Deformime te shumta ne Gjuhen Shqipe

[~AnnA~]

Këto vitet e tranzicionit gjuha shqipe ka pësuar deformime të llojllojshme. Një “kontribut” në këtë drejtim kanë dhënë dhe japin shumë politikanë, qeveritarë e gazetarë të medias së shkruar dhe elektronike, që nuk kanë kulturë të mjaftueshme gjuhësore, për të mos folur për pamjaftueshmëri të kulturës së përgjithshme. Në këtë artikull do të mundohemi që me anë të ca shembujve të thjeshtë, të tregojmë disa nga llojet e deformimeve që hasen më shpesh.
Një nga deformimet më të rëndomta është përdorimi pa nevojë e madje, disa herë edhe në mënyrë të gabuar, i një numri të madh fjalësh të huaja, të tilla si “implementim” (në vend të “zbatim”, “futje”, “vënie në jetë”), “impakt” (në vend të “ndikim”), “surprizohem” (në vend të “befasohem”), “konsideroj” (në vend të “marr parasysh”; p.sh.: “e konsideroj këtë fakt”, në vend të “e marr parasysh këtë fakt”), “anunçoj” në vend të “njoftoj” (”lajmëroj”, “kumtoj”, “shpall”, sipas rastit), “impresion” në vend të “përshtypje” (”mbresë”), “previzion” në vend të “parashikim”, “dipendohet” në vend të “varet”, “resurse” në vend të “burime”, “trend” në vend të “prirje” (p.sh.: prirjet e zhvillimit të vendit), “të detajshme” në vend të “të hollësishme”, “në mënyrë frekuente” në vend të “shpesh” (”shpeshherë”), “agravim” në vend të “rëndim” (i gjendjes, sëmundjes) etj. etj. Madje disa herë renditen njëra pas tjetrës në të njëjtën fjali fjala shqipe me të huajën përgjegjëse; p.sh. thuhet “një ndikim dhe një influencë”, apo “një përvojë dhe një eksperiencë” etj.
Disa fjalë të huaja që kanë hyrë në gjuhën shqipe shqiptohen gabim. P.sh. thuhet “martenitet” në vend të “maternitet” (amësi, lindje, shtëpi lindjeje), “infakt” apo “infrakt” në vend të “infarkt” (mbyllje e enëve të gjakut), “boljer” apo edhe “buljer” në vend të “boiler” (zierës apo ngrohës uji), “andresë” në vend të “adresë”, “ventratë” në vend të “vetratë” (”xhamllëk”), “prespektivë” në vend të “perspektivë” etj.
Disa fjalë që kanë hyrë në gjuhën shqipe dhe që kanë një g të ndjekur nga një e ose i, gabimisht shkruhen me xh ose me g, në vend që të shkruhen me gj, sipas shqipes standarde. Kështu shkruhet “dixhital” në vend të “digjital” (shifror), “axhenda” në vend të “agjenda” dhe “gen” në vend të “gjen”, kur shkenca përkatëse shkruhet “gjenetika”.
Ndonjë fjalë e huaj përkthehet edhe gabim. Kështu, fjala angleze “approach” shpesh përkthehet “përqasje”, që do të thotë “krahasim”, në vend të “qasje”, që në kuptimin kryesor do të thotë “mënyra si bëhet diçka; nga kapet diçka për ta bërë a për ta zgjidhur”. Disa herë fjala “avantazh” në vend që të shqipërohet “epërsi”, përkthehet gabimisht “përparësi” (që është sinonim i “prioritet”-it).
Një deformim tjetër është përdorimi i një fjale në vend të një tjetre, me kuptim të afërt, por jo të njëjtë. Kështu, dëgjojmë këto kohët e fundit të thuhet e të shkruhet që “u inaugurua” (në vend të “u përurua”) busti i nënë Terezës apo ai i Lasgush Poradecit, kur ato janë shtatore (statuja). Ndodh edhe më keq, kur në një artikull gazete përdoren të dy termat për të njëjtin objekt skulpturor. Po t’u referohemi fjalorëve, busti është një skulpturë që paraqet pjesën e sipërme të trupit të njeriut që nga mesi e lart ose kokën dhe një pjesë të kraharorit dhe jo të gjithë trupin, si shtatorja. Një gabim i të njëjtit lloj bëhet në disa reklama televizive, kur flitet për lavaman (duarlarëse) dhe paraqitet lavapjatë (pjatalarëse).
Shumë njerëz ngatërrojnë fjalë të afërta nga ana fonetike, por krejtësisht të ndryshme nga ana kuptimore, si: adaptoj (përshtat) dhe adoptoj (1. birësoj; 2. pranoj; p.sh., një rezolutë, një vendim etj.); stimuloj (nxit) dhe simuloj (shtirem); mëshiroj (ndjej mëshirë për dikë, i fal gabimin) dhe mishëroj (shpreh diçka në trajtë konkrete, e trupëzoj: p.sh. mishëroj në art një ide); mostër (gjedhe; p.sh.: mostër gjaku, dheu, minerali, stofi etj.) dhe monstër (përbindësh); njësoj (bashkoj në një të vetme, unifikoj) dhe njehsoj (llogarit, bëj veprime me numra); afroj (e çoj më afër, më pranë) dhe ofroj (bëj ofertë, propozoj; p.sh. ofroj një çmim, një mundësi etj. dhe jo afroj…); klimatike (që ka të bëjë me klimën; p.sh.: kushtet klimatike) dhe klimaterike (që ka klimë të mirë për shëndetin; p.sh.: vend klimaterik apo qendër klimaterike), “përshkoj” (kaloj nga njëra anë në tjetrën etj.) dhe “përshkruaj” ( paraqit me shkrim a me gojë tipare, dukuri a rrethana të ndryshme) etj. etj.
Për shkak të gabimeve të tilla, disa herë bëhen përkthime të gabuara të disa fjalëve të ndonjë gjuhe të huaj. P.sh., në italisht karboni si element quhet carbonio, kurse qymyri carbone. Duke i ngatërruar këto dy fjalë, rëndom dëgjojmë në emisionet e lajmeve që të thuhet “minierë karboni”, në vend të “minierë qymyri”.

Vazhdon.....