Letërsia arbëreshe!

[Murgesha]

Se bota është e mbushur me befasira kjo ska dyshim.
Mua më befasoi sot një email që s`kam ide se nga apo si përfundoi në Indboxin tim.
Po befasia ishte edhe më e madhe kur vizitova linkun që më preferohej në email.

Faqe arbëreshe, me shkrime arbërisht.

Dhe patjetër se më lindi dëshira të e ndaj me ju këtë befasi.
Si është e mundur që edhe pas sa shekujsh, në shtet të huaj u ruajt dhe u kultivua gjuha e tradita e arbëreshve??

Për të mos e zgjatur shumë po e paraqes një shkrim që gjeta atje.

Murgesha!

[Murgesha]

Teatri origjinal arbëresh

GJINDE SI TJERA - Akti I, Skenat I-III
Zef Skjiro Di Maxho


Shkruar më 1992

Botim i dytë rishikuar e përdituar te 2006
Seconda edizione riveduta e aggiornata al 2006


***

VETAT

TANILUCI (Gaetano Paolo) – prufisur (profesor)
QANKÁTI – burrë qacje
LLAMPIUNI – burrë qacje
TRÁVE – burrë qacje
BEKÍMIA – e shoqja e Qankatit
LIVÁNIA – e shoqja e Llampiunit
IKONA – e shoqja e Travet
AUTOBIRI – i biri i Qankatit e i Bekimiës
SANTABIJA – e bija e Llampiunit e i Livaniës
SYHAPURI 1 – i policisë komunale
SYHAPURI 2 – i policisë komunale
SHKËLQIMI 1 – operator ekologjik
SHKËLQIMI 2 – operator ekologjik
KEPARË - kalimtar

*******

Ë e kotë të bësh krahasime midis ngjarjevet çë ndodhen te kjo komedi dhe ngjarjevet të përditshme të jetës reale. Më e kotë të indentifikosh vetat e komedisë me njerëzit çë banojnë këtë Horë tënë, aqë të jashtëzakonshme nga disa pikepamje. Kujto se realiteti ia shkon fantazisë! Simbolizmi i Tre Burrave, të lidhur fizikisht me sheshin kryesor të Horës, ështe lëndë e vështirë të zhvillohet këtu, prandaj lexuesi e shikuesi duhet të marrjën komedinë për atë çë ë: komedi!

[Murgesha]

AKTI I
Të qaca (sheshi kryesor) e Horës së Arbëreshëvet.

SKENA I
QANKATI, LLAMPIUNI, TANILUCI

(QANKATI E LLAMPIUNI RRINË NJERI BALLË TJETRIT, NGJITUR NË MUR: QANKATI ME KRAHUN E DREJTË, LLAMPIUNI ME KRAHUN E SHTRËMBËR)
QANKATI - (Sheh se shkon Taniluci e i thotë;) Njize e bure spizën somenatë, prufisuri!
TANILUCI - (Hyn me dy pakete) Bleva dy kartoçe “microbi”!
QANKATI - Të ku i shesjën!
TANILUCI - Të putigët!
LLAMPIUNI - I ke aty?
TANILUCI - (Dëfton paketet) Këtu i kam!
QANKATI - Ka na i ftosh (dëftosh)!?
TANILUCI - Përçë jo! (Zbulon bukën)
QANKATI - (Duke treguar me dorën e lirë) Bukë ë!
TANILUCI - O (po)!
LLAMPIUNI - E të jetri çë ke!
TANILUCI - (E dëfton pa zbuluar) “Prosciuttu”!
QANKATI - E i microbi ku janë?
TANILUCI - Nani spjegarem. Juve ju duket bukë e “prosciuttu”, ma për mua janë “cooperativi di microbi”. Janë plot me “microbi”, vah!
LLAMPIUNI - E thua ashtu “in general”i....!
TANILUCI - Jo, e thom “in particolari”! Putigarja çë m'i shiti kish kollën e katarrin!
LLAMPIUNI - E të çila putigë i bleve!
TANILUCI - Jam e bënj “un'inchiesta”: sot vete ble këtu, nestrë vete ble këtje: furriar (qarkulloj) gjithë putigët e mënd t’ thom “con dati alla mano” se gjithë putigarët, “in percentuali variabili”, ngasjën me duar bukën, “'u prosciuttu”, primusallin, “insumma” gjithë shurbise “sfusu”...
QANKATI – “Ma l'inchiesta” ngë ki' t'e bëj “l'ufficiu d'igiene”?
TANILUCI – “L'ufficili d'igiene” ka “chifari” (punë)!
LLAMPIUNI - Alura ki' t’i pincarëj “'u komuni”...
TANILUCI- “'U komuni” ka vidhe' ai “chifari”: një herë ish “l'assessoratu alla sanità”, pra e nxorën!
QANKATI – Pë’ ftet (vërtet) vet’ e ble ca herë këtu e ca herë këtje të bësh “l'inchiesta”?

