RUGOVA - njeriu i duhur per Kosoven e pasluftes!

[Kalt]

Intervistë e ish kryeministrit italian Massimo D'Alema dhënë për radion BBC në shqip



Rugova, njeriu i duhur për Kosovën e pasluftës



Ish-kryeministri italian, Massimo D'Alema, në një intervistë dhënë për radion BBC në shqip, flet për përfshirjen e vendit të tij në fushatën e bombardimeve kundër ish-Jugosllavisë, për operacionin e shpëtimit të udhëheqësit të shqiptarëve të Kosovës, Ibrahim Rugova, dhe për statusin e Kosovës si dhe për marrëdhëniet me Shqipërinë



Dua ta filloj këtë intervistë me vendimin tuaj më të rëndësishëm gjatë kohës kur ishit kryeministër, pjesëmarrjen e Italisë në fushatën e bombardimeve në ish-Jugosllavi: A hytë ju në këtë luftë se nuk kishit zgjidhje tjetër, apo se ju vetë u bindët se këto sulme ishin të pashmangshme?

D'Alema: Natyrisht, kur merret një vendim për përdorimin e forcës dhe bombardimeve ajrore, ai është gjithnjë një vendim dramatik.

Është e qartë se po të kishte qenë e mundur që agresioni serb në Kosovë të ndalohej me mjete të tjera, nëpërmjet politikës apo diplomacisë, ne do të kishim preferuar të përdornim këto mjete të tjera. Gjitësesi, ishte e qartë se bashkësia ndërkombëtare dhe Europa nuk mund të qëndronin duarkryq përballë këtij agresioni. Prandaj vendosëm së bashku, pikërisht sepse nuk kishte mjete të tjera, se gjëja e drejtë që duhej bërë, ishte ndërhyrja ushtarake për ta detyruar Serbinë që t'i tërhiqte ushtarët e saj nga Kosova. Unë vetë në prag të këtij operacioni ushtarak, në orët e para të agresionit serb në Kosovë, vizitova kufirin mes Kosovës dhe Europa duhet të vepronte. Ne ishim të shqetësuar për problemin e refugjatëve, para së gjithash për rrezikun e një katastrofe humanitare.



A ndikoi frika e kësaj vale masive refugjatësh nga Kosova, të cilët mund të përfundonin në Itali, në vendimin tuaj për t'iu bashkangjitur vendeve që morën pjesë në këtë operacion?

D'Alema: Nuk e besoj se kjo ishte arsyeja kryesore. Besoj se Europa kishte duruar dhe toleruar shumë gjatë, nëntë vjet lufte civile në Ballkan. Kjo luftë ballkanike kishte çuar në vdekjen e më shumë se 300 mijë vetëve. Ishte një gjendje e patolerueshme dhe ne duhej të ndërhynim për t'i ndaluar këto konflikte, jo vetëm konfliktin mes serbëve dhe shqiptarëve në Kosovë, por edhe konflikte të tjera, si ai në Bosnjë.

Europa duhet të vepronte. Ne ishim të shqetësuar për problemin e refugjatëve, para së gjithash për rrezikun e një katastrofe humanitare, për shkak se qindra mijëra refugjatë po mblidheshin në një vend të varfër si Shqipëria, e cila, sigurisht, nuk kishte mundësi t'i përballonte të gjithë këta refugjatë pa ndihmën ndërkombëtare. Prandaj, ne ndërmorëm një operacion humanitar me një prani kryesisht italiane për të ofruar ndihmë.

Për të mos i lënë një barrë shumë të rëndë Shqipërisë, ne transferuam një pjesë të refugjatëve në vende të tjera, si në Itali apo Gjermani, ku ata u strehuan përkohësisht. Ne gjithashtu dërguam ndihma në Shqipëri për ngritjen e kampeve për refugjatët. Unë mendoj se ky ishte një operacion shumë pozitiv që shmangu një katastrofë humanitare dhe ofroi ndihmë për qindra, mijëra refugjatë.



A është kjo në vazhdën e tezës suaj gjatë kësaj periudhe "ushtarë në Ballkan, jo bomba"?

