Udhëtimi i Një Amerikane në Shqipëri

[Psikologu]

ZOGU MBROJTI SHTETIN SHQIPTAR


Në kapitujt e mëtejmë të librit Lein përshkruan Tiranën. Qyteti ato vite ishte shpallur kryeqytet i Shqipërisë dhe kish nisur puna për hapjen e rrugëve, si ajo e Durrësit e Elbasanit, të cilat i realizonte Ahmet Zogu me njerëzit e vet. Atë kohë krahas përpjekjeve për ndërtimin e rrugëve dhe infrastrukturës së kryeqytetit, Ahmet Zogu duhej të përballonte edhe pengesat e shumta që i vinin nga elementet karrieristë e të shitur tek fqinjët shovinistë. Në këta kapituj autoria tregon se si Zija Dibra, (Lane e cilëson si një agjent italian, por edhe serb!), me Mustafa Merlikën e disa të tjerë, donin të rëzonin shtetin e dalë nga Kongresi i Lushnjës dhe kështu manipuluan prijësin popullor, Elez Isufi. Ata e mësynë Tiranën në periudhën e marsit 1922, duke synuar të marrin pushtetin. Akti i tyre nga ana Leinit tregohet antishqiptar për shkak se këta kishin marrë para dhe armë nga Jugosllavia e Italia, duke manipuluar me krerë të njohur nga krahinat e ndryshme të Shqipërisë. Kështu ata manipulojnë në veri Bajram Currin me njerëzit e vet që e mësynte Shkodrën, në Tiranë manipulojnë e nxisin Elez Isufin dhe kështu mendojnë se i kanë bërë mirë planet. Anëtarët e Qeverisë braktisin kabinetet dhe ia mbathin, duke lënë vendin në mëshirën e fatit. Ahmet Zogu, si ministër i Brendshëm, e merr situatën në dorë, nxjerr jashtë ligji dhe i shpall në kërkim si tradhtarë të gjithë qeveritarët që braktisën postet dhe pastaj rrethon Elez Isufin në lagjen e jashtme të Tiranës, ku ishte strehuar. Forcat e B.Currit në Veri fatmirësisht nuk shkojnë dot në Shkodër, sepse paralajmërohen për një rezistencë të madhe e kështu kjo përpjekje dështon. Shkrimtarja amerikane e takon vetë A.Zogun dhe zhvillon një intervistë, nga e cila ajo del e befasuar. Sipas Rouz Uajlder Lein, "zgjuarsia dhe trimëria e fajkoit të Matit shpëtoi Shqipërinë dhe Ballkanin nga lufta ballkanike". Përshkrimi i figurës së Zogut është nga të paktët që i janë bërë këtij burrshteti para se të bëhej mbret.
Pas dështimit të kryengritjes Kryeministri Ypi, shumica e qeverisë dhe deputetëve, përfshi edhe Nolin, u larguan të trembur në drejtim të Elbasanit. Tirana u mbrojt vetëm prej Zogut dhe të disa pasuesve të tij, të cilët ishin mbyllur në zyrat e qeverisë. Pikërisht këto ditë të vështira përshkruan amerikanja Lane, e cila qëndronte ngjitur me selinë qeveritare dhe ndiqte hap pas hapi konfliktin e armatosur. Rouz Uajlder Lein tregon se kryengritja ndaj Zogut, veç reagimit të malësorëve dhe luftës për pushtet mes prijësave shqiptarë, ishte gjithashtu e organizuar nga italianët, të cilët pas disfatës së Vlorës, më 1920, donin prapë të fusnin hundët në Shqipëri dhe kështu manipulonin revoltat e ndryshme shqiptare. Dhe për këtë sjell si argument edhe tentativën e Hamit bej Toptanit, vëllait të Esatit, për të sulmuar Tiranën, pasi kishte marrë Durrësin. Lein paraqet koordinimin e këtij sulmi me atë të malësorëve, për ta futur Tiranën mes dy zjarreve. Gjithësesi Zogu ia doli mbanë. Lein tregon një detaj shumë interesant: "Zogu kishte përdorur përgjues telefonash, të cilët i kishte marrë në Austri dhe kështu kishte ndjekur gjithë bisedat e kundërshtarëve të tij!" Fillimisht duke thyer sulmin e veriut mbi Tiranën, Ahmet Zogu përdori përfaqësuesin britanik në Tiranë, ministrin e plotfuqishëm Harry Eyres, për të bindur rrebelët të tërhiqeshin. Eyres, i cili kishte qenë më parë në Stamboll, kishte përvojë të madhe në Ballkan dhe ishte njëkohësisht mik i besuar i kreut të kryengritjes, dibranit Elez Isufi. Rozu Uajlder Lein tregon taktikën se si Eyres realizonte negociatat mes Elezit dhe Zogut deri në arritjen e marrëveshjes mes tyre. Tërheqja e Elez Isufit, largoi rrezikun e parë dhe Zogu shpartalloi pjesën tjetër të forcave rrebele. Në këtë mënyrë, Eyres, shpëtoi, jo vetëm qeverinë, por ndoshta edhe vetë jetën e Zogut. Ky i fundit e ngriti ministrin britanik në postin e këshilltarit personal, post që do ta gëzonin më pas të gjithë përfaqësuesit britanikë të akredituar në Shqipëri. Pas këtij episodi, Zogu fitoi prestigj të madh, pasi shqiptarët vlerësuan shumë qëndrimin e tij heroik, ndërsa pjesa tjetër e qeverisë ia kish mbathur. Autoriteti i tij u rrit dhe ai ndërmori një valë spastrimesh dhe represioni që ndikoi në vendosjen e rendit dhe qetësisë. Zogu riktheu në fuqi Ypin, edhe pse ishte kryetar i një qeverie të arratisur me turp, dhe vetëm nëntë muaj më vonë, më 16 dhjetor 1922, si pasojë e krizës ku po hynte vendi dhe paaftësisë së qeverisë, Zogu e zëvendësoi Ypin në postin e kryeministrit. Në atë kohë Ahmet Zogu, edhe pse vetëm 27 vjeçar, i bindi të gjithë të ishin dakort se ai ishte i vetmi që mund të mbante në këmbë strukturën e brishtë të shtetit shqiptar.