ISLAMI
Origjina e shkences bashkekohore
Katėrmbėdhjetė shekuj mė parė, Zoti zbriti Kuranin si njė udhėzues pėr mbarė njerėzimin. Nė atė kohė, shoqėria arabe ishte nė njė gjendje shthurjeje, kaosi e injorance tė plotė. Arabėt ishin njė popull barbar. Ata adhuronin idhuj qė i pėrgatisnin vetė, besonin se lufta e gjakderdhja ishin tė virtytshme dhe ishin tė aftė tė vrisnin edhe fėmijėt e tyre. Ata ishin shumė pak tė interesuar nė ēėshtje tė dijes; tė mos flasim pastaj pėr kėndvėshtrim shkencor tė botės e tė natyrės.
Megjithatė, nėpėrmjet Islamit, ata mėsuan tė jenė tė njerėzishėm e tė qytetėruar. Jo vetėm arabėt, por tė gjitha bashkėsitė qė pranuan Islamin u larguan prej territ tė kohėve tė padijes dhe u ndriēuan me urtėsinė hyjnore tė Kuranit. Ndėr aftėsitė qė Kurani i solli njerėzimit ishte tė menduarit shkencor.
NXITJE PĖR HULUMTIM SHKENCOR, E SHPALLUR NĖ KURAN
Zanafilla e mendimit shkencor ėshtė ndjenja e kureshtjes. Duke qenė se njerėzit janė kureshtarė tė dinė se si funksionon natyra, ata hulumtojnė dhe interesohen pėr shkencėn. Mirėpo shumicės sė njerėzve u mungon njė kureshtje e tillė. Pėr ta, nuk kanė rėndėsi tė fshehtat e gjithėsisė dhe natyrės, por pėrfitimet dhe kėnaqėsitė e vogla nė kėtė botė. Nė bashkėsi tė tilla ku njerėzit mendojnė nė kėtė mėnyrė, shoqėria nuk ecėn pėrpara. Aty mbizotėron prapambetja dhe padija.
Bashkėsia arabe para zbritjes sė Kuranit i pėrkiste kėtij lloji, por vargjet e Kuranit u bėnė thirrje arabėve dhe mbarė njerėzimit tė mendojnė, tė hulumtojnė, tė pėrdorin mendjen, ndoshta, pėr herė tė parė nė jetėn e tyre. Nė shumė ajete tė Kuranit, njerėzve u mėsohet tė marrin nė shqyrtim natyrėn dhe tė mėsojnė prej saj, pasi ata mund ta njohin Zotin vetėm pasi tė kenė shqyrtuar krijimin e Tij. Pėr kėtė arsye, nė njė nga vargjet e Kuranit, muslimanėt pėrkufizohen si njerėz qė mendojnė rreth krijimit tė qiejve dhe tė tokės:
Ata qė e pėrkujtojnė Zotin nė kėmbė, ulur e shtrirė dhe mendojnė pėr krijimin e qiejve e tė tokės: "O Zoti ynė! Ti nuk e ke krijuar kėtė mė kot. Lėvduar qofsh! Na ruaj nga dėnimi i zjarrit! {Kurani 3 : 191}
Si pasojė, pėr njė musliman shfaqja e interesit pėr shkencėn pėrbėn njė formė shumė tė rėndėsishme tė adhurimit tė Zotit. Nė shumė vargje tė Kuranit, Zoti u mėson muslimanėve tė hulumtojnė qiejt, tokėn, qeniet e gjalla apo vetė ekzistencėn e tyre dhe tė mendojnė pėr to. Kur lexojmė ajetet kuranore, ne gjejmė tregues tė tė gjitha degėve tė shkencės.
Pėr shembull, Zoti nė Kuran nxit zhvillimin e shkencės sė astronomisė:
Ai i krijoi qiejt njė mbi njė. Ti nuk do tė gjesh asnjė tė metė nė krijimin e tė Gjithėmėshirshmit. Vėshtro, pra, pėrsėri! A sheh ndonjė tė ēarė? {Kurani 67 : 3}
Nė Kuran, Zoti nxit, gjithashtu, studimin e botanikės:
Allahu ėshtė Ai qė bėn tė zbresė ujė nga qielli, me tė cilin bėjmė tė lindin lastarė tė ēdo lloji. Prej tyre mundėsojmė tė lindė bimėsi e prej saj, grurė nė kallinj e palma, nga lėpushat e tė cilave varen vile hurmash. E kopshte tė mbjellė me vreshta e ullinj e shegė, qė ngjajnė por qė janė tė ndryshėm nga njėri-tjetri. Vėzhgoi frutat tek formohen e piqen! Ja, pra, shenja pėr njerėz qė besojnė! {Kurani 6 : 99}
Nė njė tjetėr varg tė Kuranit, Zoti tėrheq vėmendjen tek zoologjia:
Nga gjėja e gjallė, ju duhet tė nxirrni mėsim... {Kurani 16 : 66}
Ajeti i mėposhtėm ėshtė njė varg kuranor qė ka lidhje me arkeologjinė dhe antropologjinė:
A nuk kanė udhėtuar nė tokė dhe nuk e kanė parė pėrfundimin e popujve tė mėparshėm? {Kurani 30 : 9}
Nė njė varg tjetėr kuranor, Zoti tėrheq vėmendjen tek provat dhe argumentet ekzistencės sė Zotit nė trupin e vetė njeriut:
Nė tokė ka argumente tė qarta pėr ata qė besojnė vendosmėrisht. Edhe nė vetveten tuaj, gjithashtu, ka argumente. A nuk mendoni, pra? {Kuran 51:20-21}
Siē mund tė shohim, Zoti u rekomandon muslima-nėve nė Kuran tė gjitha fushat dhe shkencat. Pėr kėtė arsye, rritja e ndikimit tė Islamit nė histori solli, nė tė njėjtėn kohė, edhe zhvillimin e njohurive shkencore.