Doracak per IMAMIN

[arbias]

DORACAK PËR IMANIN

Hasan Fehmi efendiu

Mësimdhënës në Medresenë e Jahja Pashës, Shkup

Përktheu: Dhulkarnejn Vardari

Redaktoi: Omer Musa

Të drejtat e botimit i rezervon përkthyesi





U botua me lejen e Ministrisë së Shkencave

Shtypur në shtypshkronjën e Vilajetit të Kosovës

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

(Shtypshkronja e Kosovës)

-------------------------------------------------------------------------------------------------------



Shënime për autorin:

HASAN FEHMI EFENDIU (SHKUPJAN)



Është djali i Jashar efendiut. Ka lindur në një nga katundet e rrethit të Shkupit, Vizikçe (Vërtekica e sotme) më vitin 1273 hixhrijj. Mësimet e para i ka marrë nga muderrisë të vilajetit të Kosovës në kryeqendrën e saj Shkupin, nga Haxhi Shakir efendiu, nga myftiu i vendit Ismail Haki efendiu. Më vonë pas kalimit të tij në Stamboll në xhaminë e Fatihut ka marrë dituri në shkencat e përgjithshme nga Rexhep efendiu nga Kallkandeleni (Tetova e sotme) prej të cilit edhe e morri ixhazetnamen. Ai u ulë edhe para dijetarëve tjerë sikur Ahmet Asim efendiu, Ismail efendiu nga Manastiri, Shehri Ahmet efendiu dhe nga Tokatzade Haxhi efendiu, prej të cilit përfitoi njohuri mbi letërsinë dhe mbi të drejtën e trashëgimisë islame.

Gjatë kohës sa ishte në Shkup që nga viti 1314 ka punuar si mësimdhënës në medresenë e Atijje hanmit dhe ishte në komisionin e verifikimit të njohurive prej ku ipeshin ixhazetnamet për talebet. Nga trashëgimia shkencore ka lënë dy libra Zubdetut-ta’lim dhe Risalei Imanijje të cilat edhe janë të botuara. Përskaj Turqishtes dhe Arabishtes mirë e ka njohur Shqipen dhe Bullgarishten.

Që nga 17 korriku i vitit 1317 deri në 13 shkurt të vitit 1318 ka qenë anëtarë në Gjyqin e Vilajetit të Kosovës. Ndërsa prej 1 prill 1322 është bërë myfti i Vilajetit të Kosovës.

Më 1 shkurt 1328 me rastin e luftës ballkanike ai u shpërngul në Stamboll. Me kalimin e tij në Stamboll është anëtarësuar në akademinë e shkencave (mustehikkiin-i rixhali ilmijje) dhe prej aty shumë vite ka marrë rrogë honorare.

Prej 15 shtator 1337 morri detyrën e myftiut të Inegylit dhe mbeti në këtë detyrë deri më vitin 1927 miladijj.











Fjala e autorit



Në periudhën e ekselencës së tij (Sulltan Abdulhamidit II, sh.p.) i cili njëkohësisht u kushtoi rëndësi diturisë dhe specializimeve të ndryshme për të cilat ndihej një nevojë e madhe, duke e marrë për bazë këtë interesim mora përsipër që të angazhohem në lëmin e arsimit dhe studimit brenda ca ditëve të bekuara në Xhaminë e Murat Pashës. Aty isha i angazhuar që njerëzve të pranishëm t’ua mësoj librin e Buhariut. Me këtë rast përderisa isha duke i shpjeguar çështjet e imanit, për shkak të vlerës dhe rëndësisë së temës në fjalë, disa vëllezër në fe - All-llahu ua mundësoftë të korrin sukses në njohjen e vërtetë të fesë – propozuan që të shkruaj një doracak në formë broshure por me domethënie tërheqëse. Ata dëshiruan që nga e gjithë kjo të kenë përkujtim. Megjithatë ata një kërkesë të tillë ia drejtuan një njeriu me kapital të dobët. Edhe pse u thashë dhe ua vërtetova se jam njeri me aftësi të pamjaftueshme për ta bërë këtë, prapëseprapë ishin këmbëngulës dhe insistuan në kërkesën e tyre.

Kështu iu mbështeta All-llahut i cili jep sukses, e ndoshta kjo broshurë bëhet shkak të shpresoj në fitimin e faljes dhe lumturisë në jetën e amshueshme.

Doracaku, – të cilin e kam bazuar në ajete dhe hadithe që edhe i përktheva vetë – e kam shkruar me mbështetje në ndihmën e të Vërtetit të lartmadhërishëm, duke i hapur dhe shoshitur librat që i posedoj e të cilët janë me vlerë te dijetarët bashkëkohorë, siç janë ata të Buhariut, Ajniut e librat tjerë të fikhut. Që këtu, këtë doracak edhe e emërova “Doracak për imanin”.

O Krijues i Gjithësisë, ndihmoi dhe përforcoja përgjithmonë fronin dhe dominimin Sulltanit, i cili është burim i mirësisë, mbështetje e begative, mbrojtës i shkencave dhe mbështetje e popullit. Amin.