[Murgesha]

TANILUCI - Njoh gjithë putigarët e Horës! Ble e bënj “'i percentuali” të atyre cë ngasjën shurbiset pa ruajtur “l'igiene”: ky kruan kryet më parë se të shurbenj gjinden, ai shkavar hundët, ai nget dhëmbët, ai lipin glishtin...
QANKATI - Vidhe' të “i bar” vete?
TANILUCI - Certu vidhe' të “i bar”; ata vidhe' putigarë janë; ma me shumë si nani jam e studiar putigët!
LLAMPIUNI - E gjithë putigarët e Horës ngasjën bukën e të ngrënit me duar?
TANILUCI - Gjithë!
QANKATI - E kjo bukë e këta “prosciuttu” çë “microbi” kanë!
TANILUCI - Kanë “i microbi2 të kollës, të katarrit e mënd jetë se kanë edhe ata 2dell' epatite” e ... !
QANKATI - Më duke “esageratu”, prufisu', u ngë shoh të ketë kollën buka çë ke aty; më duket një bukë si tjerat...!
TANILUCI - E “inveci” (ndryshe) e ka! Kur hyra te putiga t'e blija, putigarja çë m'e shiti ish e ndahej n'dysh me kollën e me tështimat cë bëj! Tështimat i pararëj me dorën! Pra rrëmbeu bukën time!
LLAMPIUNI - Si e rrëmbeu “di punta o di 'n' qanu”?
TANILUCI - E rrëmbeu e “basta”! Pra 'nfullarti (futi) glishtin të goja e me atë shfletoj një fletë kartje sa t'e pështillëj (mbështillte)! E ndëlguat nani se kjo bukë me ka kollën e katarrin?
LLAMPIUNI - Nga, alura te Hora kush ka kollën o katarrin çë e merr me bukën?!
TANILUCI - Vetëm me bukën jo! Vidhe' me primusallin, me “‘a provola”, me “'u salami”, me “'a murtadella”; kur shesjën “'u prosciuttu, 'u salami, 'a murtatella“ thelet i ngasjën të gjitha një per një!
QANKATI - E çë ë çë ngë ka “microbi”?!
TANILUCI – “'I fettibiscottati” e viskotet!
LLAMPIUNI – “Mi...”, ftet (vërtet)! Ato janë pështruar!
QANKATI - Do t'e dish se ku vete ble u, ng'u kam adunartur në ngasjën me duart si thua ti!
LLAMPIUNI - Ma ku vete ble ti, në rri qantartur te qaca!
QANKATI - E thëshja ashtu “pi’ contradditoriu”...
TANILUCI - Gjithë ngasjën! Kush do t’ hanj, sot ka hanj edhe “'i microbi”!
QANKATI - U ha çë isht isht!
TANILUCI - (Qankatit:) Bekuar ti! Janë putigarë çë kur shesjën “'u prosciuttu” më parë e ncajarjën (ngjepsin)!
LLAMPIUNI - E ncajarjën (ngjepsin)?
QANKATI - Nga, e ncajarjën (ngjepsin) se të duan mirë, sa mos të t' 'nvilinarjën (helmojnë)!
LLAMPIUNI - E shumë ka çë nduris (zgjatë) “l'inchiesta”?
TANILUCI - Kam vatur te gjithë putigët! Di më shumë u, se “i NAS”!

