Nonda Bulka

**Zero Cool** · 27-12-11, 16:53

Historitë e banesave ku jetoi një nga shkrimtarët më të njohur të viteve '30

Shtëpitë e vogla të Nondës së madh

Nonda Bulka e kishte në xhep përgjigjen. "Shtëpi e ngushtë, zemër e gjerë". Kështu ua priste me të qeshur, mjeshtri i prozave poetike e skicave humoristike, të gjithë atyre që vërenin jo pa keq ardhje, dhomën ku jetonte së bashku me të shoqen. Edhe me ndryshimin e shtëpive, shumë më para se të jetonte në shtëpinë te Rruga e Pishave, e më pas te Pallati i Oficerëve, vendi ku banonte shkrimtari i njohur mbetej gjithnjë një dhomë. E vogël, e ngushtë dhe gjithnjë plot. Që kur kishte vendosur të jetonte në Tiranë, pas kthimit nga Franca ku mbaroi studimet për letërsi, kishte jetuar në një sipërfaqe të vogël, ku jo rrallë herë librat i prisheshin nga lagështira. E kujtonte me mall, shtëpinë e tij të fëmijërisë në Leusë të Përmetit, veçanërisht atë verandën e madhe ku gjente prehje, të cilën e gjeti të djegur po si pjesën tjetër të shtëpisë, kur shkoi ta vizitonte pas çlirimit. Si gjithmonë, Chri-Chri (pseudonimi me të cilin shkruante Nonda Bulka), çdo ngjarje, sado të trishtë, do e shoqëronte me humor. Edhe në rastet kur humorin s'e bënte ai, e bënte vetë ngjarja. Qefseri, ish-bashkëshortja e tij, na tregon se kur arriti Nonda në Leusë për të parë shtëpinë e tij, e morën për diversant. "Shumë pak njerëz e njihnin se ishte larguar për studime, e vetëm pasi e verifikuan në polici e lanë të lirë", kujton ajo duke shtuar se Nonda të bënte të qeshje me lot kur e rrëfente historinë. Në këtë shtëpi, u dogj nga nazistët biblioteka e tij aq e madhe saqë iu kishte rënë në sy edhe ushtarëve, që kishin thënë se këtu paska jetuar një njeri shumë i rrezikshëm. Por edhe në shtëpitë e tjera, kur s'kishin gisht nazistët, librat patën një fat të ngjashëm. "Në vitin 1950, jetonim në një dhomë të një shtëpie private tek Rruga e Pishave", tregon ish-bashkëshortja e shkrimtarit. Për 12 vjet, ai punonte, flinte, hante, krijonte në atë hapësirë të vogël që e paguante me qira. Në vitin 1972, atij i dhanë një dhomë në rrugën e Durrësit, në Pallatin e Oficerave, pasi u transferua me punë në Shkollën e Partisë, ku jepte lëndën e gjuhës. "Meqe jemi te shkolla e Partisë, po kujtoj një humor që Nonda e tregonte shpesh", thotë Qefseri. "Nonda po bënte diktim një ditë, dhe kur po i korrigjonte fletoren një gjenerali i thotë përse fjalën "Partizan" e ke shkruar me të madhe dhe fjalën "hitler" me të vogël? - Po partizanët ishin heronj, ndërsa Hitleri ishte pushtues. -Po gramatika nuk e ka kështu- iu përgjigj Nonda. -Epo atëherë, ajo është gramatikë borgjeze- i thotë gjenerali"
Me të tillë humor Nonda mblidhte në shtëpinë e vogël, shumë miq të tij. "Midis batutave duke qeshur më thoshte:- Ku e ke likonë e vishnjes që t'i qerasësh mysafirët. Kjo i kujtonte mallin e fshatit të lindjes. Madje, unë nuk dija të bëja liko dhe për t'ia plotësuar dëshirën mësova ta bëja vetë", rrëfen ish-bashkëshortja. Televizori që kishte sjellë nga Rumania, i shtonte akoma më shumë vizitorët sidomos në rast kampionati futbolli. Është e njohur ndër miqtë e tij, historia e qilimit që u gris, nga vajtje-ardhjet. E biseda për zgjerim me të shoqen, gjithnjë përfundonte kështu: s'kemi pse qahemi, ka të tjerë më keq se ne. "Për shembull më zinte një familje romësh që jetonin në bodrumin e pallatit në të cilën kishim dhomën", tregon Qefseri duke shpjeguar se në atë kohë kishte krizë për shtëpi.

