Njoftime për planete

[rilinda]

Si Toka edhe Marsi vuan nga mbingrohja

Ndërsa në planetin tonë "fajtor" është njeriu, në Planetin e Kuq ndryshimet vijnë për shkak të faktorëve rrezatues


Me 0,86 gradë celsius është ngritur temperatura mesatare e Planetit të Kuq qysh nga viti 1978 deri në vitin 1999, bëjnë të ditur shkencëtarët amerikanë në një studim të tyrin, botuar në faqet e numrit aktual të revistës shkencore "Nature". Mbi Tokë, sipas matjeve të realizuara e të deklaruara nga Këshilli i Klimës në SHBA, gjatë 100 viteve të shkuara është konstatuar një rritje (sigurisht shqetësuese) prej 0,74 gradësh celsius.

Gjithsesi, Marsit, ndryshe nga planeti ynë Tokë, nuk i është shkaktuar kjo nga ajo që njihet si "ndikimi human mbi fatet e planetit". Në rastin e tij ka ndikuar shumë më tepër aftësia për rrezatim e sipërfaqes së planetëve (e ashtuquajtur "Albedo"). Nëpërmjet Albedo-s arrihet të "axhustohet" se sa energji diellore rezervon planeti dhe se sa arrin të kthejë mbrapsht ai në hapësirë. Kjo ka sjellë edhe pasoja për temperaturën e planetit dhe lindjen e stuhive të fuqishme, që përcaktojnë pastaj motin apo temperaturën në Mars.
Sipas konstatimeve të botuara së fundmi në revistën "Nature", me ç‘duket pjesë të mëdha të sipërfaqes së planetëve e ndryshojnë gjithnjë e më shumë aftësinë e tyre të rrezatimit. Shkak për këtë janë pikërisht ato që thamë dhe më lart, pra stuhitë e forta të pluhurit, që e mbulojnë sipërfaqen e planetëve me një shtresë të hollë pluhuri në ngjyrë të çelët. Shkencëtarët amerikanë, të "Carl Sagan Center" në Moffett Field, raportojnë se ndonjëherë, deri në 40 për qind e sipërfaqes errësohet apo zbardhet si pasojë e këtij fenomeni. Ngrohja, e cila konsiderohet si e vrullshme në harkun kohor të pak viteve, mund ta godiste sërish Planetin e Kuq. Shkencëtarët besojnë se ai përbën një cikël më vete, i cili përsëritet në harkun e pak dekadave.
Agjencia evropiane dhe ajo ruse e hapësirës po stimulojnë për herë të parë një udhëtim imagjinar në Mars: kësisoj, 6 persona janë izoluar, duke shpresuar të qëndrojnë 500 ditë në kutiza metali. Synimi është që të stimulohen e të luhen aty të gjithë skenarët e mundshëm psikologjikë e teknikë, që mund të ndodhnin gjatë një udhëtimi në Planetin e Kuq. Madje, po kërkohen vullnetarë të tjerë për të plotësuar numrin e nevojshëm për përzgjedhjen e njerëzve që do të nisen në Mars vitin e ardhshëm.

[rilinda]

Prova për një "Big-Brother" në Mars

"Esa" po stimulon për herë të parë një udhëtim imagjinar në Mars: kësisoj, 6 persona janë izoluar, duke shpresuar të qëndrojnë 500 ditë në kutiza apo dhoma metali. Synimi është që të stimulohen e të luhen aty të gjithë skenarët e mundshëm të avarive psikologjike e teknike, që mund të ndodhnin gjatë një udhëtimi në Planetin e Kuq. Madje, akoma po kërkohen vullnetarë të tjerë për të plotësuar numrin e nevojshëm, për të arritur në një rezultat sa më real.

Agjencitë hapësinore evropiane dhe ajo ruse, përkatësisht "Esa" dhe "Roskosmos", shpresojnë që duke ia nisur qysh nga viti i ardhshëm të provojnë me sukses nisjen për në Mars të ekipit prej gjashtë astronautësh. Sikurse bënte të ditur edhe Agjencia Evropiane e Hapësirës "Esa", me qendër në qytetin holandez të Noordwijk, personat e marrë në test duhet të kalojnë rreth 500 ditë në një model anijeje kozmike ruse dhe aty t‘u nënshtrohen të gjithë skenarëve, që do të mund të haseshin gjatë udhëtimit drejt Planetit të Kuq. E këtu, ndër të tjera, mund të rendisnim: sëmundjet apo fatkeqësitë, avaritë e problemet në komunikim mes anijeve kozmike dhe bazës në Tokë, si dhe mungesën e problemet në ushqim. Sipas të dhënave të Agjencisë Europiane të Hapësirës, "Esa", në fund mund të caktoheshin dy prej gjashtë personave (vullnetarë) të vënë në test, për të marrë pjese në fluturimin e stimuluar. Modeli i anijes kozmike hapësinore përbëhet nga kutiza metali të formave të ndryshme, në të cilat gjenden ndër të tjera edhe një stacion kërkimor shkencor, një ambulancë, dhoma gjumi e kuzhina. Një tjetër kutizë, le të themi kështu, përmban platformë uljeje, me ndihmën e së cilës "astronautët" pretendohet të stimulojnë uljen në Planetin e Kuq. Ky "spektakël" me përmasa të mëdha organizohet nga ana e Institutit rus për Problemet e Biomedicinës. Ndërkohë që projekti në fjalë financohet në pjesën më të madhe nga Agjencia Hapësinore Ruse "Roskosmos".