Hasan Fehmiu

Mësimdhënës në Medresenë e Jahja Pashës, Shkup



-------------------------------------------------------------------------------------------------------



Në emër të All-llahut, Të Gjithëmëshirshmit Mëshiruesit



Falënderimi i takon All-llahut i cili e zbriti Kur’anin dhe që çdo njeriu ia bëri farz imanin. Salavatet dhe selamet qofshin për zotëriun e pasardhësve të Adnanit, Muhammedin alejhisselam, i cili na e mësoi imanin. Të gjitha falënderimet i takojnë All-llahut të madhëruar, domosdoshmërisë ekzistuese, mirësisë dhe bujarisë së pashterrshme, i cili ummetin e Muhammedit e lartësoi mbi të gjithë popujt tjerë në pikëpamje të themeleve të dinit dhe dispozitave të Ligjit të Sheriatit, na mbrojti nga devijimi dhe humbja duke na mundësuar të jemi pasardhës të drejtimit të vërtetë, drejtimit të Ehli Sunnetit dhe Xhematit. Bekimet e përhershme dhe përshëndetjet e shumta qofshin për krijesën më të përsosur, qenien më të lavdëruar, diellin e gjithësisë pejgamberike dhe të shpalljeve, anijen e botës së lumtur, vulën e të gjithë lajmëtarëve dhe pejgamberëve, për zotëriun e të parëve dhe të mbramëve, për Muhammed Mustafanë i cili prej popullit zhduku xhahilijjetin, kufrin dhe errësirat me anë të dinit të fuqishëm dhe dritës së Ligjit të pastër. Me këtë ai e ngjalli dhe e ndriçoi ummetin e tij. Bekimet qofshin edhe për shokët e tij të cilët ummetit ia përcollën Sheriatin muhammedijj.[1]

Së këndejmi, duke e ditur se farzi i parë për çdo musliman e muslimane është besimi-imani, Fahrul Islami (Fahruddin Raziu) ka pohuar: “Një njeri që nuk i di kushtet e imanit, nuk mund të trajtohet si besimtar”. Po ashtu edhe imam Muhammedi në librin “Xhamiul kebir” pohon: “Vajza që i ka prindërit muslimanë dhe e cila ka arritur moshën e pjekurisë duke qenë nën përkujdesjen e tyre, po qe se ata e martojnë pa ia mësuar kushtet e imanit, dhe kur të pyetet për këto kushte nuk përgjigjet ose thotë se nuk i di bëhet talak bain, domethënë shkurorëzohet përjetësisht. Lexues të dashur, dijeni se kushtet e imanit janë gjashtë:

1. Besimi në All-llahun

2. Besimi në melekët

3. Besimi në kitabet

4. Besimi në pejgamberët

5. Besimi në Ditën e Fundit

6. Besimi në kaderin e Zotit, d.t.th., se e mira dhe e keqja vijnë prej All-llahut të Madhëruar

Duhet ditur se imani nuk shtohet e as nuk pakësohet, por, sipas Ebu Hanifes, mund të forcohet ose të dobësohet. Te imam Shafiu shtohet dhe pakësohet. Megjithatë, pejgamberi ynë, Muhammedi alejhisselam thotë: “Imani nuk shtohet e as nuk pakësohet, përpos duke e përforcuar e duke e dobësuar. Imam Buhariu shënoi një hadith në të cilin sqarohet se ç’përmbledh imani. Pejgamberi ynë, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thënë: “Imani përmban gjashtëdhjetë e ca degëzime”. Po ashtu edhe imam Muslimi shënoi një hadith, në të cilin Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Imani përmban shtatëdhjetë e ca degëzime, degëzimi i parë është shprehja ‘La ilahe il-lall-llah’ (Nuk ka hyjni tjetër pos All-llahut) ndërsa degëzimi i fundit është heqja e pengesave nga rruga”. Sipas imam Azamit (Ebu Hanifes), në qoftë se njëra prej këtyre pikave nuk gjendet te njeriu, imani i tij është i dobët - Zoti na ruajt - dhe ai frikohet se gjatë frymëmarrjes së fundit mund të mbetet pa iman. Sipas imam Shafiut, imani i tij është i mangët. Sipas Harixhitëve, njeri i tillë është kafir (i dalë nga imani). Sipas Mu’tezilitëve, ai as nuk është musliman e as nuk është kafir, por përgjithmonë do të mbetet në xhehennem.

Komentuesi i Sahihut të Buhariut, Ajniu, thotë: “Imani i vërtetë ndahet në tri pjesë: 1)Vërtetimi me zemër, 2) Pohimi me gjuhë 3) Veprimi sipas konditave. Vërtetimi me zemër përfshinë tridhjetë pika: 1.Besimi në ekzistimin e All-llahut dhe besimi në cilësitë e Tij. Ekzistenca e All-llahut të Madhëruar nuk mund të krahasohet me ekzistencat tjera. Ai nuk është i varur nga asnjëra nga gjashtë anët, është i mëvetësishëm prej të djathtës e të majtës, prej të përparmes e të mbrapmes, prej të lartës e të poshtmes. Është e ndaluar të thellohemi në qenien e Zotit sikur që e kanë ndaluar një gjë të tillë hadithet e Pejgamberit alejhisselam, ku midis tjerash ka thënë: “Meditoni në gjurmët e All-llahut e mos meditoni në qenien e Tij”. Cilësitë vërtetuese (essifatuth-thubutijje) të All-llahut të Madhëruar janë tetë: Jeton (Hajat); Ekziston (Vuxhud); Din (Ilm); Dëgjon (Sem’); Shef (Besar); Posedon vullnet (Iradet); Flet (Kelam); Krijon (Tekvin). Këto cilësi të Të Madhërueshmit nuk mund t’i krahasojmë e të themi se janë sikur të shikuarit me sy, të diturit me mendje, të thënurit me gjuhë, të dëgjuarit me veshë, por mënyra e cilësdo prej tyre është e panjohur dhe pos këtyre fjalëve, po të shtonim diç tjetër, do të ishte gabim.

2. Besimi se All-llahu i Madhërishëm është i pambarim, se çdo gjë pos Tij është e krijuar dhe se çdo gjë që është e krijuar do të zhduket, sepse All-llahu i Madhërishëm ka thënë: “Ç’do gjë që është në të (në tokë) është e zhdukur. E do të mbetet vetëm Zoti yt që është i madhëruar e i nderuar”. Ulematë e Ehli Sunnetit thonë se shtatë gjëra nuk zhduken në mënyrë të përhershme, e ato janë: Arshi, Kursija, Levhi Mahfudhi, Kalemi dhe ata që e përdorin, Xhenneti e Xhehennemi me banorët e tyre.