Vizita e Enverit dhe shtëpia "e mirë"

Atëherë mund të bëhej me shtëpi. Ish-drejtuesi i regjimit diktatorial, si në shumë shkrimtarë të tjerë do të bënte një vizitë edhe në shtëpinë e Nonda Bulkës. Ishte një nga përvjetorët e Lidhjes së Shkrimtarëve. "Se mos bën gabim e kërkon shtëpi gjatë vizitës", e kishte porositur shkrimtari bashkëshorten. Zakonisht, në këto raste, ata që kishin probleme me shtëpinë, e zgjidhnin këtë problem. "Nexhmija, më pyeti se si i keni punët me shtëpinë. Unë i thashë se ishim shumë mirë, dhe shumë të kënaqur", tregon ish-bashkëshortja e shkrimtarit. Kështu të gjithë ata që mendonin se pas vizitës së Enverit, Nonda Bulka do të bëhej me shtëpi, e humbën bastin me veten. Me Enverin, ai kishte qenë në të njëjtën kohë për studime në Francë, por megjithatë ata vetëm e njihnin njëri-tjetrin dhe s'ishin miq. Qefseri tregon se Nonda s'ishte bërë kurrë anëtar partie. "Prozave poetike dhe fejtoneve që shkruante, që t'ia botonin i fuste nga një Parti në fund, dhe më thoshte mua që e kishte vënë në fund që kur të vinte koha ta heqja", tregon ish-bashkëshortja e tij.

Demoni që s'mundi dot

Nonda Bulka s'e hiqte cigaren nga goja. Çuditërisht, ajo e ndihmonte muzën e tij. Madje dhe një festë të vitit të ri, ku me firmë e me inçizim o zotua para shokëve të mos pinte më duhan që pa gdhirë e "shkeli" betimin. "E gjeta duke kërkuar në hi, paketën që kishte hedhur në darkë", kujton e shoqja me humor. Po ajo thotë se s'qe duhani që ia shkaktoi sëmundjen shkrimtarit, por mërzia nga vdekja e të vëllait të tij. "Me ilaçe dhe me humor do të luftoj demonin që më ka kapur për gryke", tha shkrimtari kur mori Urdhrin "Naim Frashëri" i Klasit të Parë. Atëherë ai kishte filluar të bënte atë që s'e kishte bërë gjer më parë. Kishte bërë kërkesa të shumta për një shtëpi. "I kish dërguar një letër prekëse Manush Myftiut, pa dijeninë time dhe brenda pak kohe na dhanë shtëpi", tregon Qefseri. Chri Chri kishte shkruar dhimbshëm. Ata që kanë lexuar "Mëmë e Bir" e dinë se çdo të thotë kjo. Kishte ardhur koha që ai t'i vinte pikën librit të jetës. E në këtë libër pa trashëgimtarë, të shoqes donte t'i linte një strehëz. Dy muajt e fundit të jetës së tij, ai i ndau mes strehëzës dhe spitalit, ku mbylli dhe sytë. Më 14 nëntor në orën 20.10 të mbrëmjes, Nonda Bulka u nis drejt banesës së fundit.

Miqtë

Në foto, në të majtë shkrimtari Mustafa Greblleshi me bashkëshorten Merushe dhe djalin Ardi, në mes Nonda Bulka me bashkëshorten Qefser, në të djathtë Zisa Cikuli me të shoqen Rashela. "Nonda kishte shumë miq, dhe gjithmonë me ta i kalonim festat e ndryshme që kishim", tregon ish-bashkëshortja Qefseri.

Dekorimi
Nonda Bulka duke u dekoruar me Urdhrin "Naim Frashëri i Klasit të Parë", në shtator të vitit 1972. "Me ilaçe dhe me humor do të luftoj demonin që më ka kapur për gryke", tha shkrimtari gjatë ceremonisë së shkurtër, më shumë miqësore sesa zyrtare. Disa muaj më pas, ai do të largohej nga jeta.