[Murgesha]

QANKATI - E kush janë?
TANILUCI – “I NAS” janë karrabinerët çë bëjën “ispezioni per conto del Ministro della Salute”.
QANKATI - E “l'inchiesta” te putigarët si sosi!
TANILUCI - Sosi se gjithë putigarët janë gjiri... me mua!
LLAMPIUNI - Si janë gjiri... me tyj; çë jini bij motrash?
TANILUCI - Vëllezër jemi! Njeri më ngjin katarrin, jetri kollën, jetri mançazhumën (të kruarit), jetri thomse “l'epatite” e jetri tjerë “microbi e virus... I microbi e i virus” të tyre janë vëllezër me ata timtë! Jemi gjithë "una famiglia"!
QANKATI - Të Hora jemi gjithë gjiri e duhemi gjithë mirë!
LLAMPIUNI - Duhemi aqë mirë se kemi përbashku edhe “‘i microbi”, ngë ë ftet (vërtet), prufisu'?!
LLAMPIUNI - Kemi sa rrimë pa ngrënë!
QANKATI - U ha gjithëqish!
TANILUCI - Falemi kopij! Vet'e bënj “'sta cura”.
QANKATI - Të bëfshit mirë! Në “‘i microbi” ngë i dixhirir (tret), mirr ca bonkarvunatë (bikarbonatë)!
LLAMPIUNI - Mbaje të të ngrohtit bukën, prufisu', mos të marrënj primuninë (pneumoninë)! (TANILUCI DEL

[Murgesha]

SKENA II
QANKATI, LLAMPIUNI, TRAVE

(TRAVE SHËTIT E BEN "TRAVE" - SHËTITJE NËPËR VIJA TË DREJTA ME VAJTJE E ARDHJE - TE QACA-SHESHI).
TRAVE - (Shëtit ndërsa flet) Burra, “già” mesdita shkuar ë: ju hëngrët?
QANKATI - Hera ajo ë!
TRAVE - Mos tundij, se nani vjen “'u ranciu”!
LLAMPIUNI - E kush ka tundet! “A parti” se ngë mënd tundemi!
(Me kokë tregon murin ku rrinë ngjitur).
(NGRIHEN NJË KAMNUA-TYM I DENDUR E NJË ZHURMË E TMERRSHME KLAKSONËSH E MOTORESH)
TRAVE - (Qëndron e merr frymë) Ah, sa respirar (marr frymë) ca herë! Këtu ngë ke bëzonjë të fumarësh (pish duhan) se i pincarjën (mendojnë) “'i makini” të të kamnisjën!
QANKATI - (Traves) Ti çë sikarete fumar!
TRAVE - (Shëtit) Cë sikarete fumar? Fiat Uno, Opel, Alfa Romeo, Renault... gjithë... ngë kam preferencë!
QANKATI - (Merr frymë) Pa gjegj, pa gjegj! Sa i vete ky kamnua “di Seicentu” e (të) vjetrë!
TRAVE - (Shëtit e merr frymë) O, i mire ë! Ma u i dua pa “filtru”! Kur shkon kohki (ndonjë) “camiu” me “'a marmitta” e sgangarrme (e çarë), u dhrosisem; mushkritë më rinfurzaren (fuqizohen)!
LLAMPIUNI - U dhrosisem më shumë me “'a musika d’ ‘i clakson” se me bataritë d’ ‘i muturi. (ZHURMA E MAKINAVE SHUHET)
TRAVE - (Shëtit) Vete bënj ca trave të jetra anë e qacës, mos nikiaren (fyhen) ballatat (plloçat)! (DEL)