3. Besimi në Melekët e All-llahut. Melekët nuk janë as meshkuj e as femra. E vërteta për ata është se janë të krijuar nga drita. Ata i zbatojnë urdhrat e All-llahut në mënyrë të përkryer. Melekët kanë mundësi të marrin forma të ndryshme dhe t’i përballojnë punët e vështira. Në lidhje me këtë, All-llahu në Kur’an thotë:

“Kjo do të thotë se ata veprojnë me urdhrin e All-llahut dhe nuk shfaqin kryelartësi e as plogështi në adhurimin e All-llahut xhel-le shanuhu. Por Iblisi, mallkimi i All-llahut qoftë mbi të, meqë ishte prej xhinëve u madhështua para All-llahut. Këtë e vërteton fjala e All-llahut të Madhërishëm kur thotë: “Ai ishte nga xhinët, prandaj nuk e respektoi urdhrin e Zotit të vet” (Kehf, 50)

Haruti dhe Maruti, dy melekë, megjithëse janë zbritur në tokë, nuk ka dyshim se kjo nuk u bë për shkak se ata kanë bërë kufër ose ndonjë gjynah të madh. Shkak i zbritjes së tyre në tokë është se në atë kohë në mesin e jobesimtarëve ishte shtuar me të madhe magjia dhe njerëzit ishin tepër të preokupuar me të. Për t’iu kundërvyer jobesimtarëve, All-llahu i Madhërishëm i dërgoi këta dy melekë që t’ua mësojnë muslimanëve magjinë (sihrin). Pasi që ua mësuan besimtarëve atë për të cilën edhe ishin të urdhëruar, u morën edhe personalisht me magji (por jo në kuptimin negativ. Gabimi qëndron në atë se ata nuk ishin të urdhëruar për një gjë të tillë v.p.). Dënimi i cili i goditi ata ishte shprehje e qortimit e jo e ndëshkimit, sikur që të dërguarit u qortuan për sjelljet dhe gabimet e tyre.

4. Besimi në librat e All-llahut. Librat e All-llahut janë njëqind e katër, njëqind janë suhufë kurse katër janë libra të mëdhenj. Prej librave të mëdhenj janë: Teurati që i zbriti Musait, Zeburi Davudit, Inxhili Isaut dhe Kur’ani Muhammedit alejhimusselam. Muhammedit alejhisselam përmes Kur’anit i janë zbritur edhe shkrimet e librave të mëparshëm, ndërsa vendimet e Librave që nuk kanë pasur mbështetje në Kur’an, janë suspenduar (nes’h) me ajete nga Kur’ani

5.Besimi në Pejgamberët. Sipas një transmetimi, numri i pejgamberëve është njëqind e njëzet e katër mijë kurse sipas një transmetimi tjetër dyqind e njëzet e katër mijë. E vërteta është se pejgamber i parë është Ademi alejhisselam kurse i fundit Muhammedi alejhisselam. Ndërmjet këtyre dyve shumë pejgamberë kanë ardhë e kanë shkuar, por numrin e saktë të tyre e di vetëm All-llahu xhel-le shanuhu. Pejgamberët kishin për detyrë që njerëzve t’ua tregojnë vendimet e Sheriatit dhe që t’i këshillojnë. Ata para dhe pas shpalljes ishin të mbrojtur nga kufri dhe mëkatet e mëdha. Të gabuarit në qëllim, qoftë edhe mëkat i madh dhe të gabuarit në veprim, por vetëm në mëkate të vogla, është i lejuar. Megjithatë mëkati i vogël i cili ul autoritetin dhe sjell poshtërsim nuk lejohet (gjegjësisht nuk mendohet se mund të bien në të, v.p.) si p.sh. vjedhja e një kafshatë buke. Ndërsa, kur kemi të bëjmë me Pejgamberin tonë alejhisselam, e vërteta është se ai me apo pa dije kurrë nuk ka bërë gjynah, qoftë ai i madh apo i vogël. Nëse thuhet se All-llahu ka thënë: “Ashtu që All-llahu (pas fitores) të liroi ty prej mëkateve të mëparshme dhe prej atyre të mëvonshme”, gjë kjo që do të mund të argumentonte se edhe Pejgamberi ynë ka pasur mëkate, do të përgjigjeshim duke thënë se për shkak të shkallës së lartë të vetëdijes që e posedonte Pejgamberi ynë, po qe se edhe ndodhte ndonjëherë që ai t’i linte disa nga punët më të vlefshme, kjo për të do të mund të konsiderohej mëkat, ngase edhe ashtu nuk mund të paramendojmë që ka bërë ndonjë mëkat tjetër. Prej gjithë atyre pejgamberëve vetëm treqind e trembëdhjetë kanë patur libër, kurse të tjerët kanë patur vetëm shpallje dhe inspirim.

Nëse do të pyeteshim se si është e mundur të thuhet se kanë qenë 313 pejgamberë kur dihet se librat e zbritur janë gjithsej 104 në numër, do të përgjigjeshim duke thënë se ose me një libër janë shërbyer disa pejgamberë, ose i njëjti libër është zbritur disa herë.