D'Alema: Për mendimin tim problemi ishte se, fillimisht, duheshin bërë përpjekje për ta parandaluar konfliktin, pra edhe bombardimet, me vendosjen e një misioni të madh vëzhguesish ndërkombëtarë. Kjo përpjekje u bë edhe gjatë periudhës së negociatave, siç ishte rasti i Rambujesë. Në Kosovë dërguam një mision vëzhguesish të OSBE-së.

Prania e tyre në terren shërbente si një mjet frenues; ishte, le të themi, jo një forcë ndërmjetëse, por një forcë kontrolli, nëse mund ta quajmë kështu. Ne në atë periudhë ishim në favor të forcimit të këtij misioni, pikërisht për ta parandaluar konfliktin dhe mbi të gjitha për të Masakra e Reçakut ishte një sinjal se udhëheqësit e atëhershëm në Beograd nuk kuptonin logjikë tjetër përveç asaj të forcës.



A ishte ky momenti që e ndau Millosheviçin prej jush si Europë?

D'Alema: Po, ishte një moment shumë negativ për serbët, dhe udhëheqja serbe mbante një përgjegjësi shumë të rëndë për këtë.

Besoj se kjo masakër ishte një sinjal se udhëheqësit e atëhershëm në Beograd nuk kuptonin logjikë tjetër përveç asaj të forcës. Kjo është e vërteta.



Gjatë kësaj periudhe, qoftë gjatë bombardimeve apo gjatë bisedimeve në Rambuje, a jeni takuar me zyrtarë të lartë të Beogradit?

D'Alema: Unë kam pasur rastin që të takoj Milutinoviçin. Ishte një takim privat, jozyrtar. Ai kishte ardhur në Romë privatisht, për arsye mjekësore. Kishim të njëjtin mjek, më saktë të njëjtin dentist, të cilin unë e kam mik. Dentisti, një italian që ka jetuar disa vjet dhe ka studiuar në Jugosllavi, na organizoi një takim privat.



Keni pasur të njëjtin dentist megjithatë pikëpamjet nuk besoj se kanë qenë shumë të njëjta se si duhej të zgjidhej çështja e Kosovës, apo jo?

D'Alema: Duhet të them që më bëri shumë përshtypje diçka. Ne u takuam dy ditë pas masakrës së Reçakut dhe unë ia thashë shumë qartë Milutinoviçit: "Ju nuk e kuptoni që këtë herë Europa, NATO-ja, amerikanët, ne, nuk do të qëndrojmë duarkryq por do të veprojmë". Ai më tha se nuk më besonte dhe se mendonte se këto ishin kërcënime pa asnjë bazë. Sipas tij, NATO-ja dhe Europa nuk do të rrezikonin kurrë që të ndërhynin në çështjen e Kosovës që, sipas tij, ishte çështje e brendshme e Jugosllavisë. Mendoj se serbët bënë një gabim të rëndë me këtë vlerësim. Unë vetë ia thashë shumë qartë Milutinoviçit: "Nëse vazhdoni në këtë rrugë, ne do të veprojmë. Nuk duhet të mendoni se do të rrimë duarkryq". Por, ai nuk më besoi.



Në maj të vitit 1999, kur ju ishit kryeministër, udhëheqësi i shqiptarëve të Kosovës, Ibrahim Rugova, krejt papritur mbërrin në Itali. Si ndodhi kjo?

D'Alema: Ishte një operacion vendimi për të cilin u mor nga qeveria italiane, nga pala jonë dhe nga unë në mënyrë të veçantë.

Isha i bindur që Rugova ishte njeriu i duhur për të administruar periudhën e pasluftës në Kosovë. Isha i shqetësuar se në periudhën e pasluftës në Kosovë mund të mbizotëronin grupe më ekstremiste, më islamike, më të lidhura me fundamentalizmin islamik që vepronin në atë kohë.

