Historiku i financave Shqiptare

[Ma-Origano]

Robert Ceku

Vendlindja: Korce.

Ditelindja me 5-06-55.

Ka kryer shkollen e mesme ne qytetin e tij te lindjes "Raqi Qirinxhi".

1974-1978 ka mbaruar Fakultetin e Ekonomise, dega finance.

1979-1981 Punesohet ne seksionin e Finances te Komitetit Ekzekutiv.

1981-1984 Pedagog ne Fakultetin e Ekonomise.

1985-90 Shef finance ne Mjetet Mesimore.

1991 Drejtori i Pare i Tatimeve.

Dhjetor 1991-1992 eshte Minister i Financave ne Qeverine Teknike.

1992-96 zv/minister ne Ministrine e Financave.

1996 Deputet ne Kuvendin Shqiptar.

1996-97 sekretar shteti per Turizmin

1997-2001 Sekretar per Marredhenie me Jashte ne PR

2001 Deputet i Kuvendit dhe nenkryetar i PR-se

Gjuhet e huaja: Anglisht, gjermanisht dhe italisht

[Ma-Origano]

Autori ka bere nje pasqyrim te disa prej aktiviteteve kryesore te primateve te finances shqiptare, qe me themelimin e shtetit kombetar. Qe nga ministri i pare, Abdi Toptani, dhe duke vazhduar me nje sere funksionaresh te tjere, shumica prej tyre, me nje jete qofte edhe disa javore, ne krye te financave shqiptare

[Ma-Origano]

Nga Jovan Jano*

Historia e Shtetit modern shqiptar fillon me pavaresine kombetare me 28 nentor 1912 dhe sidomos me krijimin e institucioneve shteterore. Nje nga institucionet me te rendesishme ishte Adminstrata Financiare, ministri i pare i se ciles ne Shqiperi ka qene Abdi Toptani. Ministria e Financave, e drejtuar nga Abdi Toptani, menjehere sapo u formua, hodhi poshte sistemenin e kapitulacioneve dhe vendosi sovranitetin e vet juridik dhe fiskal.

Ajo vendosi tarifen doganore ne baze tagri specifik mbi llojin e mallrave, e cila pati qellim fiskal. Ministri Toptani vijoi ne veprimet e veta ligjore, duke vepruar edhe me taksat doganore si me pare, d.m.th. 11% mbi vleften e mallrave, qe importoheshin dhe 1% mbi vleften e mallrave, qe eksportoheshin. Pra, u mbajt ne fuqi, "sistemi ad-valoren". Ai ndryshoi taksen e importimit mbi duhanin, qe e shtoi perkohesisht deri ne masen 30%, me nje urdher te firmosur nga ai vete, me Nr.472, date 15 korrik 1913.

[Ma-Origano]

Me vone, politikat financiare te qeverive shqiptare te viteve '20 dhe '30 te shekullit te XX, perparuan me shume. Si rezultat i nje pune atdhetare, ministrat e financave te atyre viteve si Ndoc Coba, Kol Thaci, Luigj Gurakuqi, Myfit Libohova, Sulejman Starova, Milto Tutulani, Aqif Dibra krijuan Drejtorine e pare te doganave shqiptare me Ahmet Boricin nga Shkodra, Drejtor te Pergjithshem. Ne vitet 1920-1921 u shtuan, u pakesuan dhe u anuluan taksat e eksportimit me qellim: Mbrojtjen e prodhimit vendas e ngadonjehere dhe me qellim fiskal. Dolen ligje dhe urdheresa per ndalimin e eksportit te arit, argjendit, tunxhit dhe drithit. Doli ligji i pare doganor ne vitin 1992 dhe po ne kete vit u krijua edhe tarifa e pare doganore shqiptare. Po ashtu u nxorren ligjet e para per rregullimin e te ardhurave te Shtetit.