6.Besimi se All-llahu krijon hajrin dhe sherrin. Këtë mund ta vërtetojmë me thënien e All-llahut ku thuhet: “All-llahu është krijues i çdo sendi” (Zumer, 62). Çdo njeri e fiton atë që e do. Kjo do të thotë se secili që do diç që e udhëzon në të mirë, All-llahu i Madhëruar që gëzon cilësitë e vullnetit absolut dhe të fuqisë absolute, atë vepër e krijon, gjegjësisht e mundëson. Nëse njeriu atë pjesë të vullnetit të cilën ia ka mundësuar All-llahu e harmonizon me vullnetin e Tij, gjegjësisht e udhëzon nga e mira, ai bëhet respektues. Por, në rast se ai vullnetin e tij e udhëzon nga e keqja të cilën e krijon All-llahu, ai me këtë rast bëhet rebelues dhe kundërshtar i All-llahut. Kjo është kështu ngase kur All-llahu na krijoi, na dalloi me cilësinë e vullnetit (dëshirës) dhe të të menduarit, përmes të cilave ne do ta dallonim të mirën nga e keqja, (me cilësinë e vullnetit të pjesërishëm ne e fitojmë pavarësinë në të vepruar, por, me anë të cilësisë të të menduarit, fitojmë mundësinë për ta dalluar të mirën nga e keqja v.p.). Andaj, është e udhës që dëshirën përherë ta udhëzojmë në ato veprime që janë në pajtim me kënaqësinë e All-llahut dhe t’i lutemi që ato të realizohen sa më mirë.

7.Besimi në Ditën e Ahiretit, që don të thotë besimi në Ditën e Ringjalljes nga varri, llogarinë, besimi se do të ndëshkohen mëkatarët, besimi në Mizan, Sirat, Munkerin dhe Nekirin të cilët do të pyesin çdo të vdekur: “Kush është Zoti yt dhe cila është feja yte”. Ai që do të përgjigjet në mënyrën e duhur, varri do t’i bëhet kopsht prej kopshteve të xhennetit, e ai që nuk do të përgjigjet, do të dënohet. All-llahu na e mundësoftë të gjithëve përgjigjen e drejtë në këto pyetje.

Disa dijetarë janë të mendimit se këto pyetje do t’u parashtrohen edhe pejgamberëve. Ibni Shuxha’ është shprehur se edhe fëmijët do të pyeten. Kurse, sipas disa dijetarëve të tjerë, dëshmorët, ata që vdesin në Natën ose Ditën e Xhuma, ata që çdo natë e lexuan suren “Mulk” dhe ata që vdesin prej sëmundjes së ujit, ata nuk do të pyeten natën e varrit.

Ura e Siratit është urë që është më e hollë se qimja e flokut, më e mprehtë se shpata, e gjatë një mijë vjet përpjetë, një mijë vjet rrafsh dhe një mijë vjet teposhtë. Të gjithë njerëzit do të hipin mbi të. Xhennetlinjtë do ta kalojnë me lehtësi, kurse ata që ishin rebelues dhe jobesimtarë do të bien në xhehennem, pra disa do ta kalojnë kurse disa do të bien në të. Këtë e vërteton fjala e All-llahut ku thuhet: “Dhe nuk ka asnjë prej jush që nuk do t’i afrohet atij. Ky (kontakt me xhehennemin) është vendim i kryer i Zotit tënd”

Mizani (peshorja) është mjeti që do t’i peshojë veprat tona që i kemi bërë në dunja. Çfarë është forma e tij nuk dihet, ndërsa se si do të llogariten veprat për një gjë të tillë dijetarët zhvilluan diskutime të shumta. Disa ishin të mendimit se veprat e regjistruara do të vehen në peshore, kurse disa të tjerë thanë: “Veprat e mira do të duken si një trup prej dritës kurse ato të këqijat si një trup prej errësirës dhe kështu do të peshohen. Atyre që më tepër do t’u peshojnë të mirat do të hyjnë në xhennet, kurse atyre që do t’u peshojnë të këqijat do të hyjnë në xhehennem. Atyre të cilëve të mirat dhe të këqijat do t’u peshojnë në mënyrë të barabartë do të dërgohen në A’rafë, dhe pas një kohe me shefat do të hyjnë në xhennet. Fëmijët e jobesimtarëve, të marrët dhe ata që kanë vdekur në kohën e Fetres (fjala është për periudhën kur nuk ka pasur pejgamberë), do të dërgohen në A’rafë. Atyre All-llahu do t’u dërgojë një pejgamber i cili do t’i thirrë në fe, kështu që ata që do të besojnë do të hyjnë në xhennet, e ata që nuk do të besojnë do të futen në xhehennem.

8.Besimi se xhenneti u është premtuar besimtarëve, se të mirat e xhennetit nuk kanë mbarim dhe se xhennetlinjtë kurrë nuk do të dalin prej xhennetit. Ata do ta shofin bukurinë e All-llahut dhe për shkak të saj (duke e parë bukurinë e All-llahut, v.p.) të mirat që i përjetuan më parë do t’i harrojnë. Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Ju do ta shihni Zotin tuaj sikur që e shihni hënën natën e katërmbëdhjetë”. Hëna atë natë nuk ka kurrfarë pengese për ta parë. Me këtë fjalë të Pejgamberit, kuptojmë se të pamurit e All-llahut është i vërtetë dhe se nuk ka dyshim në të. Ata do ta shohin bukurinë e All-llahut nga larg, ngaqë Ai është i zhveshur nga vendi dhe anët.

Po ashtu besimtarët nuk do të hyjnë në xhennet me meritën e veprave të tyre. Këtë pohim e vërteton fjala e Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, me ç’rast tha: “Asnjëri prej jush nuk do të hyjë në xhennet me veprat e tij”. Pra, njerëzit do të hyjnë në xhennet me mëshirën dhe bujarinë e All-llahut. Megjithatë, për ta fituar kënaqësinë e All-llahut, duhet adhuruar Atë dhe duhet bërë vepra të mira.

