Rreth Emërtimeve Kosova, Metohia, Dardania

[Dilaver]

RRETH EMËRTIMEVE KOSOVA, METOHIA, DARDANIA

4 prill 2006 /TN

Dr. Skënder GASHI - Vjenë (Austri)

(Kushtuar mikut dhe presidentit tim Dr. Ibrahim Rugova)

Në hapësirën gjuhësore të shqipes, në Kosovë e në Maqedoni, ka 4 vendbanime, emrat e të cilave kanë dalë nga varianti sllav kos i emrit të shpendit mullenjë/mëllenjë, mullizezë zool. Merops apiaster. Në këtë pjesë të këtij punimi nuk do të trajtohet gjerësisht etimologjia e pakontestueshme sllave e kësaj fjale. Megjithatë, e do puna të thuhet shkurtazi se për fjalën kos të sllavishtes besohet se është me prejrdhje sllave dhe se dëshmohet në sllavishten e vj. si kosъ, rus. kosъ, çek. e pol. kos . Prejardhja e kësaj fjale konsiderohet për e errët. Në gjuhët sllave të jugut kjo fjalë gjallon në trajtat kos, kosovac, kosovica dhe kosović. Fjala kos e emërton shpendin „merula merula”; trajtë deminutive e kësaj është kosov,përkatësisht kosovac e kosović që shënojnë të voglin e mëllenjës„pullus merulae”, përkatësisht zogëzën e mëllenjës si edhe mëllenjën e bardhë „Turdus iliacus”. Është për t’u vërejtur se toponimet (Kosovo- zgjerim i mbiemrit, përkatësisht gjinorja kosov nga kos) që janë sajuar nga emri i këtij shpendi, emërtojnë gjithandej kryesisht lugina dhe rrjedha uji apo vedbanime të ngritura buzë rrjedhash të ujit. Katunde me emrin e këtij shpendi ka: në rrethin e Banjallukës (: Kosovo); në rrethina të Požega -s në Sllavoni (: Kosovac); në Dalmaci (: Kosovo polje) dhe në rrethina të Jagodinës në Serbi (: Mirkovo Kosovo).[1] Nga shembujt e sjellur më lart sikur lejohet paravendimi se edhe në rastin e Kosovo Polje për emrin e Fushës ku u zhvillua beteja e vitit 1389 mund të kemi të bëjmë me një përkthim sllav të një emri në krye të herës shqip gjë që e dëshmon rrethana se në antroponiminë e vajzave të hapësirës së Dardanisë në periudhën romake është dëshmuar dendur emri personal Merula „mëllenjë” dhe rrethana tjetër që fjala sllave kos për këtë shpend nuk ka hyrë në gjuhën shqipe. Së këndejmi edhe ky mund të merret për emërtim të imponuar nga administrata e pushtuesve serbë të shek. 12. Në këtë punim do të gjurmohet çështja se çfarë vendesh: katunde, qytet apo regjion të Kosovës së sotme ishin emërtuar me këtë fjalë të gurrave sllave. Në këtë kontekst mund të thuhet me plotë gojë se në asnjërën nga shkresa të sundimtarëve serbë të shek. 13 dhe në asnjërën nga katër krisobulat e njohura të kishës serbe të shek. 14 që kanë të bëjnë me pjesë të hapësirës së sotme të Kosovës nuk ka ndonjë dëshmi të ekzistimit të ndonjë regjioni apo vendbanimi të quajtur Kosova. Dëshmitë më të vjetra në të cilat ndeshen vendbanime që mbajnë kësi emri gjenden në një regjistër i borxhlinjve të qytetarëve të Novoberës e të katundeve përreth i vitit 1438; në 3 defterë turko - osmanë të shek. 15: Defteri i regjistrimit të kryefamiliarëve të vilajetit nën zotërimin e vazalit Vuk Branković të vitit 1455; Defteri i regjistrimit të kryefamiliarëve të hapësirës që sot e zë shteti i Maqedonisë i vitit 1467 - 1468 dhe Defteri i regjistrimit të kazasë së Novoberdës të fundshekullit 15, ndoshta më 1498/’99. Kështu, më 1455 dëshmohet një katund Kosovci - një vendbanim që gjendej në një timar me dy katundet e zhdukura: Starubica e Vërtipras të krahinës së Llapit. Edhe në vetë defterët e regjistrimeve më 1455, 1477 e 1487 katundi Starubica përmendet me të njëjtin emër, por deri më tani nuk është identifikuar në terren.