|
iOi|KuMaNoVa DARDANI|iOi
Anėtarėsuar: 15-05-06
Vendndodhja: ne ShQiPeRiNe e MADHE
Postime: 799
|
Sekban. - shih sejmen.
Sekbanbashė. - Komandant i sejmenėve (sh.).
Ser-amedan. - Komandant kryesor, kryekomandant (nga pers. sing. ser-amed - ser krye + amed ka ardhur).
Sarasqer. - Kryekomendant i njė ekspedite ushtarake tė madhe (turq. serasker < pers. ser krye < dhe ar. asker ushtri, ushtar).
Serdar. - Kuptimi themelor ėshtė kryetar, e prej saj Komandant ushtarak. Me kėtė kuptim e kanė marrė turqit. Nga turqit ka kaluar te arabėt. Te persianėt deri vonė ėshtė pėrdorur fjala serdar pėr tė formuar titull nderi. Sidoqoftė Osmanlinjtė e kanė pėrdorur me kuptimin komandant suprem i ushtrisė, sikurse fjalėn serasqer. Kėtė detyrė nė fillim e kryente vetė Sulltani (XIV-XV); mė pastaj kubbe-i vezirėt (sh.). Kur pėr serdar ėshtė emėruar veziri i madh, e fitonte titullin serdar-i ekrem. Ėshtė pėrdorur edhe si titull pėr komandantin e jeniēerėve tė njė kasabeje (turq. serdar < pers. serdār).
Serkerde. - Kryetar, komandant, qė ėshtė nė ballė tė njė grupi ushtarėsh; komandant ushtarak (turq. serkerde < pers. serkerde)
Ser-mimar. - Kryearkitekt (shih mimar).
Silahdar. - Kuptimi themelor i kėsaj fjale ėshtė bartės i armėve, ai qė mban armė, kurse si term historik do tė thotė titulluar nė Oborrin e Sulltanit ose tė mėkėmbėsit tė provincės. Silahdari kishte pėr detyrė tė mbante tė gjitha armėt e zotriut tė vet dhe tė ia jepte sipas nevojės. Kishte shumė silahdarė. Komandanti i tyre quhej silahdar-aga. Ky ishte shumė i respektuar te Sulltani. Gjatė kohės sė parakalimit solemn qėndronte nė krahun e djathtė tė zotriut tė tij, tė cilit ia mbante shpatėn. Ky titull pėr herė tė parė, nė Perandorinė Osmane ėshtė vėnė nė kohėn e Jėlldėrėm Bajazitit I (1389-1402). Nė kohėn e Fatih Sulltan Mehmedit II ishin 8000, kurse nė kohėn e Sulltan Ahmetit III 12000. (turq. silhtar, silihdar < pers. silahdar < nga ar. silah armė dhe suf. pers. -dar nga dashten mbaj.)
Sipesallar. - Kryekomandant ushtarak (sinonim i serasker) (turq. sipesalar < pers. sipesallar < nga pers. sipe ushtar, ushtri dhe pers. sallar kryetar, komandant).
Spahi. - Turqit e huazuan kėtė fjalė nga persianėt (pers. sipahi turq. sipahi, spahi) me kuptimin ashtu si nė persishten ushtar, kalorės. Spahive u ndaheshin timare me kusht qė tė shkonin nė luftė si kalorės me njė numėr tė caktuar ushtarėsh. (Pėr spahinjtė nė vendin tonė shih Skender Rizaj, Kosova gjatė shekujve XV, XVI, XVII, Prishtinė 1982, f. 366.).
Subashė. - Mbikqyrės i pronės bujqėsore; ai qė mblidhte ushurin e agait dhe tė beut nga ēifliku; mbikqyrės i qytetit nė Perandorinė Osmane. (turq. suba½i).
Subashllėk. - Titull i subashės (sh.); territor nė tė cilin udhėheqte subasha si organ i drejtėpėrdrejtė ushtarako-administrativ.
Sufi. - Mistik, dervish.
Sulltan. - Mbret, sundimtar nė Perandorinė Osmane.
Shah. - Titull qė e mbanin mbretėrit nė disa vende tė Lindjes si p.sh. nė Iran; mbret, perandor (turq. ½ah < pers. shah).
Shehzade. - Fėmijė i sulltanit, mbretit (turq. ½ehzade < pers. shahzade nga shah (sh.) dhe zade fėmijė).
Shejh. - Plak, kryeplak; kryetar fisi. Nė civilizimin turk-Osman ky titull pėrdorej kryesisht pėr tė parin e njė sekti tė muslimanėve, tė njė teqeje tė tyre. (turq. ½eyh < ar. shejh.).