9. Besimi në paralajmërimet për xhehennem. (Kjo nënkupton besimin se do të ketë dënim për mëkatarët dhe jobesimtarët në xhehennem, v.p.). Ai që shkon pa besim, përherë do të mbetet në xhehennem. Kurse mëkatari që shkon me besim, pasi të dënohet sipas mëkateve do të largohet prej xhehennemit. Nëse parashtrohet pyetja se përse jobesimtari do të mbetet përherë në xhehennem, kur ka raste që ai të jetojë shkurt dhe mosbesimi i tij të mos i kalojë të pesëdhjetat?

Kësaj pyetjeje i përgjigjemi duke thënë se jobesimtari jobesimin (kufrin) e besoi si gjë të vërtetë dhe nuk kërkoi falje, dhe sikur jeta e tij edhe të ishte e përhershme, ai përsëri si të vërtetë do ta pranonte vetëm kufrin e tij, andaj ai e meritoi dënimin e përhershëm.

Me hadithin i cili do të ceket në vijim, Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka sqaruar se All-llahu do ta ketë dëshmi po ashtu çështjen e premtimit (me xhennet) dhe çështjen e kërcënimit (me xhehennem), të cilat ua ka cekur robërve të tij: “Çdonjërit që All-llahu i premton që sipas punës së tij do të shpërblehet, ai është i lirë të zgjedhë dhe çdonjërit që i kërcënohet që sipas punës së tij do të dënohet, ai po ashtu është i lirë të zgjedhë”. Me këtë kuptojmë se All-llahu do ta shpërblejë robin e tij për veprat për të cilat është premtuar dhe do ta dënojë për veprat për të cilat është kërcënuar, dhe nëse dëshiron e falë, por bazë merret dënimi (e jo falja, v.p.).

10. Dashuria ndaj All-llahut. Dashuria ndaj All-llahut arrihet duke i zbatuar urdhrat e Tij dhe duke iu larguar ndalesave që Ai i ka caktuar. I Dërguari i All-llahut, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thënë: “Ai te i cili gjenden këto tri gjëra, e ka shijuar ëmbëlsinë e imanit: All-llahu dhe Pejgamberi i Tij të jenë më të dashur te ai se çdokush tjetër; ta dojë njeriun jo për diç tjetër por vetëm për hir të All-llahut; të urrejë të kthehet në kufër ashtu siç urren të hedhet në zjarr”.

11. Dashuria ndaj shokëve të pejgamberëve, familjeve dhe ata që i respektuan pejgamberët, si dhe urrejtja dhe shprehja e hidhërimit ndaj armiqve të tyre. Nuk lejohet që të thuhen fjalë të këqija për shokët e pejgamberëve, sepse Pejgamberi ynë alejhisselam ka thënë: “Mos i shani shokët e mi”. Bile, disa dijetarë kanë thënë: “Pas vdekjes, as Jezidin mos e mallkoni”.

12. Dashuria ndaj Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem. Ajo arrihet duke i dërguar salavat dhe duke iu përmbajtur Sunnetit të tij. Pejgamberi ynë, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thënë: “Pasha Atë i cili e ka shpirtin tim në duart e Veta, asnjëri prej jush nuk do të besojë përderisa unë të jem më i dashur te ai se prindi i tij, fëmija i tij dhe të gjithë njerëzit e tjerë”.

13. Veprimi i sinqertë duke e braktisur syefaqësinë dhe dyfytyrësinë. Të tillë janë katër persona: Ai që kur është vet, përton të bëjë ibadet; ai që kur është në shoqëri, shpreh vullnet për ibadet; kur të tjerët ia lavdërojnë ibadetin, e shton edhe më tepër; dhe, kur të tjerët ia qortojnë ibadetin, e pakëson.

14. Pendimi për veprat që janë bërë dhe kërkimi i faljes për mëkatet. Pejgamberi ynë, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thënë: “Çdo ditë pesë melekë zbresin në pesë vende të botës: Njëri zbret në Mekke dhe thërret me zë të lartë: ‘O ju që besuat, dijeni se kush i lë farzet e All-llahut, ai del prej mëshirës së All-llahut.’ I dyti zbret në Medine dhe thërret me zë të lartë: ‘O ju që besuat, dijeni se kush i lë sunnetet, ai mbetet pa shefatin e Pejgamberit alejhisselam.’ I treti zbret në Kudus dhe thërret me zë të lartë: ‘O ju që besuat, ai që pasurinë e fiton haram, atij edhe veprat tjera nuk i pranohen.’ I katërti zbret në varrezat e muslimanëve dhe i pyet banorët e tyre: ‘Në cilën gjë ju ka mbetur lakmia dhe për cilën gjë jeni pishman?’ U përgjigjën: ‘Kur muslimanët mblidhen, lexojnë Kur’an, përmendin All-llahun dhe çojnë salavat mbi Pejgamberin alejhisselam, neve na mbetet lakmi sepse nuk kemi mundësi t’i bëjmë ato, kurse për dy gjëra jemi pishman: se nuk u penduam ashtu si duhet dhe nuk e bëmë ibadetin ashtu si duhet.’ Meleku i pestë zbret në treg dhe thërret me zë të lartë: ‘O ju që besuat, në tregti hile mos bëni se All-llahu hidhërohet në ata (që bëjnë hile).’

15.Frika prej adhabit (dënimit) dhe hidhërimit të All-llahut xhel-le shanuhu.

16.Shpresimi në kënaqësinë e All-llahut xhel-le shanuhu.

