Muhammed Ikbal , Prej Poezise Ne Filozofi

ZARATUSTRA · 19-08-06, 14:02

Ixhtihadi, jo vetëm sipas Ikballit, është term juridik musliman që përcakton mendimin e pavarur juridik, të pavarur jo nga Kur’ani dhe nga Sunneti i Pejgamberit, por nga format e klisheizuara të mendimeve të të autoriteteve juridike muslimane gjatë historisë së islamit. Termin ixhtihad Ikballi shumë shpesh e përdorë që ta përshkruajë përdorimin “mendimin e ri kreativ, krijues në suaza të islamit”.
Edhe në poezinë e Ikballit, sikur edhe në, siç pohon Fazlur Rahman, “veprën e tij kryesore prozaike” “Përtëritja e mendimit fetar në Islam” (The Reconstruction of religious Thought in Islam, veçan në kaptinën e pestë) Ikballi ka tentuar t’i “motivojë muslimanët në krijimin e ardhmërisë së re nëpërmjet ixhtihadit , që tekstualisht do të thotë “përpjekje e vetes, vetëpërpjekje, vetangazhim, vetëmundim.” Në këtë kuptim Ikballin e ka tërhequr mendimi, sidomos aktiviteti përtëritës dhe reformator i Xhemaludin El-Afganiut dhe Muhammed Abduhusë.
Së këndejmi vepra Përtëritja e mendimit fetar në Islam mund të lexohet edhe si përgjigje e Ikballit në aktivitetet shoqërore dhe politike e El-Afganiut dhe Abduhusë, dhe si tekst i kontinuitetit të veprimit të tyre, por edhe si eho e kahmotshme të një klasiku të madh musliman, El-Gazaliut dhe vepra e tij Ihjau ulum’id-dini (Ringjallja e diturive fetare).
Në gjurmët dhe rrugët e poezisë islame Ikballi është kultivues i Xhelaluddin Rrumiut, në filozofinë islame Ikballi trashëgon Suhraverdin, Ibn Sinain, Ibn Miskevejhin ... në filozofinë e kulturës islame vazhdon mendimin e Ibn Haldunit, në teologjinë islame (ilm’ul-kelam) Ikballi trashëgon mendimet e El-Esh‘ariun[NI2] , në sufizëm, Ikballi është nxënës dinjitoz i El-Gazaliut dhe Ibn El-Arebiut, kurse në “në mendimin e çlirimit musliman” Ikballi, siç kemi parë tashmë, është në rend të parë student (dhe bashkëkohës i ri) i Xhemaluddin El-Afganiut dhe Muhammed Abduhusë.
Veprat e Muhammed Ikballit janë të shumta dhe kryejnë ndikim të madh në mendimin e tanishëm mysliman sidomos në botën e nënqiellit kulturor persian dhe indo-pakistaneze. Kur janë në pyetje Perëndimi dhe hemisfera perëndimore kulturore, Muhammed Ikballi është mendimtari më lartë i ranguar i bashkëkohësisë islame. Henry Corbin në paraqitjen e Muhammed Ikballit ka shikuar kaptinë krejt të re në mendimin filozofik islam, faqe që hapin horizonte të reja.
Aktualitetit të shumëfishtë të Muhammed Ikballit nuk i kontribuojnë aq ikballistët, as ikballizmi (në fakt, ikballistë dhe ikballizëm thuajse edhe nuk ka), por para së gjithash veprat e shumta të Ikballit me porosi të fuqishme.
Dy poema të mëdha të Muhammed Ikballit, e para me titullin Shikwah (Vajtimi) dhe e dyta Jawab (Përgjigjja), sidomos me përkushtim dhe me kujdes janë të dëgjueshme përgjatë zonës kulturore persiane dhe indo-pakistaneze të botës muslimane. Në “Vajtim” Muhammed Ikballi ankohet për gjendjen e botës muslimane. Në “Përgjigje” (d.m.th. në përgjigjen e Zotit “të pëshpëritur” poetit Ikballit) janë shtruar shkaqet përse muslimanët kanë arritur në gjendje aq thellë të përbuzur.
Përveç këtyre poemave, po aq të njohura janë edhe veprat Asrar-i Khudi (Fshehtësitë e Vetes, kjo vepër është botuar në vitin 1916), pastaj Rumuz-i bikhudi (Fshehtësitë e Vetësisë), dhe Payam-i mashriq (Porosia e Lindjes). Në “Porosinë e Lindjes” Muhammed Ikballi është nën ndikimin e Gëtes (Goethe), i cili “ka qenë ciceroni i tij perëndimor pikërisht sikur është edhe Mevlana Xhelaluddin Rumi mësues lindor”. (F. Rahman).
Megjithatë, sipas shumë mendimeve, vepra më e madhe e Ikballit në persishte është Javid-namah (Libri i Xhavidit), të cilën në vitin 1932 ia shkroi/ përkushtoi djalit të vet Xhavidit. Xhavidname-ja flet për një “udhëtim shpirtëror përgjatë sferave qiellore” të Ikballit, në përcjellje të Rrumiut, në të cilin Ikballi, si thotë Fazlur Rahman, diskuton mbi problemet fetare, politike dhe shoqërore me poetët dhe mendimtarët muslimanë dhe jomuslimanë.”
Në opusin e tij të madh poetik në gjuhën urdu fuqishëm dallohet poema Bal-i Jibril (Bali Xhibril, Krahu i Xhibrilit). Shkencës evropiane dhe përgjithësisht perëndimore këtë vepër të Ikballit më së miri ia ka prezantuar Annemarie Schimmel, gjermane, e cila, po ashtu, me dekada punon palodhshëm edhe në prezantimin e veprave të Xhelaluddin Rrumiut lexuesve perëndimor. Annemarie Schimmel me rastin e poemës Krahu i Xhibrilit ka shkruar studim madhështor në gjuhën angleze mbi idetë fetare të Sir Muhammed Ikballit (Gabriel’s Wing: A study into the Religious Ideas of Sir Muhammad Iqbal, Leiden, 1963). Kur jemi te veprat e Ikballit dhe të Annemarie Schimmelit është e nevojshme, kalimthi, të përmendim se kjo profesoreshë e studimeve islame ka përkthyer në gjermanisht edhe veprën e Ikballit Payam-i mashriq me titull Botschaft des Ostens (Wiesbaden, 1963). Të përmendim edhe përkthimin e saj në gjermanisht të Xhavidnames me titull Javid-namah, Das Buch der Ewigkeit, Munih, 1967), dhe veprën Muhammed Iqbal, Persicher Pslater (Cologne, 1968).
Përveç Annemarie Schimmelit, veprat, mendimin dhe poezinë e Muhammed Ikballit lexuesit perëndimor me shumë sukses ia kanë prezantuar Johann Christoph Burgeli, Alessandro Bausani dhe Seyd Abdul Vahidi.