**Zero Cool** · 27-12-11, 16:54

Flet ish-bashkëshortja e shkrimtarit të njohur

Qefser Bulka: Pengu i Nondës, një dhomë muze

Për të, ajo braktisi familjen. Edhe tani gjysmë shekulli më pas, një zgjedhje e tillë s'kapërdihet lehtë nga familja. Atëherë, Qefseri ishte një nxënëse në shkollën pedagogjike, ndërsa Nonda një profesor 20 vjet më i madh në moshë. Historia e tyre, ishte vërtetim i postulatit "Dashuria nuk njeh moshë". E, familjes së saj, iu desh një vit kohë për ta kuptuar e pranuar këtë fakt. "Kemi kaluar 23 vjet jetë bashkëshortore dhe ruaj kujtimet më të mira", kujton ish-bashkëshortja e shkrimtarit të njohur. Përveçse njeriu më i afërt i tij, ajo ishte dhe një bashkëpunëtore e ngushtë, e madje edhe kritiziere. Qefseri, jeton në shtëpinë ku e ka lënë shkrimtari, në një apartament pranë Brrylit, në katin e pestë. Edhe pse është tek të 75-at, akoma i ruan të freskëta tiparet e bukura, e kujtimet po të tilla të jetës me shkrimtarin. "Nonda e kishte pikë të dobët faktin se mund të më linte pa shtëpi. Ne s'patëm as fëmijë, dhe e vetmja trashëgimi që mund të më linte ishte shtëpia", tregon ajo duke kujtuar momentet e trishta ku sëmundja e Nondës pushtonte çdo ditë e më tepër trupin e tij, duke i helmosur shpirtin. Disa nga këto momente, shkrimtari i reflekton edhe në letrat e dërguara miqve të tij të ngushtë, veçanërisht Sterjo Spasses. "Por Nonda gjithmonë bënte humor dhe sillte gaz në shtëpi", kujton Qefeseri. Në këtë apartament, tregon ajo, ai jetoi dy muajt e fundit të jetës së tij. Pas marrjes së shtëpisë, e vetmja dëshirë që shkrimtari donte të realizonte, ishte që të sistemonte veprën e tij në një dhomë, gjë që i kishte munguar gjatë gjithë jetës. Por vdekja s'e priti. Kjo është edhe ëndrra e Qefserit, kthimi i një dhome në muze ku do të jenë të ekspozuara të gjitha veprat dhe objektet më të dashura të shkrimtarit. Kështu, të gjithë ata që e adhuruan legjendën e viteve '30, mund ta përkujtojnë duke vizituar vendin ku ai kaloi ditët e fundit të jetës së tij. "Së shpejti, do të bëhet edhe ribotimi dhe përpunimi i veprës së Nondës", tregon Qefseri. "Nonda, gjithmonë më thoshte: Vepra e një shkrimtari vlerësohet pas 50 vjetësh". Dhe si gjithmonë, ai kishte të drejtë.

24 qeshor 1971, Bukuresht

Të dashur shokë, Sterjo, Zisa, Fate
"L'inevitable, l'inexorable, l'ineluctable, l'irreparable ...erdhi. (E paevitueshmja, e papërthyeshmja, e paluftueshmja, e pariparueshmja..). Po hyj edhe unë në listën e kandidatëve të 50000-ve që i venë pikë librit të jetës, çdo ditë në turmën e miliardave frymorëve që mbërthen globi..". Këto mendime trazonin trutë e mija të thartuara, ndërsa aeroplani çante qiejt. Kur zbrita, ndryshova mendim. Janë ato grackat e pabesa të jetës që shpesh tallen me ne. Mora penën t'ju shkruaj shokë të dashur. Se s'kam ç'bëj këtu në spital. Doktorët më panë në fillim dhe janë optimistë. Na mbyti optimizmi... Këto ditë do të më shikojnë me nge. Spitali i mirë..po spital..Optimizmi dhe pesimizmi alternohen si dita pas natës..po më shumë natë se ditë, megjithëse verë.
Dokumentat e spitalit të atyshëm rreth sëmundjes time nuk kanë ardhur, as në ambasadë, as në spital. S'di pse. Unë paraqita xhamat e biopsisë që t'i ekzaminojnë ata. I kisha marrë me vete. S'di çdo të thotë shkenca, se ka raste kur shkenca i
ha m.. sëmundjes. Siç e shihni edhe nga këto fjalë, shokë të dashur, humori i
një farë Nonda Bulka është dhj...fare. Ishallah t'i kthehet prapë, por si zorr e
kam. Tashti po e mbyll duke ju puthur të gjithëve familisht. Sot i shkrova
edhe Qefserit - po ndryshe.
Juaji me dashuri,Nonda

**Zero Cool** · 27-12-11, 16:55

Për Nonda Bulkën

Prof. Dr. Ilinden Spasse

Kur të ikë brenga si vesë,
Vrik do shfaqesh t'i në kthesë,
Hipur në biçikletë, si kalorës i vërtetë!