Ashtu siç theksonte dhe shkencëtari i "Esa"-s, Marc Heppener, projekti në fjalë do të arrijë të shpjegojë se si njerëzit mund të silleshin, nëse ata izoloheshin për një vit rresht nga bota në tokë e për çdo gjë do të duhej t‘ia dilnin vetë. Duhej t‘i jepej shpjegim nga ana tjetër, edhe pyetjes se si zhvillohen në një udhëtim kaq të gjatë hapësinor lidhjet mes grupimeve dhe se çfarë rreziqesh mund të haseshin ndërkohë. "Ne kemi përjetuar eksperienca, duke mësuar se çfarë do të ndodhte nëse astronautët do të fluturonin drejt stacionit tonë hapësinor, por astronautë, që udhëtojnë drejt Marsit, kjo për ne deri më tani përbën një gjë krejtësisht të re", tha Heppener. Sipas fjalëve të shkencëtarit të "Esa"-s, Agjencia Hapësinore Europiane mendon se aty nga mesi i qershorit të nisë me përzgjedhjen e vullnetarëve. Kërkohen më shumë kandidatë me kualitete të mira mjekësore e teknike, si dhe me njohuri të mira shkencore. Përzgjedhja e tyre mendohet të mbyllet në muajin nëntor.

[rilinda]

Zbulohet një planet i ri me ujë e akull

Ylli "GJ 436" në fakt nuk është i jashtëzakonshëm: rreth 30 vite dritë larg, ai ndodhet në afërsi direkte me Tokën dhe madje nuk është as i madh. Gjithsesi, ai i përket grumbullit të panumërt të yjeve, të cilët deri më tani zënë rreth 200 eksoplanetë (planetë që ndodhen jashtë sistemit tonë diellor) të njohur.

Në vitin 2004, studiuesit e astronomët kishin dëshmuar se planeti relativisht i vogël rrethohet nga një qerthull i ngushtë prej yllit "GJ 436". Ai është rreth 22 herë më i rëndë se Toka dhe mesatarisht katër milionë kilometra larg nga ylli i tij (rreth tri për qind e distancës mes Tokës dhe Diellit). Kjo e ka bërë atë një vogëlsirë krahasuar me eksoplanetët e tjerë të zbuluar deri më tani, të cilët, siç dihet, janë të rrethuar nga unaza të gazta, ashtu sikurse të kalibrit të asaj të Jupiterit.

Tashmë, shkencëtarët për herë të parë ia kanë dalë që të vëzhgojnë një "xhuxh" të tillë, ndërsa ai kalon direkt pranë yllit. Kështu ai ka bllokuar një pjesëz të vogël të dritës së yjeve dhe nga ndryshimi mes formës së djeshme e asaj të sotme, shkencëtarët të drejtuar nga Michael Gillon i Universitetit të Liezhit në Belgjikë, kanë mundur të përllogarisin peshën dhe përmasat e planetit që ata e kanë pagëzuar si "GJ 436".

"Është hera e parë që ia kemi dalë me një planet të përmasave të tilla", thotë Gillon për një media vendase. "Deri më tani janë të njohur vetëm 16 planetë transit dhe tek të gjithë bëhet fjalë për gjigantë të gaztë".
Një planet prej uji

Premiera e parë duket se i ka lënë pa mend të gjithë kur janë kryer vëzhgimet e para, që u botuan menjëherë në revistën e specializuar "Astronomy & Astrophsyics" e u përshkruan gjerësisht. Po aq mbresëlënëse ka qenë ajo çka është zbuluar brenda botës së shkencëtarëve. Matjet kanë treguar se "GJ 436 b", me një perimetër prej 50000 kilometrash është rreth katër herë më i madh se Toka. "Nga masa dhe madhësia ne mund të përcaktojmë edhe shtresën e tij mesatare, thotë Gillon, dhe kjo na tregon më pas se ky planet përbëhet kryesisht nga uji dhe në një pjesë të vogël nga gurë".

Kush kishte shpresuar për një botë "të butë" me oqeane që stimulojnë jetesën, do të zhgënjehet, ngaqë planeti e rrethon yllin e tij ngushtësisht në mënyrë ekstreme. Mbi sipërfaqen e tij mbizotërojnë temperatura që shkojnë rreth 300 gradë celsius, siç kanë përllogaritur studiuesit. Në atmosferë, uji, për këtë arsye, duhet të ekzistojë vetëm në formë avujsh.

Akull në forma ekzotike nën presion

Plotësisht ndryshe duket se ngjan kjo botë nga brenda, ngaqë planeti në thelb është më i rëndë se Toka. Edhe tërheqja magnetike është qartësisht më e lartë. Uji nën sipërfaqe për këtë arsye merr forma ekzotike, të cilat njerëzit në Tokë i kanë parë vetëm (në rastin më të mirë) në kushte laboratorike. "Uji mbulon më shumë se një të dhjetën në gjendje të ngrirë, thotë kolegu i Gillons, Frederic Pont. Akulli i njohur për ne është vetëm njëri prej tyre".

Nën një presion ekstremisht të lartë uji shndërrohet në trup të ngurtë, i cili në një sipërfaqe të gjerë përbëhet nga një shtresë e trashë akulli, ashtu sikurse shndërrohet edhe qymyri nën presion të fortë në diamant. Fizikanët e cilësojnë ujin në këto rrethana ekzotike si "Akull VII" dhe "Akull X". "Nëse oqeanet mbi Tokë do të ishin më të thella, thotë Pont, atëherë të tilla forma ekzotike të ujit do të shfaqeshin edhe në sipërfaqet e deteve tanë". Me ndryshimin se, akulli i rrallë i gjetur mbi "GJ 436 b" në sipërfaqen e shtresës së sipërme, do të kishte temperaturën disa qindra gradë celsius nxehtësi.