Drejtimi i Zogut

Ne vitin 1925, u krijua monedha e pare shqiptare (franga ar shqiptare). Futja e kapitalit te huaj u be politika zyrtare e qeverive te mbretit Zog. Me kete, Zogu, ne planin e brendshem synonte te forconte pushtetin personal, te pasuronte perkrahesit e vet; por dhenien e koncesioneve e kapitalit te huaj e perdori edhe si mjet per sigurimin e te ardhurave per rregjimin, ne formen e huave e te rentes, me te cilat Zogu llogariste te dilte nga kriza e rende financiare. Gjate viteve 1931-1936, kapitali i huaj, sidomos ai italian i diktuan qeverive shqiptare perfundimin e nje marreveshjeje per Bashkimin Doganor. Ky bashkim, ne ate kohe, do te perfshinte ekonomine shqiptare ne sistemin e ekonomise italiane dhe hapjen pa kufizim te kapitalit italian. Bashkimi Doganor do te godiste ne menyre te drejtperdrejte interesat e borgjezise shqiptare te sapokrijuar. Por, edhe buxheti i shtetit, do te privohej nga nje burim i rendesishem te ardhurash, sic ishin te ardhurat nga doganat. Ne te njejten kohe do te rritej varesia e financave shqiptare nga financat italiane. Zogu formalisht e pranoi kete marreveshje, por pastaj e refuzoi.

Ne vitet e socializmit

Ne vitet 1945-1990, ne shoqerine socialiste, ne ndryshim nga financat ne kapitalizem, financat shqiptare u mbeshteten ne planifikimin dhe centralizimin, qe siguroheshin vetem ne kushtet e menyres socialiste te prodhimit, pra, ne kushtet e kezistences se prones shoqerore socialiste mbi mjetet e prodhimit dhe te shtetit te diktatures se proletariatit. Financat dhe llogaria vleresoheshin si leva te rendesishme te drejtimit te ekonomise. Shperndarja e burimeve monetare behej ne menyre te centralizuar dhe sipas nje politike unike per te gjithe vendin, gje, qe siguronte formimin e fondit te cventralizuar te burimeve monetare ne duart e shtetit socialist. U ngriten me dhjetra institucione arsimore si teknikume ekonomike, fakultete per pergatitjen e financiereve dhe ekonomisteve; u specializuan me dhjetra financier jashte shtetit etj.

Ne Shqiperi ne vitet e monizmit u ngrit dhe veproi nje sistem unik dhe i plote i organeve financiare, qe perbehej nga dy hallka kryesore:

a.Organet financiare te pergjithshme, ku perfshiheshin Seksionet e financave, Seksionet e kontroll-revizionit, Banka e Shtetit, Banka Bujqesore dhe Instituti i Arkave te Kursimeve dhe Sigurimeve.

b.Organet financiare te ndermarrjeve, te kooperativave dhe te degeve te ekonomise si: Deget e finances dhe te kontabilitetit ne ndermarrjet ekonomike, ne kooperativat bujqesore, drejtorite e finances dhe te kontroll-revizionit ne ministrite dhe institucionet e tjera qendrore.

Zbatimi i funksionit kontrollues te organeve financiare e te llogarise i siguronte shtetit socialist plotesimin e ketyre detyrave te tilla, si ruajtja dhe mireadministrimi i pasurise socialiste, perdorimi i vlerave materiale dhe monetare te punes ne kufijte e caktuar ne plan, shperndarjen e produkteve sipas parimit socialist te shperblimit te punes dhe politikes se akumulimit, te cmimeve etj.

Fundi i viteve '80, qe karakterizohet nga Renia e Murit te Berlinit dhe nga perfundimi i Luftes se ftohte, beri qe edhe ne vendin tone te fryjne erera te reja, qe sollen nje sere transformimesh radikale edhe ne sistemin financiar shqiptar. Transformimi i sistemit financiar, qe nisi ne korrik te vitit 1991, perbehej ne ate kohe nga dy lloj reformash: Reforma fiskale dhe reforma administrative. Keto reforma ishin nje proces intensiv per krijimin qe nga themelet te nje sistemi te ri financiar, i cili duhej realizuar me nje shpejtesi te imponuar nga vete liberalizimi i menjehershem i tregtise se jashtme dhe fillimi i aplikimit te detyrimeve fiskale mbi veprimtarite ekonomiko-financiare te subjekteve private e publike. U hartua e u aprovua nje legjislacion voluminoz i ri per tatimet, doganat, bankat etj.