Sa më shumë kalojnë vitet, aq më tepër forcë sintetizuese marrin këto vargje të Vehbi Skënderit, kushtuar Nonda Bulkës, Nondës tonë.
Kam pasur fatin, që Nondën ta njihja në disa faza të jetës sime dhe në disa faza të jetës së tij:
E kam njohur si fëmijë, kur luante me mua, kur më sillte në shtëpi nga një gjysmë çukullate, se gjysmën tjetër ia kishte "ngrënë ujku" gjatë rrugës; kur gjithnjë më quante "hajdut me çizme"; e kam njohur në moshë pak më të rritur, kur ai me pyetjet që më bënte donte të mësonte, se sa përvetësoheshin nga nxënësit programet e tekstet e gjuhës e letërsisë shqipe, e më vonë kam njohur krijimtarinë e tij fishkëllyese ndaj regjimit në fuqi, krijimtari fishkëllyese me një stil të veçantë, origjinal publicistiko-artistik dhe, kështu, dalëngadalë në përfytyrimin tim rritej personaliteti i këtij njeriu sa të thjeshtë, aq edhe të madh. E kam parë rrugëve të Tiranës, duke "fluturuar" me biçikletën "Bjanki", tamam si një i ri, por e kam parë edhe në mbledhje të ndryshme, ku u kundërvihej me shumë kulturë, por me humor e batuta kuptimplote, kritizerëve pa taban. Kam dëgjuar nga ish nxënësit dhe studentët e tij, se si e elektrizonte klasën duke përdorur metoda origjinale të dhënies së mësimit, duke improvizuar si artist i vërtetë personazhet e veprave që shpjegonte, por e kam dëgjuar të fliste me pasion edhe për letërsinë franceze, sidomos për klasikët e saj. Mbresa të fuqishme më kanë lënë marrëdhëniet e tij me shokët më të ngushtë: Sa herë që vinte në shtëpinë tonë, vetëm gaz e hare do të sillte, jehona e të cilëve do të vazhdonte me ditë të tëra. Këto marrëdhënie u dendësuan sidomos kur Nonda u sëmur rëndë e vajti në Rumani për t'u kuruar:
Ti, Nondë, ike papandehur dhe s'deshëm të besonim që ishe i sëmurë,
E shpesh na dukej sikur delnje nga rrugica,
Me një buqetë replikash të gëzuara përsëri,
E ndaj, do qe gëzim i madh, sikur të bëheshin këto rreshta urë,
Mbi këtë të gënjeshtërtë largësi,
Që shtrihet posi mjegullime midis nesh!
I dashur Nondë, mos më shaj, mos më qorto për këtë vjershë,
Por në të qeshtë zemra pak me mallin tonë, qesh!

Do t'i shkruante Vehbi Skënderi në shtatorin e vitit 1971.
Por mbi të gjitha kam ndjekur me vëmendje fazën e fundit të jetës së tij, kur u kthye nga Rumania i mbërthyer në grykë nga demoni i vdekjes: Shokët shumë të shqetësuar për shëndetin e tij, ndërsa ai, me batutat e kripura e plot sarkazëm, që hidhte përpara tyre, familjes dhe të gjithë të njohurve, qëndronte stoik i papërkulur si të kërkonte ta sfidonte atë dhe e sfidoi, duke u lartësuar në përfytyrimin tonë si "Një Arbër gjithmonë i lashtë, si një Arbër gjithmonë i ri!".(Nga epitafi në varrin e Nonda Bulkës)

Erdha të flisnja pak me ty, pas këtij shiu të pastër,
Por ti ma prite nga mermeri shkurt: "Jam arbër!"
Lotonte qielli shqiptar me uniformë gri,
Sheh shkrepëtimën tallëse: Chri-Chri!