Shkencëtarët besojnë se zbulimi i tyre jep edhe një dëshmi më shumë për planetë të ngjashëm me Tokën. Meqë gjigantët e akullt i ngjasojnë në formë e përmbajtje Uranit dhe Neptunit, mund të shfaqeshin edhe në distanca të shkurtra nga yjet e tyre. Përveç kësaj, janë kryer matje edhe në observatorin OFXB në qytetin zviceran të St. Luc. "Me këtë ne dëshmuam se vëzhgimi transit i planetëve të vegjël është i mundur me teleskopë të vegjël", thotë Gillon.

Për gjallesat është ferri

Kjo do të thoshte sërish një shtytje në lëmin e kërkimit e studimit të planetëve, që në kohët e fundit ka ecur në mënyrë të suksesshme. Vetëm në javët e fundit shkencëtarët kanë arritur për herë të parë zbulimin e një planeti, me shumë gjasa, të përshtatshëm për jetë dhe në sjelljen e dëshmisë se është gjetur ujë në atmosferën e një tjetër planeti. "Përllogaritjet tona kanë mundur gjithashtu të dëshmojnë se planetë të tjerë, të njohur tashmë, zotërojnë masa të njëjta uji", mendon Gillon. Ngaqë disa prej tyre mund të ishin më të ftohtë se "GJ 436 b", në sipërfaqen e tyre mund të ekzistonte madje edhe ujë i pijshëm dhe kështu do kishte kushte minimale të përshtatshme për jetë. Jeta në "GJ 436 b" megjithatë, sipas tij, do të ishte diçka e pamundur. "Ai është një rruzull prej akulli dhe uji, i rrethuar nga një atmosferë prej avujsh të nxehtë", thotë Gillon. "Për gjallesa, si ato që jetojnë në Tokë, ai do të kishte qenë me të vërtetë një ferr".

Sensacioni me ndihmën e teleskopit "Hubble" - Regjistrohet një unazë me materie të errët

Në një distancë prej miliarda vitesh dritë, astronomët kanë zbuluar një unazë prej materieje të errët, një substancë mistike, që ndoshta e mbështjell universin në brendësi të tij. James Jee i Universitetit "Johns Hopkins" në SHBA, në fillim mbeti i shokuar: "Isha nervoz kur pashë unazën, thotë astronomi. Unë mendova se ajo duhej të ishte ndonjë artefakt, çka do të thotë se ne mund të kishim bërë ndonjë gabim në përpunimin e të dhënave tona". Ai nuk mund t‘u kishte besuar dot rezultateve të kërkimit të tij. "Por sa më shumë që unë përpiqesha t‘i largohesha unazës, aq më e qartë ajo bëhej. Më mori një vit kohë derisa unë u binda se unaza ishte e vërtetë". Ai thotë se një gjë të tillë më parë nuk e kishte parë kurrë gjatë vëzhgimeve të tij. Me ndihmën e teleskopit hapësinor të famshëm "Hubble", ekipi ndërkombëtar i shkencëtarëve e astronomëve ka hasur në grumbullin e galaksive të një distance prej pesë miliardë vitesh dritë një unazë me materie të errët. Kjo formë e jashtëzakonshme materieje mund të vëzhgohet vetëm në mënyrë indirekte, pasi ajo nuk dërgon asnjë dritë të dukshme, apo dhe rrezatim elektromagnetik. Se çfarë është kjo materie e errët, në fakt, këtë nuk e di njeri. Shkencëtarët besojnë se bëhet fjalë për pjesëza elementare materieje, të cilat deri më tani nuk mund të dëshmoheshin direkt, por që janë ekzistente ngado në hapësirë.

iliriaplus.com

[rilinda]

Si do të ishte Toka pa ne?

Si do ishte bota nëse qeniet njerëzore do të zhdukeshin? Natyra do të pushtonte planetin.


Padyshim që qeniet njerëzore janë më të zhvilluarat që kanë jetuar ndonjëherë në tokë. Në pak miliona vjet kemi përshtatur sipas nevojave tona më shumë se një të tretën e sipërfaqes së tokës në të gjithë planetin. Madje, sipas disa vlerësimeve, tashmë kontrollojmë më shumë se 40 për qind të kapacitetit prodhues të planetit. Por duke lënë pas jo pak dëmtime: pyje të shkatërruara, ndotje kimike, specie në zhdukje e shumë të tjera, pa harruar këtu se tashmë e kemi marrë edhe kurorën për ndihmën që po japim në ndryshimet klimatike dhe ngrohjen globale. Nëse do të mundnin, pa dyshim që speciet e tjera, me të cilat "ndajmë" tokën, do të na dëbonin pa hezituar aspak. Por nëse dëshira e tyre të realizohej? Çfarë do të ndodhte nëse të gjitha qeniet njerëzore që jetojnë në tokë- të paktën 6,5 miliardë -do të depërtoheshin në një kamp riedukimi në një tjetër galaktikë. Atëherë duke qenë pa ne, shkatërruesit më të mëdhenj, sigurisht që natyra do të fillojë të mendojë seriozisht për veten. Fushat dhe kullotat do të mbuloheshin nga bari dhe pyjet, ajri she uji do të pastroheshin nga ndotjet dhe rrugët dhe qytetet do të mbuloheshin nga gjelbërimi. "E vërteta e hidhur është se peizazhi do të përmirësohej dukshëm sapo qeniet njerëzore të dilnin nga skena", mbështet John Orrock, një biolog i qendrës kombëtare për analizat ekologjike në Santa Barbara në Kaliforni. Po lind pyetja a do të zhdukeshin plotësisht shenjat e njerëzimit, apo ne e kemi modifikuar planetin tokë në atë mënyrë sa edhe pas miliona vitesh gjurmët tona do dukeshin sërish?