17. Moshumbja e shpresës prej mëshirës së All-llahut xhel-le shanuhu.

18. Falënderimi ndaj All-llahut për të mirat që na i ka dhënë. Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Atij që i janë dhënë katër gjëra i janë dhënë të mirat e dunjas dhe ahiretit: gjuha e cila përkujton; zemra e cila falënderon; trupi i cili duron; dhe gruaja besimtare dhe e ndershme”. Në një hadith tjetër Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Ai që nuk falënderon për pak, nuk falënderon as për shumë”. E në një tjetër thotë: “Ai që nuk i falënderon njerëzit, nuk e falënderon as All-llahun”. Nga kjo kuptuam se është vaxhib që vepërmirit t’i japim ndonjë dhuratë ose të bëjmë dua për të.

19. Mbajtja e fjalës së dhënë. Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Shenjat e munafikut janë tri: kur flet gënjen; kur premton ndryshon; dhe, kur i besohet diçka, tradhton”.

20. Durimi për përballimin e vështirësive me të cilat është i ngarkuar njeriu. All-llahu i Madhërishëm thotë: “Njerëzve të durueshëm u jepet shpërblimi i tyre pa masë!”

21. Shprehja e kryeultësisë dhe respektit ndaj më të vjetrit.

22. Shprehja e mëshirës ndaj më të voglit dhe ndaj kafshëve. Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Ai që nuk e respekton më të madhin dhe nuk e mëshiron më të voglin, ai nuk është prej nesh”. Në një hadith tjetër thotë: “Ai që nuk i mëshiron njerëzit, atë nuk e mëshiron All-llahu”. Disa sahabë thanë: “Të mëshirshmit i mëshiron i Gjithëmëshirshmi. Kini mëshirë ndaj atyre që janë në tokë, do të ketë mëshirë për ju Ai që është në qiell”.

23. Të qenurit i kënaqur me caktimin (kaderin) e All-llahut. All-llahu xhel-le shanuhu në një hadith kudsijj thotë: “Unë jam All-llahu, nuk ka hyjni tjetër pos Meje. Ai që nuk i duron sprovat e Mia, nuk më falënderon për dhuntitë e Mia dhe nuk është i kënaqur me caktimin Tim, le të kërkojë Zot tjetër përpos Meje”.

24. Të mbështeturit në All-llahun. Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Kënaqësia është thesar që nuk soset”. Po ashtu ka thënë: “Ai që dëshiron të jetë më i fuqishmi prej njerëzve, le t’i mbështetet All-llahut”.

25. Largimi nga e vetia e lavdërimit dhe vetëpëlqimit. Pra, mos të lejojmë që të vetëpëlqehemi e të lavdërohemi.Duhet lënë të tjerët të na lavdërojnë e të na pëlqejnë. Një njeri i tha Aishes, radijall-llahu anha: “Si mund të dijë se a jam i mirë apo i keq?” Ajo iu përgjigj: “Nëse e di veten të mirë (duke u lavdëruar) je i keq, por nëse e di veten të keq (duke mos u lavdëruar) je i mirë”. I Dërguari i All-llahut ka thënë: “Hidhni dhe në fytyrat e atyre që i lavdërojnë të tjerët”. Sa’d bin Asimi ia dërgoi Uthmanit radijall-llahu anhu një grup njerëzish të cilët filluan ta lavdërojnë, e ky filloi t’u hedhë dhe duke u treguar se Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Hidhni dhe në fytyrat e atyre që ju lavdërojnë”. Ky hadith ka të bëjë me atë i cili e tepron në lavdërim ose i lavdëron të tjerët pa vend. Ta lavdërosh dikënd me meritë, nuk është vepër e qortuar.

26. Ndërprerja e hidhërimit i cili ka të bëjë me çështjet e dunjasë duke mos e vazhduar më tepër se tri ditë. Megjithatë, hidhërimi për çështje të ahiretit (çështje të All-llahut) dhe kundërvimi janë të lejueshëm, bile edhe mustehabb.

27. Braktisja e zilisë. Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Hidhërimi dhe zilia i hanë të mirat ashtu siç i ha zjarri drutë”

28. Braktisja e hidhërimit. Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Hidhërimi është një gacë e zjarrit. Te ai te i cili gjendet prej jush, nëse është në këmbë le të ulet, e nëse është ulur le të shtrihet”. Kështu hidhërimi i kalon. Megjithatë, hidhërimi për hir të All-llahut është i lejuar.

29. Braktisja e përqeshjes, keqkujtimit dhe mashtrimit

30. Largimi nga dashuria ndaj dunjas, pasurisë dhe pozitave. Pejgamberi alejhisselam i ka thënë Aliut, radijall-llahu anhu: “O Alijj, katër veti janë të bezdisshme: ngulitja e syve; ashpërsimi i zemrës; dashuria ndaj dunjas; dhe shpresa e gjatë”.

Pohimi me gjuhë përfshinë shtatë pika:

1. Të shprehurit e shehadetit. Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Ditën e Kijametit njeriut në peshore i vihen 99 regjistra, ku gabimet dhe mëkatet në to (janë aq të mëdha sa) nuk mund t’i përfshijë syri. Këto vehen në njërën anë të peshores. Pastaj nxirret një fletë sa gishti, e në të është shkruar dëshmia se nuk ka hyjni tjetër pos All-llahut dhe se Muhammedi është rob dhe i dërguar i All-llahut, dhe vehet në anën tjetër të peshores, me ç’rast kjo i rëndon mëkatet e tij”.

2. Leximi i Kur’anit. Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Kur’ani kërkon ndërmjetësim (shefat për ata që e lexojnë) dhe i pranohet ndërmjetësimi”. Në një hadith tjetër ka thënë: “Tre veta janë të huaj në këtë botë: Kur’ani në zemrën e zullumqarit; Njeriu i mirë në mesin e popullit të mbrapshtë; dhe, Musafi në një shtëpi ku nuk lexohet”. Lidhur me atë pse Xhibrili alejhisselam Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ia lexoi Kur’anin për çdo vjet një herë kurse vitin e fundit të jetës së tij ia lexoi dy herë, Ebu Hanifeja ka pohuar se detyra jonë për Kur’anin është që ai të lexohet dy herë në vit, në mënyrë që të shpaguhet haku i tij.