Të digjte fort për Arbërinë e lirë malli
Dhe qeshje hidhur si Juvenili.
Dhe pështynje republika e mbretëri,
Me vërshëllimën tallëse, Chri-Chri!

E hante çdo mendim të blertë bryma
Edhe në mes të maleve të zihej fryma,
Se ndienje tok me malësorët katërfish uri
Duke na nëqeshur: Chri-Chri!

Po shpesh të ndrinin sytë lotë gëzimi nga ideali...
Dhe qeshje si fëmijë plot çiltërsi,
Më i dhëmshuri i mësuesve: Chri-Chri!
Luftove tërë jetën kundër pompës, zhurmës,
Mbi gjysmë shekulli pa u vënë re,
Po varrin, prapë, e deshe buzë rrugës...
Dhe varrin, shok, buzë rrugës ma ke!

(Poezi e Vehbi Skënderit dhuruar Sterjo Spasses më 1978)

**Zero Cool** · 27-12-11, 16:55

Kur Duçja piqet me Hitlerin

NONDA BULKA,

Dy diktatorët më të mëdhenj të Evropës u poqën në Venedik. Shtypi i botës u muar me këtë pjekje diplomatike. Se shpesh herë udhëtime të tilla vendosin fatin e mirë ose të keq të popujvet. Hitleri arriti në Venetik me aeroplan, se udha e qiellit është më e shkurtër dhe sidomos më e sigurtë. Porsa zbriti diktatori gjerman nga aeroplani, Duçja i dolli para dhe ngriti dorën. Hitleri, ngriti dorën edhe ai. Kjo është me pak fjalë "hyrja" e pjekjes. Ajo që ka rëndësi nuk është as ngritja e dorës, as bandat muzikale, as brohoritjet e popullit, as drekat e darkat, as komunikatat zyrtare, as kordialiteti i dukshëm midis dy burrave të shtetit. Këto s'janë veçse formalitete banale, të demoduara, pa shumë shijë. Ajo që preokupon sot shtypin dhe mendjen e turbullt të Evropës, është pyetja: Ç'u bisedua midis Hitlerit dhe Musolinit dy orë rresht, kur u mbyllën "vetëm" që të dy pa asnjë shahit? Se ka disa pika ku Hitleri dhe Musolini duhet të mos kenë ardhur në akord. Hitleri kërkon Austrinë! Musolini thotë "jo"! Hitleri është kundër çifutëvet, Musolini "jo"! Hitleri dhe Musolini vendosën shumë gjëra; por asnjeri nuk mund t'i dijë. Apo ndofta hëngrën e pinë, ngritën dollia, u puthën dhe u pushtuan, shkëmbyen buzëqeshje dhe pastaj, i lanë për më vonë problemet që tani për tani u dukeshin pak si të "koklavitura"? E ku ta dish! E ardhmja mund të na e tregojë. Se udhëtimet e diplomatëve janë si dardha: e kanë bishtin prapa....

Botuar më 1935

Historia përsëritet

Nonda BULKA,

Vit për vit po ai avaz. Amerika kërkon paratë, Europa s'ja jep. Por sivjet Europa u tregua më edepsëze se kurrë nonjëherë. Se jo vetëm që s'pagoi, por dhe u tall. Kështu çështja e borxheve u mbyll njëherë e përgjithënjë. Amerika do të vazhdojë t'i kërkojë. Europa do të vazhdojë të mos i paguajë. Dhe kështu do vijë një ditë që, hem Amerika do të lodhet së kërkuari, hem Europa do të mërzitet duke u përgjigjur - Jo!
Mund të vijë një kohë që të pëlcasë në kontinent një luftë e dytë si ajo e 14-ës. Përsëri Europa do t'i kërkojë borxh Amerikës. Dhe Amerika do t'i japë. Kur të mbarojë lufta, Amerika do t'i kërkojë paratë Europës dhe Europa do t'i përgjigjet: "Hip këtu të shohësh Stambollin". Dhe komedia e borxheve do të persëritet; gjithashtu dhe historia.
Historia përsëritet shekull pas shekulli, por njeriu s'mëson asgjë. Luftrat nuk janë ndonjë shpikje e re. Qysh n ere. Qysh në kohët e Homerit, trojanët vriteshin me helenët për shkakun e një gruaje të bukur.
Sot vriten për asgjë, ose më mirë, për mustaqet e diplomatëve. Luftrat, rrëmullat, krizat politike dhe financiare, batakçillëket, gënjeshtrat, s'janë ndonjë shpikje e re. Por mënyra e të vrarit dhe e të grabiturit ndryshoi formë dhe "syfet". Qëmoti vriteshin me thika ose me "harqe" me "kapsollinj" ose me "shtiza". Sot vriten me mitraloza, bomba dhe dinamit. Më vonë, sigurisht, do të fillojë vrasja me "mikrobe" të helmuara. Dhe njeriu shpik sa mund. Dhe shpikja vret njerinë. Tamam si ai krimbi i mëndafshit që hap varrin e vet. Por krimbi i mëndafshit s'ka mend. .. Kurse njeriu, jo vetëm që ka sa të hanë qentë, por shumë herë, kur i teprojnë, "shet" me një çmim shumë të arsyeshëm.
Megjithatë, historia e së shkuarës s'na ka dhënë as më të voglin mësim. Djemtë e korbit sa venë e nxihen.