Ndotja nga ndriçimi
Nëse një ditë nuk do të ekzistonin qeniet njerëzore, ndryshimi do të dukej menjëherë, madje edhe nga orbita e tokës: vezullimi i dritave artificiale që ndriçojnë netët tona do të fillonin të shuheshin ngadalë. Vërtet duke parë shpërndarjen e dritave artificiale mund ta kuptojmë lehtësisht se sa shumë e dominojmë Tokën. Sipas disa vlerësimeve të bëra rreth 85 për qind e qiellit evropian është i ndotur nga dritat: SHBA rreth 62 për qind dhe Japonia rreth 98,5 për qind. Ndërsa në vende si Gjermania, Austria, Belgjika dhe Vendet e Ulëta, nuk ka më asnjë pjesë qielli që të mos jetë e ndotur nga dritat. "Brenda një kohe të shkurtër, maksimumi brenda një ose dy ditësh, do të filloni blackout-ët e parë, pasi askush nuk do të kujdesej më për centralet", shpjegon Gordon Masterton, president i Institutit të Inxhinierisë Civile në Londër. Burimet e energjisë së rinovueshme, si turbinat me erë apo panelet diellore, do të mbanin të ndezura automatikisht pak drita, por pa mirëmbajtjen e rrjetit të shpërndarjes edha ato do të dilnin jashtë përdorimit brenda pak javëve. Pa elektricitetin do të ndalonin pompat elektrike, impiantet për funksionimin e kanalizimeve për ujërat e zeza dhe të gjitha aparaturat e tjera të shoqërisë moderne. Mungesa e mirëmbajtjes do të çonte drejt shkatërrimit ndërtesa, rrugë, ura dhe struktura të tjera. Konstruksionet moderne janë projektuar për të duruar mesatarisht 70 vjet, urat deri në 120 dhe digat deri në 250, por kjo parashikon edhe mundësinë që dikush t‘i mbajë të pastra dhe të zgjidhë problemet e herëpashershme që mund të shfaqin. Dhe pa njerëzit që mund t‘i kryejnë këto detyra, që në pamje të parë duken të parëndësishme, gjërat do të shkonin shumë shpejt drejt shkatërrimit. Një shembull i mirë është edhe qyteti i Pripjat-it. Kjo qendër, afër Çernobilit në Ukrainë, u braktis pas katastrofës nukleare të 20 viteve më parë dhe ngeli si shkretëtirë. "Nga larg ka akoma përshtypjen e një qyteti të gjallë, por ndërtesat janë duke u shkatërruara", thotë Ronald Cheeser, biolog ambienti në Politeknikun e Lubbock-ut në Teksas, që ka punuar për një kohë të gjatë në zonën e shpërthimit përreth Çernobilit. "Elementi më i përhapur janë bimët. Rrënjët e tyre janë futur thellë në çimento pas tullave, duke shkatërruar me shpejtësi këto struktura. Nuk e kuptojmë se sa e rëndësishme është që të ndërhyjmë në shtëpitë tona për të ndaluar fenomene të këtij lloji. Është e pabesueshme se si bimët arrijnë të "pushtojnë" edhe çdo cep, sado i vogël qoftë ai". Nëse askush nuk do të kujdesesh më për riparimet, çdo stuhi, shi apo ngricë do të merrte pjesët e ndërtesave të braktisura dhe brenda pak dhjetëvjeçarësh ato do të zhdukeshin plotësisht. Në Pripjat kjo është duke ndodhur. Shtëpitë prej druri dhe struktura të tjera të përmasave të vogla, të ndërtuara ndoshta me më pak siguri, do të ishin të parat që do të binin. Sigurisht pas tyre do t‘u takonte ndërtesave prej xhami, që sot i vlerësojmë shumë. Por edhe nëse ndërtesat do të prisheshin, mbeturinat e tyre, sidomos ato prej guri dhe çimentoje, me siguri do të ngeleshin aty për miliona vjet. "Gjejmë akoma mbetjet e qytetërimeve që kanë jetuar tre mijë vjet më parë, ndaj kam frikë se shenjat e saj që kemi krijuar do të ngeleshin për shumë mijëvjeçarë", nënvizon Masterton. Mungesa e kujdesit do të kishte gjithashtu pasoja dramatike edhe për 430 centralet bërthamore aktualisht në punë në të gjithë botën. Çlirimi i sasive të mëdha të radioaktivitetit do të kishte efekt më shkatërrues se sa mendohet, megjithatë zona përreth Çernobilit e tregon qartë se sa shpejt natyra është në gjendje të krijojë hapësirat e saj. "Prisja të gjeja një shkretëtirë bërthamore, por në të vërtetë ngela i çuditur. Në zonën e ekosistemit është zhvilluar një ekosistem shumë i pasur". Në vitet e para pas evakuimit minjtë ishin shumëfishuar, po ashtu edhe qentë e egër, pavarësisht përpjekjeve për t‘i zhdukur. Por koha e këtyre kafshëve nuk zgjati shumë dhe fauna lokale filloi të zërë vendin e saj. Derrat janë 10 deri 15 për qind më shumë në brendësi të zonës së shpërthimit, sesa jashtë territorit të saj. "Nuk kisha parë kurrë një ujk në Ukrainë. Në fakt, aty brenda gjen vërtet shumë", shpjegon Chesser.

