E Drejta Romake

[LABI]

Pjesa e parë e Drejtës Romake –

E DREJTA PERSONALE – rregullon qështjet : a) e subjekteve të drejtësisë sepse e drejta thotë se drejtsia ekziston mu përshkak të njerëzve , b) Zotsinë juridike , c) aftësinë për të vepruar -të subjekteve të drejtësisë , d) qështjen e institucioneve juridike , të tutoris dhe kujdestarisë..... Këto qështje bëjnë pjesë në diciplin të veçant të së drejtës që quhet E drejta statutore .
Në kuadër të së drejtës personale hasim edhe në një deg të së drejtës personale – e ajo është e Drejta Familjare, që rregullon mardhëniet personale dhe pronësore midis anëtarëve të familjes , në kuadër të familjes ... Meqenëse duhet themeluar familje do të lindin mardhëniet familjare – juristët Romak së pari rregulluan çështjen e Fejesës (SPONSAUES) .
FEJESA (SPONSAUES) – si institut juridik dhe kuptimi saj është dhënja dhe marrja e premtimeve midis dy (Pater- Familjas) – të dy personave me gjini të kundërt , se në një kohë të ardhëshme të sigurt do të vi deri te realizimi i Martesës (MATRIMONIUM) në bazë të ligjit .
E Drejta Familjare Romake e njeh edhe si mundësi reale nëse vjen deri te qfejesa atëherë rendi juridik do të mbroj interesaet materiale të palës e cila nuk është fajtore për qfejes. (AFILIA- NON- KAPIT-FLUSKAS)
Me rastin e lidhjes së fejesës palët kanë këmbyer dhurata të vlerës së konsiderueshme – për të siguruar fejesën e drejta familjare e legalizon institutin e Kaparë për fejesë- ( ARA- SPONSALICIA)- ku të dy palët në një shumë tubojnë parat dhe atë e quajn ARA-SPONSALICIA-e cila shumë i dorzohet personit të tretë që të përkujdesët për to – deri sa të lidhet martesa ... Nëse vjen deri te qfejesa , pala jofajtore do të fitoj Kapraen – shumën e caktuar .
MARTESA (MATRIMONIUM) – është institut socio-juridik, bashkësi e jetës së vazhdueshme të një mashkulli dhe një femre ,ose mes dy personave me gjini të ndryshme të cilët plotësojn kushtet esenciale për lidhjen e martesës...Kushtet esenciale janë:
Ø JUS-KONUBI- e drejta për të lidhur martesën .
Ø AFEKSIO-MARITARIS – qëllimi i njëmend për themelimin e martesës
Ø Mosha madhore e bashkëshortëve të ardhëshëm të arrihet 12 vjet për femra , për meshkuj 14 vjet.
Ø Fomra ligjore e lidhjes së martesës – para organit shtetëror.
Nëse një element i këtill nuk është përfillur me rastin e lidhjes së martesës, atëherë do të themi “NUL INEKSISTUESE” – kinse nuk është lidhur fare .
SUBJEKTET E DREJTËSIS – janë dy :
1) Personat Fizik (Persona Fizikae)
2) Personat Juridik (Persona Juridikae)
PERSONAT FIZIK – ishin njerëzit por të individualizuar, secili veq e veq , konsiderohet person fizik ...Personi fizik është Civies Romak (qytetari romak) , i cili gëzon status CIVITATIS ET LIBERTATIS –( statusin e qytetarit dhe të lirisë ) . Skllevërit janë konsideruar si RRES (send) – Rres Semoventes –person qe vet lëviz .
PERSONAT JURIDIK – janë krijesa artificiale të cilëve rendi juridik ju njeh subjektivitetin juridik... Personat Juridik –themelohen , ndërsa personat fizik lindin ose natyralizohen .
Çdo person fizik duhet të ket Zotësi Juridike- KAPACITAS JURIDIKAE... Kuptimi i zotësis juridike është aftësia e një personi fizik që të jet tituallar i të drejtave dhe detyrimeve që ja njeh rendi juridik.