3. Nxënia e diturisë. Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Kërkimi i diturisë është detyrë (farz) për çdo musliman dhe muslimane”. Kjo do të thotë se nxënia e diturisë për abdestin, namazin dhe gjërat tjera prej konditave të Sheriatit që i nevojiten njeriut, është farz për çdo musliman dhe muslimane.

4. Braktisja e gibetit dhe nemimetit (përgojimit dhe bartjes së fjalëve). Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Katër gjëra e prishin agjërimin dhe abdestin: gibeti, rrena, nemimeti dhe shikimi i bukurisë së femrave të cilat janë të ndaluara.

5. Të bërit lutje (dua). Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Çdo musliman që bën një lutje, ajo do të ketë përgjigje. Ose do t’i përshpejtohet në këtë botë ose do t’i deponohet për ahiret”. Me këtë hadith nënkuptohet se cilido nga muslimanët që bën dua duaja i pranohet, qoftë në dunja ose në ahiret, ku i jepet edhe më e bukura përmes faljes së mëkateve.

6. Përkujtimi dhe kërkimi i faljes nga All-llahu xhel-le shanuhu.Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Përkujtimi i All-llahut është njohje e imanit, pastrim nga nifaku, mbrojtje nga shejtani dhe ruajtje nga zjarri. Në të përmendurit e All-llahut ka pesë dobi: 1) All-llahu është i kënaqur ma atë njeri. 2) Shtohet adhurimi i All-llahut. 3) Arrihet mbrojtja nga sherri i shejtanit. 4) Zemra e atij i cili e përkujton mbushet me mëshirë. 5) Mundësohet largimi nga mëkatet.

7. Mospërdorimi i fjalëve prej të cilave nuk ka dobi. Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Prej Islamit të mirë të njeriut është braktisja e asaj që nuk i përket”. Pra, ka për qëllim largimin nga ato gjëra prej të cilave besimtari nuk ka dobi, e me të cilin dëshmohet plotësimi i imanit të tij.

Injoranca e njeriut shfaqet në gjashtë gjëra: 1) Shqetësimi në rast të ndonjë fatkeqësie. 2) Thënia e fjalëve nga të cilat nuk ka dobi as në dunja e as në ahiret. 3) Shpenzimi i pasurisë në ato vende ku nuk ka asnjë shpërblim (sevap). 4) Zbulimi i fshehtësive çdokujt. 5) Mashtrimi nga çdonjëri. 6) Mosdallimi i mikut nga armiku. Veprimi sipas konditave përfshinë dyzet pika: 1.Pastrimi (tahareti). Me pastrimin synohet pastrimi me abdest, pastrimi me gusull dhe pastrimi nga hajzi dhe nifasi. Kushtet e abdestit janë katër: 1) Larja e fytyrës një herë. 2) Larja e krahëve gjer mbi bërryla një herë. 3) Çerekut të kokës me dorë të lagur me i ra mes’h. 4) Larja e këmbëve gjer mbi nyje një herë.Ndërsa sunnetet e abdestit janë këto: 1) Shprehja e bismil-lahit. 2) Larja e duarve. 3) Fërkimi i gishtërinjve. 4) Futja e ujit në gojë dhe hundë. 5) Me ju ra mes’h veshëve dhe qafës. 6) Bërja nijjet. 7) Fërkimi i pjesëve ku marrim abdest. Farzet e gusllit janë tre: 1) Futja e ujit në gojë. 2) Futja e ujit në hundë. 3) Larja e të gjitha pjesëve të trupit. Nëse një njeri pas marrëdhënieve bashkëshortore para se të flejë pastrohet e pastaj vëren se përsëri ka ejakuluar, sipas imam Ebu Hanifes dhe imam Muhammedit duhet të pastrohet përsëri, kurse sipas imam Jusufit nuk duhet të pastrohet. Përgjigjja e Ebu Hanifes dhe Muhammedit do të vlente nëse jemi në shtëpi, kurse përgjigjja e imam Jusufit nëse jemi musafir. Mënyra e marrjes gusull. Së pari lahen duart pastaj pastrohen vendet intime. Më pas merret abdest dhe në rast se në vendin ku pastrohet mblidhet uji, para daljes pastrohen këmbët. Pas abdestit duhet derdhur ujë mbi shpatullën e djathtë e pastaj mbi të majtën, pastaj në kokë tre herë dhe më në fund të lahet i tërë trupi.

2.Të falurit. Namazet që janë farz dhe vaxhib duhet falur në kohë dhe në rastet kur nuk falen në kohë, (me arsyetim të pranueshëm në aspekt të sheriatit, v.p.) duhet falur kaza e po ashtu edhe duhet falur nafile namaz. Kushtet e namazit janë: 1) Pastrimi nga hadethi (kur kryejmë nevojën) me abdest dhe xhenabeti (pas ejakulimit ose marrëdhënieve bashkëshortore) me gusull. 2) Pastrimi nga nexhaseti nënkupton se trupin, rrobat dhe vendin ku falemi duhet t’i kemi të pastra. 3) Mbulimi i auretit. Te burrat është prej mbi kërthizë e deri nën gjunj, kurse te gratë përveç fytyrës dhe duarve, i tërë trupi duhet të jetë i mbuluar. 4) Kthyerja nga Kibla. 5) Falja e namazit në kohë të caktuar. 6) Bërja nijjet. Me nijjet synohet koncentrimi me mendje në namazin përkatës dhe të vendosurit me zemër. Lejohet edhe shprehja gojore e nijjetit. 7) Tekbiri fillestar. Me të synohet që në fillim të namazit të thuhet fjala “All-llahu ekber”.