Të dënuarat
Por largimi ynë nuk do të thotë shpëtim për të gjitha speciet që rrezikojnë zhdukjen. Biologët kanë llogaritur se në 85 për qind të rasteve problemi kryesor i këtyre specieve është humbja e habitatit. Nëse për disa mund të jetë avantazh kthimi në origjinë, për disa të tjerë kjo mund të jetë fatale. "Specie të dënuara me vdekje", i quajnë biologët. Megjithatë, disa specie në zhdukje, sidomos ato që kanë tërhequr vëmendjen e ambientalistëve, nuk do të mund të jetonin pa ndihmën e qenieve njerëzore. Dendroika e Kirlandit, një nga zogjtë më të rrallë të Amerikës së Veriut, që tashmë është reduktuar në disa ekzemplarë, do të vuajë jo vetëm për humbjen e habitatit, por edhe për humbjen e kujdesit, sepse lloje të tilla e kanë të domosdoshme kujdesin e dorës së njeriut për të mos rrezikuar zhdukjen.

[rilinda]

Grabitqarët e mëdhenj
Në oqeane popullsia hidrike do ta merrte veten gradualisht nga sasia e tepërt e peshkut. Herën e fundit që qeniet njerëzore ndaluan së peshkuari, ka qenë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Në atë kohë sasia e merlucit në Detin e Veriut u rrit shumë. Ndërsa sot numri i merlucit dhe peshqve të tjerë të rëndësishëm për ushqyerjen është poshtë niveleve të viteve ‘30 dhe që të shkojë në të tilla nivele duhen të paktën pesë vjet. Problemi është se tashmë merlucët dhe grabitqarët e tjerë janë shumë të paktë në numër. Në vitet e para pas përfundimit të peshkut, situata vetëm do të përkeqësohej, sepse popullsia e peshqve më të vegjël që hanë më shpejt do të rritej si bari në një fushë të braktisur. Nga ana tjetër edhe grabitqarët do të arrinin ekuilibrin normal me shumë vështirësi. "Një gjë e tillë mund të kërkojë disa vjet në disa dhjetëvjeçarë, tregon Daniel Pauly, një biolog i universitetit të "British Columbia" në Vankuver. Në të vërtetë, pas zhdukjes së qenieve njerëzore nga toka, substancat që ndikojnë në ndotje do të ndalonin së dali nga tubat e daljes së gazrave të makinës. Pasojat e kësaj dukurie do të ishin të ndryshme dhe do të vareshin nga karakteristikat kimike të çdo substance. Disa, si oksidi i azotit, i squfurit, do të zhdukeshin nga atmosfera brenda pak javësh. Disa të tjera, si klouroflourokarburet, do të kërkonin më shumë kohë. Ndërsa disa të tjera do të ngeleshin akoma për shumë dhjetëvjeçarë. Anhidridi karbonik, që sot po shqetëson botën për shkak të rolit të tij në ngrohjen globale, do të kishte një fat ndryshe. Një pjesë e mirë e anhidridit karbonik, i çliruar nga karburantet, herët ose vonë do të thithej nga oqeanet. Ujërave në sipërfaqe do t‘u duheshin vetëm pak dhjetëvjeçarë, ndërsa në thellësi të oqeanit do të duhej rreth një mijëvjeçar për të marrë pjesën e tyre. Edhe pas arritjes së këtij ekuilibri, rreth 15 për qind e anhidridit karbonik prodhuar nga lëndët e djegshme do të ngelej në atmosferë. "Nëse qeniet njerëzore do të ndalonin së prodhuar, anhidridi karbonik do të ngelej në atmosferë dhe do të vazhdonte të influenconte mbi klimën për më shumë se njëmijë vjet", thotë Susan Solomon, kimiste në NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration) në Kolorado. Por edhe nëse lëshimi në atmosferë i anhidridit karbonik do të ndalonte që nesër, ngrohja globale do të përparonte edhe për një shekull tjetër dhe temperaturat mesatare do të rriteshin akoma edhe me disa gradë. Shkencëtarët e atmosferës flasin për "committed warming". Ky fenomen verifikon se përse oqeanet kërkojnë më shumë kohë për t‘u ngrohur në krahasim me atmosferën. Në praktikë veprojnë si kondicionerë gjigandë, duke e mbajtur atmosferën më të ftohtë se sa duhet të ishte me nivelin aktual të anhidridit karbonik. "Por shumë njerëz, përfshi këtu edhe ata që merren me politikë, nuk e marrin fare parasysh një ngrohje të tillë", shpjegon Gerald Meehl, drejtor i qendrës kombëtare për ndryshimet atmosferike në Los Angelos. "Mendojnë se kur gjërat të shkojnë keq, do të jenë në gjendje t‘i ndalojnë. Por nuk mund të rrimë dhe të mendojmë se gjithçka do të rregullohet nga një moment në tjetrin, sepse kjo lloj ngrohjeje tashmë ka përparuar dukshëm". Kjo ngrohje "extra" bën të pasigurt edhe fatin e një tjetër gazi serrë të rëndësishëm, metanit, që shkakton rreth 20 për qind të ngrohjes aktuale globale. Metani qëndron në atmosferë vetëm disa dhjetëra vjet ndaj përqendrimi mund të kthehet shumë shpejt në nivelet paraindustriale nëse do të ndalonin emetimet. "Ne edhe mund të ndalojmë së emetuari metan, por ndoshta ndryshimi klimatik ka arritur në atë pikë sa emetimi i tij varet nga procese që nuk mund t‘i kontrollojë", tregon Pieter Tans, një shkencëtar atmosfere në NOAA, Kolorado.