Shejhulislam. - shih myfti.
Sheval. - Muaji i dhjetė sipas kalendarit hixhrij.
Shura-i Devlet. - Kėshilli i lartė shtetėror.
Tarikat. - Rrugė, drejtim; sekt i dervishėve (turq. tarikat < ar. tarika).
Tefter. - shih defter.
Teqe. - Ndėrtesė e veēantė pėr dervishėt ose pėr shejhun, si dhe pėr ceremonitė fetare tė kėtij sekti (turq. tekke < ar. tekke)
Tesavuf. - Misticizėm, rrjedh nga arabishtja tasawwuf)
Timar. - Nė fillim quhej ēdo lloj e tokės qė u jepej shtresave ushtarake - feudale. Mė vonė, timar filloi tė quhet vetėm ajo tokė qė sillte tė ardhura a fitim vjetor deri nė njėzet mijė akēe. Toka qė jepte fitim prej njėzet deri nė njėqind mijė akēe nė vit quhej zeamet, kurse toka qė jepte fitim mbi njėqind mijė akēe nė vit quhej has (sh.). (turq. timar < ar. timar me kuptim kujdesje pėr tė sėmurė).
Tugė. - Simbol; shenjė shtetėrore e komandantėve mė tė lartė ushtarakė turq nga sulltani e deri te sanxhakbeu. Tugat ishin tė punuara nga qimet e bishtit tė kalit. Me kėtė simbol dalloheshin gradat e oficerėve nė Perandorinė Osmane. Sanxhakbeu kishte njė, bejlerbeu dy, veziri tri, kurse veziri i madh (sadriaziemi) i kishte mė tepėr tuga (turq. tug < pers. tug).
Tugra. - Monogram (inicialet) i Sulltanit qė vihej (nė formė tė stolisur) nė fermane, nė berate dhe nė dokumente tė tjera tė ngjashme (turq. tugra).
Tyrbe. - Ndėrtesė e vogėl si pėrmendore mbi varrin e njė personi tė njohur, mauzole e tipit oriental (turq. turba < ar. turba).
Ulema. - Dijetarė, shkencėtarė. Ėshtė shumėsi i fjalės arabe 'ālim.
Vakėf, vakuf. - Institucion fetar islam nė tė cilin lehet pasuria e tundshme ose e patundshme me testament. Nga fitimi, respektivisht nga tė ardhurat e asaj pasurie ndahen mjete pėr mbajtjen dhe funksionimin e institucioneve tė ndryshme fetare-arsimore ose pėr qėllime tė tjera mirėbėrėse dhe humanitare. Vakufet janė formuar pasi qė pushteti ose personat privatė hoqėn dorė nga kujdesi dhe mbajtja e institucioneve fetare dhe tė tjera. Shpeshherė vakufet kanė qenė tė liruar nga taksat (tatimet) shtetėrore dhe kanė qenė tė mbrojtur nga pushteti. Nė shek. XVI dhe XVII shpesh janė formuar tė ashtuquajtura evladijet-vakufe, ku pjesa e caktuar nga pasuria e lėnė me testament, sipas ligjit, i shkonte atij ose trashėgimtarit tė tij. Pėr kėtė arsye ky lloj i lėnies sė pasurisė nė vakuf ishte shumė i pėrhapur. (turq. vak¢f < ar. wakf).
Vakufname. - Dokument pėr formimin e vakufit dhe pėr udhėheqjen e tij. (turq. vakufname < shih vakif dhe nam).
Vali. - Qeveritari mė i lartė i emėruar nga sulltani nė njė vilajet (sh.) tė Perandorisė Osmane. Shpeshherė pėrdoret si sinonim pėr sanxhakbe dhe bejlerbe. (turq. vali < ar. wāli).
