Plagët dhembin kur ftohen

[panta_rhei]

Nga Helena Kadare

Në një ditë të ftohtë janari, midis pirgut të letrave të ardhura atë mën-gjes, gjendej edhe një zarf i trashë. Vinte nga Londra. Mikesha ime e kahershme ...gazetarja Sanije Gashi, me anë të një e-maili elektronik, më kishte njoftuar se po më niste librin e saj të porsadalë. Po ia jepte kunatës që nisej në Londër, për më shumë siguri. Libri ishte tani ndër duart e mija. Ai titullohej: "Histori të tmerrit -1999". Dosje krimesh të luftës, rrëfime të grave.

Një libër për Kosovën. Para syve më doli Sanije Gashi në takimin tonë tê parë në Paris në vitin 1991. Bashkë me Luljeta Pulën dhe avokatin Fazli Balaj kishin ardhur me materiale të shumta, kaseta dhe foto, për t'ia bërë të njohura zonjës Mitterrand, atëkohë zonjë e parë e Francës, represionin e egër të serbëve në Kosovë. Vrasjet, burgimet, rrahjet... Libri që më dërgonte ishte një vazhdimësi e punës së saj të gjatë, të palodhur.

I lashë të gjitha gjërat e tjera që kisha për të bërë dhe iu vura menjëherë leximit të tij... për ta përfunduar në mbrëmje vonë.
Dua ta them qysh në fillim: Të lexosh një libër të tillë, në mbarim të tij nuk je më ai që kishe qenë disa orë më parë. Shumë herë m'u desh të ndalem, të vështroj jashtë nga dritarja, për t'u bindur se bota reale ekziston vërtet, se njerëzit vazhdojnë të ecin normalisht, se ata bisedojnë si përherë, se ata nuk e kanë humbur buzëqeshjen, se bëjnë ende plane për jetën...
Megjithatë, pas këtij libri, kurrsesi s'mund të jesh më ai që ke qenë. Sepse në botë, jo kushedi se sa larg prej këtej, po këtu, mu në zemër të Evropës, ka ndodhur diçka e kobshme, e paparë, hollësitë e së cilës njerëzit duhet t'i mësojnë me urgjencë, për të ditur si ta mbrojnë atë bisedë, ato plane, atë ecje të përditshme, gjithçka që mban në këmbë atë që quhet jetë njerëzore.

Me një durim të pashoq, Sanije Gashi, kjo gazetare e përkushtuar kosovare, ka arritur të mbledhë fshat më fshat e qytet më qytet gjithë dhimbjen dhe vajin e grave shqiptare, që e përjetuan këtë llahtarë të paparë: kalvarin tragjik të luftës së fundit 1998-1999 në Kosovë. Si ka mundur ajo t'i bëjë ballë e të dëgjojë prej gojës së tyre gjithë atë oqean vuajtjeje? Si kanë mundur ato ta nxjerrin jashtë vetes atë helm të rëndë, që i ka shtypur shpirt e trup për një kohë të pambarim?
Ishte një pyetje që dhjetëra herë ia bëja vetes, duke shfletuar dhe duke ndalur, për të mbledhur përsëri frymën e duhur, për ta çuar më tej këtë lexim të trishtë.

Ne të gjithë, sikurse gjithë bota, i ndoqëm me ankth para ekranit televiziv ato që ndodhën atje, në Kosovë. Para syve të të gjithëve u shpalos drama e një populli të tërë, që, kokulur, i poshtëruar, u përzu dhunshëm nga trojet e veta. Një eksod masiv i organizuar prej forcave militare serbe, për ta spastruar Kosovën nga vendasit e vet.

Kam qenë në Kosovë fill pas mbarimit të luftës me bashkëshortin dhe vajzën e madhe dhe i kemi parë me sytë tanë ato plagë të pashlyeshme të pasluftës. Historitë që na tregonin njerëzit për çka kishin përjetuar, ishin njëra më makabre se tjetra.
Gjurmët e krimit të përgjakur ishin ngado.
Në hotel "Grand", ku kishim bujtur, ishin ende të freskëta dhe të papastruara gjaku dhe shenjat e turpshme të torturave. Në Prekaz, para shtëpisë të dikurshme të komandantit legjendar të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Adem Jasharit, varret ishin të freskëta,
Peja e bukur me dyqanet e vogla të artizanaleve të dikurshme ishte shkatërruar e nxirë nga flakët, Gjakova martire po ashtu…

Por, të lexosh tani, dhjetë vjet pas luftës, rrëfimet e grave dhe vajzave të mbijetuara, që e provuan mbi kurriz të tyre këtë fat të zi, të patekundshoq, është një hata tjetër. Fotografitë në libër flasin më shumë se fjalët.
Vajza të reja, vajza të bukura si yje, të masakruara e të hedhura në lumë a në pus, fëmijë të gjymtuar të lënë rrugëve, me atë shprehjen e pafajshme, të ngrirë e të habitur në fytyrë, si të të gjithë fëmijëve në botë, që nuk do të mund më kurrë të shpjegojnë ç'u ndodhi dhe përse...Përse? Ngelesh pa gojë. Askush në botë nuk do dijë, nuk do mund të flasë për ta se çfarë iu kanë parë sytë. Buzët e tyre të njoma janë mbyllur përgjithmonë!

Janë 450 puse me trupa të vdekur, pohon Josef Martinsen, udhëheqësi i projektit të spastrimit të puseve në Kosovë më 1999. Nëpërmjet faqeve të librit të Sanije Gashit gjejmë rrëfimet e grave që kanë mundur të dëshmojnë. Sepse të tjerat, dergjen pa jetë puseve. Të tjerat, që janë gjallë, ende nuk arrijnë të flasin, të tregojnë…
Ato vazhdojnë të rrinë të murosura, në heshtjen e tyre tragjike, të rrëzuara përjetë nga turpi dhe moskuptimi. Njeriu bën pyetjen: Sa janë ato? Qindra, në mos mijëra, thonë vëzhguesit, por numri i tyre s'ka për t'u ditur kurrë...