Një qytetërim i përparuar
Duke përmbledhur gjithçka, mund të themi se do të na duheshin dhjetëra mijëra vjet për të zhdukur përgjithmonë çdo gjurmë të ekzistencës sonë. Nëse ndonjë alien do ta vizitonte tokën 100 mijë vjet më pas, nuk do të gjente shenja të dukshme të një qytetërimi të përparuar, por nëse ata alienë do të ishin shumë të sofistikuar shkencërisht, ndoshta do të gjenin akoma ndonjë shenjë të ekzistencë sonë. Para së gjithash, analizat e fosileve do të tregonin se ka pasur një zhdukje në masë në epokën tonë, e njëjtë me zhdukjen e papritur të gjitarëve në Amerikën e Veriut në fund të epokës së akullnajave. Ndoshta duke gërmuar më shumë edhe mund të gjenin gjurmët e një qytetërimi antik inteligjent. "Jam i sigurt që edhe pas dhjetëra mijëra vjetësh do të gjendeshin gjurmët e ekzistencës sonë", thotë Willian Rathje, një arkeolog i universitetit kalifornian të Stanfordit. Në të vërtetë, pas zhdukjes sonë atmosfera do të përmbante gjurmët e disa gazrave që nuk ekzistojnë në natyrë, sidomos perfluorokarbure si cf4. Po ashtu, një seri valësh radioje do të vazhdonin të shpërndaheshin në galaktikë duke treguar që një herë e një kohë kishim diçka për të thënë dhe një mënyrë për ta thënë: por do të ishin kujtime të brishta, patetike të një qytetërimi që dikur mendonte se ishte në kulmin e evolucionit. Brenda disa miliona vjetësh erozioni dhe fenomene të tjera atmosferike do të fshihnin të gjitha ato gjurmë dhe kujtime. Dhe një tjetër specie inteligjente që do të evoluonte mbi Tokë mund të mos e ketë idenë e ekzistencës sonë, nëse nuk do të shohë ndonjë fosil të çuditshëm. Një fakt që duhet të na "ngushëllojë" është se toka do të na harronte shumë shpejt.

Specie në rrezik
Impakti i qenieve njerëzore mbi ekosistemet shpesh është i dëmshëm. Një shembull janë edhe speciet që rrezikojnë zhdukjen. Kështu, sot në botë rrezikojnë të zhduken 794 specie gjitarësh, zvarranikësh, zogjsh, amfibësh dhe halorësh.

Shifrat

18,7 është përqindja e sipërfaqes së tokës e "goditur" nga ndotja prej dritës

3,3 miliardë popullsia globale e kafshëve, dhive dhe deleve

15,589 numri i specieve në rrezik zhdukjeje

784 numri i specieve që janë zhdukur që nga viti 1500 e deri më sot

[rilinda]

Shumë pak kohë për të shpëtuar Tokën

Rreth vitit 2025 bota dhe njerëzit do të kenë ndryshuar mënyrën e tyre të jetesës, ndërsa rreth 12 mijë specie të gjalla do të jenë zhdukur. Megjithatë, jo të gjithë i kanë marrë seriozisht parashikimet e James Lovelock, një shkencëtar anglez, i cili është bërë i famshëm për zbulimin e dëmeve në shtresat e ozonit. Shumë nga kolegët e tij, me të cilët punon prej vitesh, mendojnë se ato të James-it janë profeci të ekzagjeruara apokaliptike. Por bestselleri i fundit i publikuar nga Lovelock arrin në përfundime thuajse të ngjashme me ato që janë nxjerrë këto ditë nga shoqata e shkencëtarëve britanikë me rastin e edicionit që çdo vit i kushtohet shkencës. Kështu, ndryshimi klimaterik i Tokës, mbinxehja, e quajtur ndryshe "efekti serrë", do të arrijë në një pikë të pariparueshme brenda 20 vitesh dhe neve që jetojmë në Tokë na ngelen vetëm pak vjet për të marrë masa drastike për ta parandaluar gjithë këtë, para se të jetë vonë. Në një raport të prezantuar në kongres, për shembull, studiuesit e "British Antartic Survey" të Universitetit të Kembrixhit analizuan me imtësi shtresën e akullt dhe kërkuan me kujdes flluska ajri, nga të cilat u munduan të mblidhnin informacion për ndryshimin e përgjithshëm të atmosferës. Nga analiza e tyre u zbulua që niveli i anhidridit karbonik dhe metanit në atmosferë nuk kanë qenë kurrë në nivele kaq të larta që prej 800 mijë vjetësh dhe këto nivele tani po rriten me një shpejtësi marramendëse. Opinioni mbizotërues, të paktën në atë çka u tha në Festivalin e Shkencës, ishte se kemi arritur në pragun e ndryshimeve klimaterike katastrofike. Ashtu siç shkruan në librin e tij profesor Lovelock: "Brenda një dhjetëvjeçari ose maksimumi dy, Toka do të jetë më e nxehtë nga sa ka qenë në 5 milionë vitet e fundit, në epokën kur në Oqeanin Atlantik notonin krokodilët. Rreth 200 milionë persona do të migrojnë në Veri, afër Polit të Veriut, për të mbijetuar, sepse nuk do të kenë rrugëzgjidhje tjetër. Edhe nëse mund të marrim menjëherë masa të jashtëzakonshme për ta frenuar këtë ndryshim, botës do t‘i nevojiteshin mijëra vite për ta marrë sërish veten". Gjithashtu, konkluzione thuajse të ngjashme vijnë edhe nga shoqata e shkencëtarëve britanikë që theksojnë se njeriu duhet të marrë masa të jashtëzakonshme për të ulur efektin serrë, të paktën derisa të mos ndodhë ndonjë katastrofë e denjë për filma fantastiko-shkencorë, si përmbytjet e mëdha ose ngrirjet. Edhe profesori Peter Smith i Universitetit të Nottingham-it tregon: "Apatia e qeverisë do të ndryshojë vetëm kur të ndodhë një ngjarje e madhe, siç mund të ishte vërshimi i lumit Tamixhi dhe përmbytja e pashmangshme e Londrës, që mund të ndodhë në çdo moment, duke provokuar 300 miliardë euro dëme. Vetëm atëherë politika do të lëvizte dhe është një tragjedi e dyfishtë të presësh një katastrofë, për të shpëtuar nga ajo që po ndodh.