Botuar më 1934

Kënga e monotonisë

Nonda BULKA,

Shok besnik, shok i vjetër që ngahera e kam pranë, si në ditët më të helmuara të jetës sime, ashtu dhe në ato më të lumtura.
Sahat i vogël, i bukur, gjysmëhekur, gjysmë-ergjënd, që s'flet as qan, veç murmurit këngën melankolike, monotone të jetës që shkon. Ikën ngahera, ikën pa kthyer kokën prapa. Ikën dhe, bashkë me të, ikim dhe ne. Na lajmëron se koha shkon dhe fluturon, edhe këndon një këngë monotone; këngën e monotonisë tik-tak. Ç'këngë tragjike! Fillon ajo këngë e helmuar te djepi, dhe mbaron te tabuti. Një tjetër pas teje do ta vazhdojë këngën, dhe pas tij një tjetër; por le të kthehemi te sahati.
Tridhjetë vjet rresht, kudo që vajta, ngado që shkova, e kisha ngahera në xhepin e djathtë të jelekut, duke kënduar këngën e monotonisë. Ndrova shokë, ndrova qytete, ndrova kostume, ndrova shtëpi, por sahatin e kam ngahera në xhepin e djathtë të jelekut.
Është lidhur ngushtë sahati im besnik me kujtimet e plot tridhjetë vjetëve. Sa herë e shoh, me vinë parasysh shokët që kanë vdekur, miqtë që kam larg. Me shkon si vetëtima gjithë jeta e pamvarur e një djalërie nostalgjike. Gjithë e shkuara është para meje, sa herë që fut dorën në xhep për të pyetur shokun tim besnik, ç'kohë është, ai përgjigjet: tik-tak! Përgjigje lakonike, monotone, që s'do të thotë asgjë dhe që thotë shumë gjëra.
Thotë ndofta ajo këngë monotone: "përse dëshpërohesh? Je edhe djalë! Ke një të ardhme përpara. Varet nga ty që ajo e ardhme të jetë e shkëlqyer ose jo! Përse kaq pesimizëm? A është vërtet kaq e zezë jeta sa e pandeh ti? Përse? Përse bëhesh vegla e muskulit, që të ka dhënë zoti peshqesh dhe që quhet zemër? Përse skllav i emocioneve? Shikomë mua, stoik, mbi çdo gjë gjakftohtë dhe krenar! Vepro si unë". Ndofta këto do të thotë kënga monotone e sahatit. Por sahati pa zemër, s'ka asnjë krahasim me njerinë plot ndjenja dhe zemër. Ambienti shoqëror e ka bërë, që ajo zemër dhe ato ndjenja të shërbejnë për fatkeqësinë e tij. Zemra njerëzore shumë herë rreh për ëndrra të shkuara, për sytë e kaltër të një vajze që s'e ke parë qysh prej kohe, për trupin selvi të asaj që në gjunjë të këndonte këngën e shpirtit.
Erdhi koha që të rrahurat e zemrës të ndryshojnë drejtim. Sa për sahatin, ai s'merr vesh, lëre të këndojë këngën e monotonisë gjersa të ndryshket!

Botuar ne vitin 1934