Prandaj, ne vendosëm të ndërmerrnim një operacion për të liruar Rugovën, për ta sjellë në Itali dhe për të krijuar kushtet që ai të kishte mundësi që të ishte protagonist i periudhës së pasluftës në Kosovë. Le të themi se negociuam për lirimin e tij. I bindëm serbët se ishte në interesin e tyre që të shmangnin një regjim të llojit islamik ne Kosovë. Kur u krijuan kushtet, agjentët e shërbimeve tona të fshehta shkuan dhe morën Rugovën. Unë nuk mund t'i tregoj të gjitha hollësitë, por ishte një operacion që nuk u krye rastësisht. Ishte një vendim politik nga ana jonë për të cilin informuam amerikanët. Ata ishin mjaft të shqetësuar dhe kishin dyshime por, në fund, edhe Presidenti Klinton më dha të drejtë për këtë operacion. Më kujtohet se kur Rugova mbërriti në Itali, një gazetë e madhe italiane botoi një artikull editorial në të cilin shkruhej se operacioni ynë kishte vetëm vlera humanitare por, politikisht, Rugova ishte një kufomë. Në fakt, Rugova fitoi rreth 50% të votave, çka tregon se shpesh edhe gazetat nuk kuptojnë mirë se çfarë ndodh.



A i keni koordinuar hapat tuaj si qeveri italiane me Vatikanin gjatë kësaj periudhe?

D'Alema: Po, sigurisht që pati konsultime. Nuk mund të them se ka pasur koordinim por, sigurisht, ka pasur konsultime, kryesisht, për të mbajtur hapur kanalet diplomatike.

Sepse, ndërsa vazhdonte presioni ushtarak dhe bombardimet, ne bënim përpjekje që ta zhbllokonim gjendjen edhe nëpërmjet rrugëve diplomatike. Këtu mund të përmend Rusinë dhe ndikimin e saj mbi Beogradin. Do të veçoja misionin e ish-kryeministrit rus Çernomyrdin në Beograd. Përpara se të shkonte në Beograd, ai erdhi në Romë dhe përpara se të nisej për në Beograd, zhvilluam një bisedë telefonike me Presidentin Klinton, nga Pallati CHIGI, që është selia e Kryeministrisë. Këtë e bëmë për të koordinuar më mirë se me ç'gjuhë i duhej folur Millosheviçit. Pra, pati një aktivitet të dendur politik dhe diplomatik ku u përfshih edhe Vatikani, por jo vetëm ai, dhe që u zhvillua paralelisht me konfliktin.



Çfarë mendonit për UÇK-në gjatë periudhës së konfliktit dhe a ndryshoi mendimi juaj për këtë lëvizje?

D'Alema: UÇK-ja përbëhej nga shumë grupe dhe persona. Pjesërisht, UÇK-ja përfaqësonte një brez të ri shqiptarësh, vullnetin e shqiptarëve të Kosovës për të rrezikuar. Por, në këtë lëvizje bënin pjesë ekstremistë dhe persona përgjegjës për krime shumë të rënda. Ky shqetësim që ne kishim, ishte i bazuar dhe u vërtetua më vonë edhe nga faktet.



A mendoni se Serbia pas Millosheviçit ka ndërmarrë të gjitha hapat për t'u penduar ndaj etnisë së cilës ajo i bëri agresion?

D'Alema: Unë them se periudha e pasluftës ka qenë shumë komplekse, shumë e lodhshme dhe me shumë vuajtje në Kosovë.

Nga njëra anë, sigurisht, kjo ishte përgjegjësi e qëndrimit të serbëve edhe më pas, në kuptimin se largimi i Millosheviçit nuk shënoi fundin e nacionalizmit serb. Ishte e natyrshme që kështu do të ndodhte.

Nga ana tjetër, sipas meje, edhe në radhët e shumicës shqiptare ka pasur tendenca ekstremiste që e kanë bërë shumë të vështirë jetën e serbëve në Kosovë. Ka pasur episode shumë të rënda, ka pasur qindra të vrarë apo sulme mbi objektet fetare. Dhe këto janë gjëra shumë të rënda. Unë e them këtë sepse mendoj që bashkësia ndërkombëtare duhej të kishte bërë më shumë për t'i parandaluar këto incidente.

Pra, bashkëjetesa mes serbëve dhe shqiptarëve ka rezultuar një proces shumë i vështirë pas luftës. Kjo perspektivë e bashkëjetesës ndëretnike, të cilën e uronim të gjithë ne, doli se ishte shumë, shumë e vështirë.



