Evoluimin e yjeve lirshėm mund ta krahasojmė me jetėn e njerėzve, thjeshtė, yjet
formohen kudo nė univers nga ngjeshja gravitacionale nė njė re gazi dhe pluhuri … kjo do tė
thotė se yjet “lindin”, janė yje foshnje qė pėrgatiten pėr jetėn e tyre fėmijėrore dhe fillimisht kjo
gjendje fillestare e gazit pėrmban vetėm hidrogjen, e njohur me emrin protoyll, ndėrsa nė
momentin kur temperatura dhe presioni i madh aty nė brendi lejojnė bashkimin e bėrthamave tė
lehta nė ato tė rėnda atėherė yjet e fitojnė statusin e “qytetėrimit”, i takojnė vargut kryesor tė
yjeve, qė do tė thotė se kjo ėshtė mosha e “rritur” e tyre . Ndėrsa yjet plaken atėherė kur kalojnė
nė fazėn e gjiganteve tė kuq dhe “mbyllin jetėn” nė fazėn e xhuxhėve tė bardhė, tė yjeve
neutronike apo tė vrimave tė zeza. (fatbardhėsisht gjithėsia jonė qė nga lindja trashėgon sasi
mbizotėruese tė hidrogjenit dhe heliumit nė gjendje tė gazėt)
Dritėsia e yjeve ndryshon pėr dhjetėra miliarda herė, ndryshimi i dhėnė nė
madhėsi yjore ėshtė rreth 25,-30
m. Temperatura tek pjesa dėrrmuese e yjeve nė sipėrfaqe shtrihet
nė mes tė 3000K – 25000K. Ndryshon edhe rrezja, ka yje me rreze pėr dhjetėra, qindra, mijėra
herė mė tė madhe se tė Diellit, gjegjėsisht xhuxhėt e bardhė kanė rreze mė tė vogėl edhe se Toka,
vlera mė e vogėl e tė cilėve arrin deri nė 0,005Ro.
Nga ana tjetėr masat e yjeve ndryshojnė nė kufij shumė tė ngushtė nė krahasim me
ndėrrimin e dritėsisė dhe temperaturės sė yjeve, teorikisht kufijtė e ndėrrimit tė masave shtrihen
nė mes tė 120Mo – 0,05Mo (Mo – masa e diellit).
Trupat me masė mė tė madhe se 120Mo nuk janė tė qėndrueshėm, kurse ata me masė mė tė
vogėl se 0,05Mo nuk mund tė jenė yje, sepse nė brendinė e tyre presioni dhe temperatura janė aq
tė vogla sa qė nuk mund tė zhvillohen reaksionet termobėrthamore. Masa mė e madhe e gjetur e
yjeve ėshtė rreth 75Mo, kurse ajo mė e vogla ėshtė rreth 0,08Mo.
Ndėr karakteristikat mė tė rėndėsishme qė pėrmendėm gjer tani ėshtė masa.
Shumė nga karakteristikat e yjeve janė tė lidhura rrėnjėsisht njėra me tjetrėn, njė ndėr
lidhshmėritė e tyre ėshtė i ashtuquajturi diagrami “spektėr – dritėsi”
Vazhdon.....
Ne Artikulin e ardhshem- "Spektri i drites"