Përmbajtja e zotësisë juridike- në të drejtën private hasim në njohjen e të drejtave dhe detyrimeve të personit fizik . Përmbajtja në këtë sferë të statusit në sferën private konsiston në JUS – KONUBI ( E drejta për të lidhur martesë) dhe në JUS-KOMERRCI- e drejta e personit fizik që t’i përdor, t’i shfrytëzoj të gjitha institutet juridike të së drejtës private-romake ...Edhe atë për realizimin e të drejtave dhe realizimin e detyrimeve .:Të lidh kontratën e shit blerjes . E drejta e tij që të kërkoj dorëzimin e mallit nga shitësi , ndërsa detyrimet është të paguaj PRECIUM – detyrimin
Personi fizik, zotësin juridike e fiton me të lindur – JUS SANGUINIS dhe me natyralizim – NATYRALIZACIO
Me të lindur ­ Jus-Sanguinis-nëse fëmija ka lind në martes të rregullt juridike dhe quhet LEGITIM-fëmij i ligjëshëm .
Fëmijët që kanë lindur në KONKUBINAT – në martesën faktike të një mashkulli dhe një femre – e realizuar me të drejtën zakonore- fëmijët e tillë quhen ILEGJITIMI në të drejtën romake ( e drejta bashkëkohore legjitime i quan fëmijë jasht-martesore).
Fëmijët të cilët janë të adoptuar – ADOPCIO PLENA – adoptimi i plotë që imiton natyrën, kinsë ai fëmijë ka lind në atë familje ...
Romakët thonë se duhet plotësuar edhe disa kushte faktike, të lind i gjallë dhe të tregoj çfarëdo shenje gjallërie të vazhdoj të jetoj . Specifika romake thotë duhet ti ngjaj njeriut . MONSTRA- duhet të asgjësuar .Në përjashtim se fëmija duhet të lind që të fitoj zotësi juridike, është rasti i NASCITURUSIT – rasti kur një fëmijë që akoma zhvillohet në barkun e së emës , mirëpo në këtë koh i vdes i ati (PREZUMTIV) .. dhe tani .. e drejta krijoj propozimin juridik këti fëmije i njeh zotësin juridike që nga momenti i vdekjes së të atit , për ta siguruar të drejtën trashëgimtare të këti fëmije, por ky fëmij duhet të lind i gjallë , më së voni 10 muaj nga dita e të vdekurit i të atit.
Me Natyralizim – Natyralizacio – është mënyra artificiale e fitimit të zotësisë juridike. Njihet si natyralizim privat dhe publik . Natyralizim privat quhet sepse realizohet me vullnetin e lirë të Pater Familjas.. Ndërsa Publik – sepse realizohet nëpërmjet vendimit të organit shtetëror .
Natyralizimi privat – realizohet në dy forma të mundshme :
ADOPCIO – me adoptim , që është përvetësimi i të huajit të miturit (Pupiles) për tu ambientuar dhe shëndrrimi i tij në fëmij të pater familjas.
ADROGACIO- pater familjasi e përvetëson një të huaj madhor mbi 25 vjet mund të jet skllav, pelegrin, mirëpo nuk është romak , nuk ka zotësi juridike dhe atë e shëndron në djalë ose qytetar të familjes dhe përvetëson statusin juridik.
Natyralizimi Publik – realizohej në dy trajta të mundëshme :
TRAJTA e RREGULLT – ku i huaji për të fituar zotësi juridike (shtetësin) duhet të plotësoj kushtet e parapara në ligj .
TRAJTA e JASHTZAKONSHME – që e fitojn të huajt të cilët me veprimin, angazhimin e tyre , për grup kan kontribuar për mirëqënjën e shtetit-popullit romak. Psh:rasti me kryengritjen e organizuar të Spartakut ku shokët që kishin statusin e skllevërti e tradhëtuan dhe nuk marrin shtetësin.
Zotësia juridike humbet – me shfaqejn e faktorëve relevante juridike, të cilat edhe atëherë edhe sot janë vdekja natyrore e personit fizik dhe vdekja faktike e personit fizik ose vdekja civile e personit fizik .