[rilinda]

43 gjëra që nuk i dinit për Hënën e plotë

Nuk është vetëm çështje supersticioni. Sipas studimeve, procesi i Hënës së plotë rastis me një rritje të rrugaçërisë. Jonathan Brown dhe Rebeca Bowle kanë hedhur dritë në këtë fenomen qiellor.


1. Faza e Hënës së plotë ndodh atëherë kur ajo është në anë të kundërt me Tokën nga Dielli, si dhe kur të tre planetët vendosen në një vijë të drejtë. E parë nga Toka, ana më e afërt e Hënës ndriçohet plotësisht nga Dielli, duke i dhënë pamjen e saj rrethore.

2. Ndodh vetëm gjatë Hënës së plotë, që ana e errët e saj -hemisfera në anën e kundërt të Diellit, të errësohet plotësisht.

3. Eklipsi i Hënës (i shkaktuar nga kalimi i hijes së Tokës përmes hemisferës së ndriçuar) ndodh vetëm gjatë Hënës së plotë.

4. Sipas një studimi të spitalit Bradford Royal, mundësia për t‘u kafshuar nga ndonjë qen, gjatë Hënës së plotë, është dy herë më e madhe. Sipas këtij studimi, janë regjistruar 1621 raste të kafshimit nga qeni midis viteve 1997 dhe 1999. Por një tjetër studim i bërë në Universitetin e Sidneit në Australi, rezultoi se nuk kishte lidhje mes gjendjes së Hënës dhe kafshimit të qenve.

5. Gervaisi i Tilburit, një avokat i së drejtës kishtare në shekullin e 13-të, ishte i pari që lidhi procesin e Hënës së plotë me transformimin në një njeri-ujk. Filozofi Gottfried Leibniz, e përshkruan si "budallallëqe të treguara nga njerëzit".

6. Hëna bëhet e plotë çdo 29.5 ditë- e cila është edhe kohëzgjatja e një cikli të plotë të Hënës.

7. Është i njohur fakti se cikli menstrual femëror ka lidhje me procesin e Hënës së plotë. Sipas një teorie, meshkujt parahistorikë shkonin në gjueti, gjatë periudhës që gratë ishin me cikël, për shkak të tabuve që lidheshin me gjakun. Koha më e leverdishme për të shkuar në gjueti ishte gjatë Hënës së plotë dhe mënyra më e mirë për të bindur mashkullin që të kthehej me ushqim, ishte shpresa për seks.

8. Neo paganët ndiqnin një ritual të përmuajshëm, që bazohej rreth Hënës së plotë dhe quhej Esbat. Termi lidhet me shkrimet kundërshtuese të antropologut Margaret Murray.

9. Procesi i dytë i Hënës së plotë, që ndodh në një muaj kalendarik, quhet Hëna Blu. Rasti i fundit është parë më 31 maj 2007. Ky fenomen i veçantë ndodh mesatarisht një herë në 3 vjet.

10. "Blue Moon" (Hëna Blu), e cila është shkruar nga Richard Rodgers dhe Lorenz Hart në vitin 1934, u bë një baladë standarde, e cila u këndua më vonë nga këngëtarë si Frank Sinatra dhe Bob Dylan. Versioni më i famshëm është regjistruar nga banda "Marcels" në vitin, 1961 duke shitur më shumë se një milionë kopje.

11. Shkalla e baticave në botë është në maksimum gjatë Hënës së plotë, atëherë kur Dielli, Toka dhe Hëna janë në një vijë. Marinarët e njohin efektin si baticat pranverore.

12. Muaji i vetëm, gjatë të cilit nuk ndodh procesi i Hënës së plotë është shkurti.

13. Hëna e plotë konsiderohet si shenjë tersi nëse ndodh të dielën, por nëse ndodh të Hënën shihet si shenjë fati (nga vetë emri i ditës së hënë).

14. Sipas supersticioneve, fëmija që ngjizet kur Hëna është e plotë, ka shumë mundësi që t‘i përkasë gjinisë mashkullore.

15. Në tetor të vitit 1939 në Springfield, Misuri, Hëna e plotë u krijoi idenë njerëzve sikur po binte nga qielli. Ngjarja e pazakontë u raportua në gazetat lokale, por më vonë rezultoi e pavërtetë.

16. Kalendari Gregorian daton Pashkën si e diela e parë, pas Hënës së plotë kishtare- e para ndodh pas ekuinoksit të pranverës.