[Ma-Origano]

Reformimi administrativ i sistemit financiar perben nje riformim te strukturave te ndryshme te sistemit ne perputhje me funksionet e reja, qe shtroheshin para tij. Nga ana tjeter, ishte e nevojshme te kryhej shpejt rinovimi i personelit, rekrutimi mbi nivele profesionale, trajnimi dhe kualifikimi i punonjesve. Me rendesi eshte per t'u vene ne dukje edhe ristrukturimi i Bankes se Shtetit, krijimi i bankave te huaja, prerja e kartmonedhave te reja, privatizimi i Bankes se Kursimeve, roli i perfaqesuesve te FMN-se dhe Bankes Boterore, per frymen e bashkepunimitr ne formen e asistences per financat shqiptare etj.

Pra, sic shihet, historia e financave ne Shqiperi, perfaqesohet nga nje mozaik politikash me karakter plutokratik, monarkik dhe socialist. Keto politika financiare, me et mirat dhe mangesite, jane perpjekje ne kohe te ndryshme te intelektualeve atdhetare dhe gjithe mendimi financiar i tyre perben

[Ma-Origano]

Ky koment eshte mbeshtetur ne nje studim te studjuesit Iljaz Fishta per financat shqiptare. Kush ishin karakteristikat kryesore financiare ne vitet '20, me pas ne kohen e sundimit te mbretit Zog dhe pastaj dhe ne kohen e Socializmit

Fitorja politike 28 nentorit 1912, pra krijimi i Shtetit te pare shqiptar pas katerqind vjet pushtimi otoman, beri qe kreret me te spikatur te politikes dhe kultures shqiptare, te mbeshtetur edhe ne pervojen e vendeve te civilizuara, te krijojne strukturat qeverisese te Shtetit te pavarur shqiptar.

Ismail Qemali, i cili formoi qeverine e pare, i duhej qe te angazhonte figura te njohura, qe ishin personalitete te shquara kombetare. Formimi intelektual i tyre duhej qe te shkonte perkundrejt dhe formimit te tyre atdhetar.

[Ma-Origano]

Ministri i pare i financave

Abdi Toptani iu besuan financat te parit prej tyre. Duhet thene se ky ishte nje figure e shquar dhe kohe me vone do te ishte protagonis i levizjeve kunder Zogut, per te cilen dhe u denua me vdekje. Me vone ishte nje ideatoret e "Albania" ne Zvicer. Ne perberje te Qeverise se Ismail Qemalit, atij i duhej qe hidhte poshte: Sistemin e kapitulacioneve, duke vendosur me kete rast sovranitetin e plote juridik dhe fiskal. Ne kete kuader, ai dhe mbeshtetesit e tij, vendosen: Tarifen doganore ne baze tagri specifik mbi llojin e mallrave. Kjo mase pati nje qellim fiskal. Arsyeja e ketij vendimi ishte qe duke u shtuar tagri doganor mbi produktet e importuar, do te shtoheshin edhe sasite e importimeve dhe te ardhurat e doganave.

Nje mase tjeter e rendesishme ishte perseri ajo qe kishte lidhje me doganat, sipas te ciles do te behej organizimi dhe centralizimi i plote i Administrates Doganore. Kuptohet se kjo nuk munde te behej ne te gjithe territorin e Republikes per aresye te Luftes Ballkanike. Ky organizim dhe centralizim u kufizua vetem ne doganat e Vlores dhe Durresit. Nje vecori e jashtezakonshme e kohes ishte se ne Shkoder, me vitin 1913, u krijua nje Drejtori Doganore, e cila kishte kompetenca te verteta autonome, por qe ishte nen juridiksionin e fuqive nderkombetare.

Qeveria e Ismail Qemalit dhe Ministri Toptani vijuan ne veprimet e tyre ligjore, duke vepruar ne rradhe te pare me taksat doganore. Ato do te ishin si me pare: d.m.th do te ishin rreth 11% mbi vleften e mallrave, qe importoheshin dhe 1% mbi vleften e atyreve, qe eksportoheshin. Pra, u mbajt ne fuqi, sistemi "ad - valoren".

Ne kete kuader ka ndryshuar plotesisht taksa e importimit mbi duhanin. Ajo eshte shtuar perkohesisht deri ne masen 30%. Kjo eshte mbeshtetur si mase me nje urdher te ri te Ministrise se Financave me Nr.472, qe do t'i perkiste dates 15 korrik 1913.

[Ma-Origano]

ju flm per mirkuptimin!