Elbasani – qyteti I Mehmet Pushtuesit

[Psikologu]

ILIRJAN GJIKA HISTORIAN {Botuar tek gazeta Fjala}

Elbasani, i shtrirë në fushën me të njëjtin emër në “zemër” të Shqipërisë qyteti ka një lartësi prej 120 m mbi nivelin e detit, përgjatë rrjedhës së mesme të lumit Shkumbin.
Si vendbanim përmendet për herë të parë në shekullin e II-të me emrin SCAMPIS, si stacion I rrugës antike Egnatia, e cila lidhë Perëndimin me lindjen. Në këtë emër (HISCAMPIS) ai do të përmendet edhe në itineraret romake të udhëtimit përgjatë shekujve III dhe IV. Ndërsa në vitin 476 Historiani Bizantin Malkusi e cilëson si qendrën më të rëndësishme midis Durrësit dhe Ohrit, në përmes të cilit kalonte rruga Egnatia. Po ky historian na përmend se këtë vit qyteti u pushtua nga Teodoriku, prijësi I Ostrogotëve.
Në vitin 519 do të përmendet si qytet qendër Peshkopale, I cili bënte pjesë në provincën e Epirit të Ri.
Ndërkohë që jetën qytetare ky qytet do ta rifillojë në vitin 1466. Pas rrethimit të dytë të Krujës Sulltani turk Mehmeti i II-të qyteti do të rindërtohet në formën e një kështjelle me emrin ILBASAN (vend që sundon). Gjatë viteve të pushtimit turk (1479-1912) Elbasani u kthye në një qendër Sanxhaku me një ekonomi tregtare-zejtare që kishte ndikim në të gjithë Shqipërinë e Mesme.
Ndërsa në periudhen e Rilindjes Kombëtare Elbasani dha një kontribut të madh duke nxjerrë nga gjiri I komunitetit të tij një sërë personalitetesh të shquara ku mund të përmendim Kostandin Kristoforidhin. Në vitin 1904 pasi vizitoi Elbasanin udhëtarja Angleze Mis Edith Durham shkruante në kujtimet e saj se “Patriotizmi në këtë krahinë është I zjarrtë dhe qëndron mbi të gjitha doktrinat fetare”…Në Elbasan prekesh nga përpjekjet për dije dhe kulturë.
Në librin e tij Dheshkronja ose sic e quante Sami Frashëri Gjeografia, botuar në vitin 1888 ky personalitet I Rilindjes tonë Kombëtare shkruan se: “Elbasani është një qytet I madh mbi Shkumbinë, kërthiz’ë e Shqipërisë, në mest të Gegërisë të Toskërisë, me tregëri të madhe e me mjeshtëri pushkash, me 11 000 njerëz, gjithë tregtarë e punëtorë të mirë”…