17. Festivali Kinez i Fenerëve, që daton në dinastinë Han, është vënë në skenë ditën e pesëmbëdhjetë, të muajit të parë, të Hënës së plotë, pas vitit të ri. Komunitetet kineze festojnë duke ndezur fenerë dhe bërë gosti me oriz.

18. Shoqëria e Hënës, që përfshinte Erasmus Darwin, James Watt dhe Josiah Wedgewood, e mori emrin nga praktika e mbajtjes së takimeve muaj për muaj, në ditën e Hënë pranë procesit të Hënës së plotë. Anëtarët e shoqërisë, e quanin veten si njerëzit e hënës.

19. Sipas një studimi psikologjik tre mujor të bërë tek 1200 të burgosur në burgun e Armley në Leeds, në vitin 1998 rezultoi se kishte një rritje të madhe të incidenteve kur Hëna ishte e plotë.

20. Shkencëtarët janë përpjekur shumë të shpjegojnë "iluzionin e Hënës", ku Hëna e plotë duket sikur është më e madhe, se sa duket në horizont. Fenomeni kuptohet që është shkaktuar nga perceptimi njerëzor.

21. Mbjellja e drurëve është e ndaluar gjatë Hënës së plotë në Amerikën e Jugut dhe në Azinë Juglindore, sepse shkakton tharje.

22. Qindra njerëz mblidhen çdo muaj në plazhet e Koh Phangan në Tailandë, për të festuar ngjarjen e Hënës së plotë. Ata gëzojnë dhe kërcejnë gjatë gjithë natës.

23. Tributë amerikane në Britaninë e Madhe, u japin çdo Hëne të plotë të vitit një emër si p.sh., Hëna kastor, Hëna bli dhe Hëna luleshtrydhe.

24. Hëna e plotë e këtij muaji, do të jetë më 30 qershor 2007. Mos humbisni rastin ta shikoni.

25. Hëna e plotë mund të duket e rrumbullakët, por në fakt ka formën e një veze.

26. Sonata e Hënës, kompozuar mjeshtërisht nga Ludwig von Beethoven, është padyshim një nga kryeveprat klasike më të bukura që ka lidhje me Hënën e plotë. Titulli i melodisë nuk vjen nga kompozitori, por nga një kritik, i cili krahasoi pjesët dhe efektin e dritës së Hënës në liqenin e Lucernës.

27. RAF përdori Hënën për të prezantuar sulmin e tij të parë të suksesshëm në qytetin gjerman, kur aeroplanët sulmuan Lubeckun në 1942.

28. Wesak, festivali më i rëndësishëm budist është festuar në maj, kur ka qenë Hënë e plotë . Në këtë kohë, festohet ditëlindja e Budës, ndërsa për disa budistë të tjerë shënohet lindja dhe vdekja e tij.

29. Hëna e plotë është objekti më i shndritshëm në qiellin e darkës.

30. Psikiatri sllovak, Eugen Jonas, krijoi metodën e kontrollit të lindjes dhe fertilitetit, bazuar në procesin e Hënës së plotë.

31. Një analizë e ditëlindjeve të 4,256 bebeve të lindura në një klinikë në Francë, tregoi se nuk kishte asnjë lidhje mes Hënës së plotë dhe fertilitetit.

32. Një studim i realizuar nga Universiteti Tübingen në Gjermani, tregon se sipas raportimit të policisë, cikli i Hënës së plotë ndikon duke pirë më shumë për të ardhur në qejf.

33. Një vizatim i Hënës së plotë parë nga teleskopi është realizuar nga një matematicien anglez, Thomas Harriot, në fillim të gushtit të vitit 1609. Ky është regjistrimi i parë, i cili i paraprin fizikanit italian Galileo, në studimet e tij të mëvonshme.

34. Artistët e Rilindjes tradicionalisht kanë përshkruar më tepër gjysmëhënën, se sa fazën e saj të plotë.

35. Shakaja e madhe e Hënës, u bë nga Richard Adams Locke për "New York Sun" në vitin 1835.

36. Gjatë sezonit dimëror, Hëna e plotë është në lartësinë më të madhe nga Toka.

37. Disa njerëz që vuajnë nga pagjumësia tregojnë se flenë shumë keq kur Hëna është e plotë, por ka edhe nga ata që thonë se flenë shumë rëndë.

38. Është gabim nëse mendoni se ulja e parë e "Apollo"-s është bërë kur Hëna ka qenë e plotë. Ulja ndodhi një javë më pas.

39. Hëna është 10 herë më e shndritshme kur është e plotë, se sa kur është çerekhënë.

40. Muaji i mjaltit është quajtur pas Hënës së plotë në qershor. Duke qenë se binte mes mbjelljes dhe të korrave, ky ishte tradicionalisht muaji më i mirë për t‘u martuar.

41. Kalendari i vjetër i Hënës, i cili tregon kohën se kur shfaqet ajo e plotë, është zbuluar në shpellat në Lascaux në Francë. Daton para 15000 vjetësh dhe tregon fazat e Hënës me një sërë pikash, të cilat përshkruajnë ditët e ciklit.

42. Në 2001, loja e parë mes Sri Lanka dhe Zimbabve u shty. Ajo u caktua të luhej një ditë më vonë, në bazë të rregullit të ri të nxjerrë nga qeveria vendase, e cila ndalonte çdo lloj sporti kur Hëna është e plotë.

43. Sipas një studimi të 1000 operacioneve për heqjen e bajameve, 82 për qind e pacientëve të operuar treguan se krizat ishin më të forta kur afronte procesi i Hënës së plotë. Kjo në bazë të revistës së shoqatës së mjekëve nga Florida.