Vezir. - Titull i ministrit shtetėror dhe i funksionarėve mė tė lartė, sidomos nė Perandorinė Osmane. Sipas Nerkez Smailagiqit, Leksikon Islame, Sarajevė, 1990, f. 663, fjala vezir rrjedh nga persianėt. Nė Avestė, vicir do tė thotė ai qė merr vendime, gjyqtar, kurse nė pehlevi v(i)ēir do tė thotė gjyqtar, vendim. Nė kohėn e sasanidėve, arabėt e huazuan prej persianėve nė formėn vezir (wezir), e cila mė vonė kaloi nė persishten e re, gjoja si fjalė arabe. Nė kohėn e Emevitėve (Omejadėve) pėr thirrjen sekretar ėshtė pėrdorur fjala katib, e mė vonė ėshtė zėvendėsuar me vezir (wezir). Te selxhukėt ėshtė pėrdorur titulli pervane, qė ėshtė pėrdorur edhe nė periudhėn e parė Osmane. Nė Perandorinė Osmane, veziri i parė ishte vėllai i Sulltanit tė dytė, Orhanit. Numri i vezirėve gjithnjė ndryshonte. Nė fillim ishte vetėm njė vezir, pastaj, te sulltanėt e parė, u rrit nė dy dhe tre, kurse Fatih Sulltan Mehmedi II (Sulltan i gjashtė me radhė), numrin e tyre e ngriti nė katėr, prej tė cilėve veziri i madh (sadrizemi) kishte kompetenca tė pakufizuara, ishte udhėheqės suprem i administratės sė pėrgjithshme shtetėrore dhe komandant suprem i ushtrisė. Sipas kanunnames sė Sulltan Fatih Mehmedit II, vezirėt ishin shtylla e parė e shtetit. Nė fillim titullin (gradėn) vezir e kishin pashallarėt e rangut mė tė lartė, pashallarėt me tri tuga. Mirėpo, meqė mė vonė kėtė thirrje filluan ta marrin edhe sanxhakbejt (kishin njė tugė) dhe bejlerbejt (dy tuga) u formua Kėshilli i vezirėve kubbe-i vezir (ose, sipas strukturės sė gjuhės turke kubbe vezirleri - vezirėt e kubesė (divanit) tė Sulltanit, qė, varėsisht, pėrbėhej prej 3-8 vezirė. Nė ballė tė tyre ishte kryeministri, (sadriazemi), i cili kishte mė shumė se tri tuga. Vezirėt e Kubbe-i vezir-ėve thirreshin sipas rangut: veziri i dytė (i pari ishte veziri i madh); veziri i tretė etj. Kubbe-i vezirėt nė kohė lufte ishin komandantė ushtarakė dhe quheshin serdar ose serasker. Nė mungesė tė Sulltanit, kishin tė drejtė tė lėshonin-fermane, duke vėnė tugrėn (sh.) nė emėr tė Sulltanit. Kah fundi i shek. XVII, pra nė kohėn e Sulltan Ahmedit III, u hoq plotėsisht institucioni i kubbei vezirėve. Me heqjen e tij, pozita e sadriazemit u forcua edhe mė tepėr. Por edhe ky filloi tė humb rėndėsinė nė kohėn e Sulltan Selimit III.
Veziri i madh. - vezir, kryeministri (sadriazem).
Vilajet. - Krahinė, territor me kufij tė caktuar; njėsi mė e madhe administrative nė Perandorinė Osmane qė pėrfshinte disa sanxhaqe. Nė vilajet qeveriste valiu. Perandoria Osmane ishte e ndarė nė 55 vilajete. (turq. viljaet < ar. wilāje).
Xhelep. - Tufė bagėtish; tatim qė paguhej pėr bagėtinė nė Perandorinė Osmane.
Xhelepēi. - Tregtar i bagėtive me shumicė; ai qė mblidhte xhelepin (sh).
Xhemat. - Grup njerėzish; besimtarėt muslimanė qė luten sė bashku nė xhami etj.; nė organizimin e ushtrisė turke, xhemati ėshtė njėsia mė e madhe ushtarake e pėrbėrė prej disa gjinive. Xhemati formohet nga shumė njėsi tė vogla qė quhen bylyk (sh.), respektivisht odė (sh.). (turq. cemaat < ar. xhema'a).
Xhenaze. - Kufomė, trupi i tė vdekurit i pėrgatitur pėr varrim.
Xhumad-ul-ahire. - Muaji i gjashtė sipas kalendarit hixhrij.
Xhumad-ul-ula. - Muaji i pestė sipas kalendarit hixhrij.
Zade. - fėmijė, bir, bijė.
Zavije. - Skaj, qoshe e njė ndėrtese e caktuar pėr dervishėt; teqe dervishėsh.
Zeamet. - timar i madh (shih timar).
Zemin. - Kompleks i madh i tokės sė punuar, qė nuk ka status tė ēiflikut.
Ziqėr. - Tė pėrmendurit e Zotit xh.sh. nė grup nė mėnyrė tė vazhdueshme, ose nė mėnyrė individuale; kėndim fetar (islam) i pėrbashkėt te dervishėt.
Zulhixhxhe (ar. Dhulhixhxhe). - Muaji i dymbėdhjetė sipas kalen-darit hixhrij.
Zulkade (ar. Dhul-l-ka'de). - Muaji i njėmbėdhjetė sipas kalendarit hixhretij.
Zylyflyballtaxhi. - Balltaxhi tė privilegjuar (shih balltaxhi).
|
Modė Lineare