Ish-presidenti i Finlandës, Marti Ahtisari përballet tani me misionin e dytë në Ballkan - misioni i parë ishte që të bindte Milosheviçin që të pranonte kushtet e bashkësisë ndërkombëtare për të larguar trupat nga Kosova, misioni i tanishëm është që të gjejë një të mesme midis dy qëndrimeve shumë të skajshme, qëndrimit të shqiptarëve të Kosovës dhe qëndrimit të Serbisë. A mendoni se ai do të ketë sukses në këtë mision të dytë?

D'Alema: Unë nuk kam aftësi hyjnore për të bërë parashikime. Shpresoj që po. Unë besoj se, natyrisht, duhet të mbajmë parasysh se çfarë përfaqëson Kosova për serbët nga këndvështrimi historik dhe kulturor. Kosova është një rajon që, për arsye historike, popullohet kryesisht nga shqiptarët, por aty ndodhen gjurmë të qytetërimit dhe fesë së serbëve. Dhe kjo do të thotë se këto dy realitete duhet të dialogojnë.



A nuk do të ishte një tezë e rrezikshme në Ballkan që t'i referoheshim historisë së para disa shekujve? Fjala vjen, ka shenja të civilizimit të lashtë grek apo romak edhe në Shqipëri...

D'Alema: Nuk ekziston as dyshimi më i vogël që djepi i mbretësisë serbe ndodhet në Kosovë. Ky është një fakt historik. Atje ndodhen manastiret më të rëndësishme dhe serbët u tërhoqën më në veri pasi u mundën nga perandoria otomane. Mund ta themi ose jo, por kjo është e vërteta. Është e vërtetë qe ka gjurmë të rëndësishme.



Kjo është historia, por a duhet të shërbejë ajo si bazë tani për gjetjen e zgjidhjes për statusin Kosovës?

D'Alema: Pikënisja, sipas meje, është se të ardhmen e një kombi e vendos populli i tij, jo monumentet. Kjo nuk ka dyshim. Por, bashkësia ndërkombëtare duhet të garantojë respektimin e pakicës serbe, të historisë, traditës dhe kulturës së saj. Sepse, ka të drejta të pakicave që janë të padiskutueshme për t'u respektuar nga popullsia shumicë.

Kështu shtrohet çështja. Të drejtat e pakicave nuk vendosen demokratikisht. Të drejtat e pakicave janë parime të pashkelshme. Dhe, bashkësia ndërkombëtare duhet t'i garantojë ato. Unë mendoj se duhet gjetur një zgjidhje që të mbajë parasysh këto aspekte të ndryshme. Ajo që ka ndodhur në realitet për disa vjet në Ballkan ka qenë nje proçes i frikshëm. E kam fjalën për krijimin e shteteve etnike, të pamundësisë së bashkëjetesës. Unë mendoj se nëse vazhdohet kështu, duke copëzuar Ballkanin mbi baza etnike apo fetare, atëherë edhe bashkëjetesa do të jetë e brishtë. Mendoj se ekzistenca e shteteve etnike e fetare, ku njerëzit nuk mësohen të bashkëjetojnë duke respektuar njëri-tjetrin, në fund të fundit rrezikon të çojë në konflikte të reja. Edhe për sa kohë ne mund të mbajmë mijëra e mijëra ushtarë në të gjithë Ballkanin për të mos lejuar që ortodoksët, myslimanët, apo katolikët të vriten mes tyre? Nuk mendoj se mund të qëndrojmë në Ballkan edhe për 100 vjet. Pra, duhet që ortodoksët, katolikët, dhe myslimanët të mësojnë se si të bashkëjetojnë dhe jo të vriten.



Pavarësisht nëse e pranoni apo jo, a e quani një opsion pavarësinë e Kosovës?

