplakoi
Vrik me ate dore, e s’qe ma e lehte e tija.

<<Ndonse, sa do t’perpiqem, - mjeshtri shtoi, -
s’leviz une dot, se I kam gjymtyr’t randoshe,
kete krah te lire e kam ta perdoroj.>>

E ai u gjegj: <<Ate dite kur ti po shkoshe
Drejt zjarrit, s’pate dore aq t’lire e t’shpejte,
Ishe ma I shpejte pare tue pre n’nje qoshe.>>

Bark-ajuni at’here: <<Tue fole je drejte,
Porse nuk qe ti kaq I drejte pohues,
Trojanet kur t’kerkuen me qene I drejte.>>

<<Keshtu o ashtu n’qofshim te dy mashtrues, -
Sinoni tha, - une per nje faj kam ra,
Por ti edhe vete djajve u del mesues!>>

<<Ti kalin, o I shperbeme, prap a e ke pa? –
bark-lodra tha. – Mkatin me e fshehe s’je I afte,
gjithe bota e di, pra plas per cka ke ba!>>

<<Ti plac ku je e goja-shkrumb t’u cafte, -
greku iu gjegj, - dhe gjithe ajo kenete,
qe mban ne bark, si gardh nder sy t’u bafte!>>

E pareshkrisi: <<Shkye t’asht goja e shkrete,
Se tue fole keq gjithmone kush s’ta ka dale;
Ne paca une etje e n’plandes uje te nxete,

Ty kryet te dhemb e trupin ma ke vale;
E, me e lepi Narcizit ate pasqyre,
Nuk asht nevoje me t’grishe ty me shum fjale.>>

Une po I veshtroja tue u grinde n’ate menyre.
<<Fort ma ke ngule, - tha prisi, - ate shikim,
s’dij si s’po nxehem kah te shoh tue kqyre!>>

Kur pashe se si me foli me idhnim,
U ktheva shpejt drejt tij aq turpenue,
Sa ende ato fjale me siellen ne kujtim.

Si ai qe anderr t’keqe tue shikue,
Anderr don t’jete cka n’anderr sheh me sy
Dhe c’asht mos t’jete fort kishte me deshrue,

Ashtu edhe une; mue fjala m’u lidh nye,
T’falun lypshe me sy, goja s’punote,
S’kuptoja se cka lypshe ishte krye.

<<Per faj ma t’madh mjafton pendesa jote,
tash je I lame, - mesuesi zu me m’thane, -
prandej mos u trishto per gjana kote!

Por n’mend ta kesh gjithmone se me ke prane
Ne qofte se ndo’jhere tjeter ti ke rast
Me u gjete mes njerezish qe jane tue u zane;

Asht turp te rrish e te degjosh me kast.>>