E Drejta Romake

[LABI]

IMPLANTACIO – fidanizimi i tokës, shprehimisht- vetëm fidanet që kanë vegjetuar (FRUKTUS).
Ndaraja kryesore e sendeve IMOBILES :
INSEMENCAIO – mbledhjen e farës tokë, e asaj që ka vegjetuar .. Të 3-këto si terme nocione quhen SUPERFICIES ( sipërfaqe e tokës)... SOLO-CEDIN – sipërfaqja e tokës i takon pronarit të tokës .
Shkaku juridik i ndarjes së sendeve të ndarjes së sendeve të lëvizëshme dhe të pa lëvizëshme :
Ø Mënuyra e fitimit të pronës së sendeve të lëvizëshme dhe të palëvizëshme. Mënyra për fitimin e pronës mbi sendin e lëvizëshëm është jo formal juridikisht , ndërsa mbi sendin e palëvizëshëm është shumë formal- (Forma më e shprehur është forma me shkrim).
Ø Koha e parashikimit shikues për sendet e lëvizëshme është afati më i shkurt psh: 1vjet , ndërsa për sendet e pa lëvizëshme me afat më të gjatë psh :2-vjet, nga dispozitat e 12 tabelave të drejtës romake .
BONAFIDES , RES MANCIPIO – (detyrë shtëpie) dhe ndarjet tjera të llojeve të sendeve
POSESIO-(POSEDIMI) – instituti realo-juridik
Bartës,titullar i autorizimeve realo-juridike është POSESORES – poseduesi .Çka kuptojm me posedim ? Me posedim kuptojm pushtetin fizik ose faktik që e ka një subject i drejtësis mbi një send ,pa marrë parasysh se si e ka vendosur këtë pushtet faktik (mbi sendin)… dhe themi : mund ta ketë vendosur në mënyrë të rregullt juridike ose në kundërshtim me rregullat juridike –me drejtësinë në tërësi.
Në mënyrë të rregullt , psh: me blerjen e sendit, me dhurimin e sendit me faljen, me gjetjen e sendit në vend public dhe vendosja e relacionit me të në bazë të parimeve të drejtësisë (deklaron vazhdon ta mbajë orën në dorë ).Me huazimin e sendit për ta përdorur për një kohë të caktuar.
Në mënyrë jo të drejtë- në kundërshtim me ligjin . Kur posedimin e vendosum me VIKLAM(vjedhje) ose me PREKARIO(në mënyrë të pandërgjegjëshme –PREKARISTIKE )… TURIEST – PERSONA (person i turpshëm).
E drejta romake reale bënë ndarjen e posedimit në dy lloje :

• POSESIO NATYRALIS-( Posedimin Natyror) – është posedim ku poseduesi e ka të bindur vullnetin e tij, se sendin e mbanë për tjetërin (në emër të tjetërit) zakonisht për pronarin – në emër të pronarit ...sepse me të ka lidhur një kontrat me efekt të afatizuar , që sendin e pronarit ta përdorë brenda kohës së caktuar.

Prandaj ky posedues nuk gëzon mbrojtje të veçant juridike, nëse një person i tretë fillon kontestin civil para gjykatës me pretendim pronësor (ai thotë unë jam pronar i këti sendi , ai thotë unë e përdori në emër të XY).. Ndodhi rasti i evikcionit (EVIKCIOS)... Poseduesi natyror në këtë rast do të kërkoj mbrojtje nga personi në emër të ciklit e mbanë sendin. Llojet tjetër, i posedimit është :

• POSESIO CIVILES (Posedimi Civil) – në këtë lloj posedimi , poseduesi e ka të bindur vullnetin ANIMUS ( se sendin e mban për veti, me qëllim përfundimtar të bëhet edhe pronar...Ky posedues (poseduesi civil) pushtetin fizik e ka të vendosur mbi objektin e posedimit në mënyrë të ligjëshme, prandaj themi se ai ka POSESIO-JUSTA – (posedim juridikisht i rregullt)... Ky posedues mund të kualifikohet si BONAFIDES ose MALAFIDES.

BONAFIDES – (me mirëbesim)- sepse që nga momenti i vendosjes së pushtetit fizik është i bindur se sendin e merr nga pronari (blen) ku në tregun- romak, sendin e vlen nga pronari .Ky posedues BONAFIDES-mund të bëhet edhe pronar.
MALAFIDES-(me keq-besim) ai pushtetin fizik e ka vendosur në bazë të një pune juridike të pa lejueshme dhe e ka të bindur vullnetin se sendin e merr nga jo- pronari. Ka bindur vullnetin që sendin e merr nga jo pronari por është JUSTA – posedimi civil mund të lind edhe si in-justa (juridikisht jo i rregullt).
Nëse poseduesi ka vendos pushtetin me VIKLAM ose PREKAM, ky posedues nuk mud të bëhet pronar.
Mjeti juridik për mbrojtjen e posedimit civil është INTERDIKTA (mjet juridik shumë efikas) – për vendosjen e gjendjes së më parshme RESTITUCIO INTEGRUM.
INTERDIKTA – është urdhër deciv i organit shtetëror që lëshohet me kërkesen e poseduesit, civil të cilët i janë cenuar të drejtat Posesore-Poseduese, nga personi i tretë që menjëherë të ndërprej shqetësimin e poseduesit ose menjëherë ti kthehet objekti në posedim .

E DREJTA PRONËSORE – PRIVATE (PRO-PRIETAS) -ligjerata IV
Termi i parë që ka tendenc, për të diferencuar në bazë sociale shoqërinë romake është DOMINUN-i që e hasim – përdorët si sinonim për të treguar Pater-Familjas. Mbi çka e shtrinë pushtetin e tij atënor. Kjo ndodhë në kohën e formimit të familjes AGNATO- ku në krye të së cilës qëndronte Pater Familjes - (instituti drejtësis pronsore familjare).
Pushteti Pater-Familjas është i shtrirë mbi personat e nënshtruar në familje ALIENI-JURIS dhe mbi të gjitha sendet të cilat e bëjnë pronën familjare. Termi DOMINUM-shpreh mardhënien socio-juridike,me natyrë personale dhe materiale Në të drejtën klasike hasim në termin PRO-PRIETAS- (një send që i takon dikujt). Këtë nocion e nxori në sipërfaqe ekonomia e tregut, sepse kemi mardhënie pronësore juridike, që zhvilloheshin në tregun romak ( e askund tjetër). Karakteristik tjetër për zhvillimin e ekonomisë LATI-FUNDISTE (kompleks toke të një pronari) që kultivonte një kulturë bujqësore ,të cilën e punoni skllevërit .
Kuptimi elementar i Pro-Prietasit – ishte PLENA-IN-PRE-POTESTAS (pushteti absolut mbi një send). Se pronari ka të drejtë të bëjë me objektin e pronës çka të do, mirëpo që nga ligji-12-tabelave në mënyrë institucionale bëhen përkufizimet e të drejtave të pronarëve privat .
FINISI (kufiri) midis tokave bujqësore, të dy pronarëve të ndryshëm . Finisi tjetër midis parcelave ndërtimore (trojeve). Mosndërprerja e rjedhës natyrore të ujit në vijën e fshatit. Prerja e degëve të pemës së fqiut – e cila kalon mbi 15 pëllëmbë mbi pasurin timë, kështu e kufizon pasurinë e tjetrit . E drejta e fqiut tim që kohë pas kohe të kaloj në oborrin tim që ti mbledh frytet e pemës së tij.