D'Alema: Nga këndvështrimi im, unë besoj se objektivi që ne kishim nuk ishte pavarësia e Kosovës. Ne menduam se mund të krijoheshin kushte për një autonomi të Kosovës në kuadrin e një federate jugosllave, sigurisht, mbi baza të reja, që nuk mund të ishin ato të dominimit të nacionalizmit serb, por mbi baza të reja ku serbët, kosovarët, malazezët të bashkëjetonin me njëri-tjetrin. Sigurisht, çdo zgjidhje duhet të pranohet nga qytetarët e Kosovës, ajo nuk mund të imponohet nga jashtë. Ekzistenca e një shteti të vogël kosovar, sipas meje, nuk është një perspektivë e shkëlqyer, qoftë edhe nga ana ekonomike. Po shkojmë drejt një bote ku po kapercehen kufijtë, me procese integruese, që i kalojnë kufijtë kombëtarë. Ne jemi të angazhuar në Europë për krijimin e një Bashkimi Europian të madh, ku të mos ketë më kufij, ku të ketë institucione polike të përbashkëta. Ajo që ndodh në Ballkan është kundër frymës së kohës. Ne jetojmë në kohën kur po kapërcehen kufijtë kombëtarë, ndërsa në Ballkan po lindin një dyzinë shtetesh të rinj, përmasat e të cilëve janë pak a shumë sa gjysma e një krahine italiane.

Sipas meje, edhe nga pikëpamja ekonomike, këto shtete kanë shumë pak mundësi që të kenë sukses. Ajo që po ndodh në Ballkan është një fatkeqësi e vërtetë. Ky është mendimi im si mik po, natyrisht, janë qytetarët e Ballkanit ata që vendosin për fatet e tyre. Megjithatë, ideja e krijimit të këtyre mikrokombeve të shumta është një ide krejtësisht antihistorike. Kjo ndodhte në vitet 800, tani jemi në mijëvjeçarin e tretë.



Kam lexuar në një intervistë tuajën se jeni shprehur se tragjedia e Kosovës pati edhe aspektin e saj pozitiv, pasi për herë të parë Bashkimi Europian dhe bashkësia ndërkombëtare në përgjithësi u angazhua për stabilizimin e rajonit dhe stabilizimin demokratik të tij. A mos vini re ndonjë tërheqje nga ky angazhim?

D'Alema: Unë mendoj se në çështjen e Kosovës u pranua se përballë shkeljes së të drejtave të njeriut, përballë rrezikut të një katastrofe humanitare, bashkësia ndërkombëtare nuk mund të kufizohet vetëm tek respektimi i një koncepti të vjetër, tek sovraniteti kombëtar.

Unë mendoj se kjo është e drejtë. Përballë rrezikut të katastrofës humanitare, masakrimit të popullsisë civile, bota duhet të veprojë, duhet të ndërhyjë me mjetet e nevojshme. Nga ky pikëvështrim, edhe nga këndvështrimi i të drejtës ndërkombëtare, Kosova përfaqëson një moment të rëndësishëm, sipas meje, pozitiv edhe për sa i përket marrjes së përgjegjësise nga ana e Europës. Tani ky tranzicion i Kosovës duhet të shkojë drejt një përfundimi. Nuk mund të mendojmë se Kosova do të mbetet përgjithmonë nën një administratë të huaj. Nuk më duket se në këtë çast ka një mosrespektim të angazhimeve që kemi marrë, nuk ka një heqje dorë nga përgjegjësia që kemi marrë. Ekziston një vullnet i bashkësisë ndërkombëtare që ta çojë çështjen e Kosovës drejt një përfundimi të qëndrueshëm, që ta nxjerrë Kosovën nga administrimi ndërkombëtar. Gjendja e tanishme nuk është e drejtë as për qytetarët e Kosovës.



Pas asaj që ndodhi në Kosovë, Bashkimi Europian ishte promotor i një angazhimi të bashkësisë ndërkombëtare për një stabilizim të rajonit, për të filluar hapa konkretë dhe të mëdhenj për stabilizimin e rajonit. Si kanë ecur këto hapa?

D'Alema: Unë nuk jam në gjendje të bëj një vlerësim, sepse nuk kam një tabllo të plotë. Ndjesia ime është se përsa u përket angazhimeve ekonomike punët nuk kanë ecur mirë. Gjithë ajo perspektivë për të pasur një nismë drejt Ballkanit, për të favorizuar zhvillimin ekonomik të Ballkanit, është një nismë që ka dhënë rezultate shumë modeste. Në fakt, gjendja ekonomike në Kosovë është shumë negative. Ka shumë investime italiane, shumë më tepër se ç'thonë statistikat zyrtare.