Kushtet përbërëse të namazit janë: 1) Qëndrimi në këmbë. Në namaz duhet të qëndrohet aq sa lexohet një sure e vogël, një ajet i gjatë ose tre ajete të shkurtra. 2) Leximi i Kur’anit. 3) Shkuarja në ruku. Me të synohet përkulja duke i vënë duart mbi gjunj. 4) Shkuarja në sexhde. Me të synohet vënia e duarve, gjunjve, fytyrës dhe këmbëve në tokë. 5) Ulja e fundit e cila bëhet në fund të namazit, aq sa të lexohen ettehijjati dhe shehadeti.

3. Ai që ka pasuri duhet dhënë zekatin, kurse ai që e plotëson vaxhibin e sadekatul fitrit, duhet dhënë atë. Po ashtu duhet dhënë sadaka të përgjithshme. Zekati në të holla llogaritet në dyzet lira - një lirë (ose, thënë më mirë, nga kapitali i përgjithshëm i cili arrin shumën e obligueshme për dhënien e zekatit, të ndahen 2.5 për qind, v.p.). Në dele e në dhi, në 40 - një, në 121 - dy, në 201 - tri në 400 - katër. Pas kësaj, në çdo njëqind nga një më tepër. Në lopë dhe buallica, në tridhjetë sosh një mëzat dyvjeçar, në dyzet një lopë ose buallicë trevjeçare. Për sa i përket sadekatul fitrit, ai bëhet vaxhib në mëngjesin e Ditës së Bajramit para faljes së Bajramit. Ata që vdesin para Bajramit ose që linden pas Bajramit, për ta nuk është vaxhib dhënia e sadekatul fitrit.

4. Agjërimi. Agjërimi në muajin e Ramazanit është farz për çdo të moshërritur kurse femrat gjatë të përmuajshmeve dhe lehonisë janë të liruara nga agjërimi. Nëse dikush gjatë ditës pa vetëdije ha ose pi, ditën duke qenë në gjumë ejakulon ose pa dëshirë vjell duke e patur gojën plot, agjërimi i tij nuk prishet. Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Ai që vjell vetvetiu nuk duhet ta kompensojë (agjërimin) e ai që qëllimisht vjell, ai duhet ta kompensojë”

5. Ai që ka mundësi (materiale) duhet të shkojë në haxh. Haxhillëku bëhet farz për atë që është musliman, që është i lirë e nuk është rob, që është i mençur, që nuk është i sëmurë dhe që ka mundësi materiale t’i mbulojë shpenzimet për udhëtim derisa të kthehet, kurse familja gjatë asaj kohe të ketë furnizim të mjaftueshëm.

6.Qëndrimi në itikaf dhe kërkimi i Natës së Kadrit. Qëndrimi në itikaf është sunneti muekked, por nëse premton, atëherë shndërrohet në vaxhib. Itikafi realizohet duke u mbyllur në xhami me nijjet për itikaf, duke i falur pesë kohët e namazit dhe duke e adhuruar All-llahun me namaze nafile dhe leximin e Kur’anit. Sipas imam Azamit, koha më e shkurtë e itikafit është një ditë, ndërsa gratë hyjnë në itikaf në faltoren e shtëpisë së tyre, gjegjësisht në dhomën ku falen.

7. Shpërngulja (hixhreti) nga një vend (shtet) jomusliman në një vend musliman.

8. Zbatimi i premtimit.

9. Thellimi në besim duke bërë studime.

10. Kryerja e obligimeve të keffaretit (shpagimit). Keffareti i agjërimit plotësohet përmes lirimit të robit, në qoftë se personi në fjalë nuk ka mundësi të agjërojë gjashtëdhjetë ditë. Por, nëse nuk ka mundësi të lirojë rob, atëherë duhet ushqyer me fitr (shujtë ditore) gjashtëdhjetë fukara. Keffareti i dhiharit është i njëjtë sikur edhe i agjërimit. Dhihar i thuhet rastit kur njeriu e krahason gruan e vet në ndonjë gjymtyrë me dikënd që e ka të ndaluar martesën me të. Shembull: T’i thotë njeriu gruas së tij shpina yte është e njëjtë me shpinën e nënës ose të motrës sime. Pas kësaj shprehjeje burrit nuk i lejohet afrimi me gruan e tij, madje as nuk lejohet ta puthë përderisa ta lajë keffaretin. Keffareti i betimit realizohet me lëshimin e një robi, me të ushqyerit e dhjetë personave ose me agjërimin e tri ditëve me radhë. Betimi është trellojesh: 1) Jemini gamus - betimi në re? Ai që kështu betohet është mëkatar. Ky lloj betimi nuk ka keffaret por duhet kërkuar falje prej All-llahut. 2) Jemini lagv - betimi në diçka të ardhshme se do të ndodhë ashtu si e parashikon. Nëse nuk ndodh ashtu si është betuar, ky lloj betimi quhet jemini lagv. Vendimi për një betim të tillë është falja e personit i cili është betuar, andaj edhe për të keffaret nuk ka. 3) Jemini munakid - ndodh kur bëhet betimi për një vepër të cilën duhet bërë në të ardhmen. Në qoftë se nuk realizohet veprimi, ky betim merr emrin jemini munakid ngase nuk përmbushet dhe për këtë lloj betimi duhet bërë keffaret.

11. Mbulimi i auretit. Për burrat, o në namaz o jashtë namazit, aureti i tyre është prej mbi kërthizë e deri nën gjunj. Kurse sa u përket grave, aureti i tyre përfshinë çdo pjesë të trupit përveç fytyrës dhe duarve. Në mënyrë që të pengohet fesati, është mirë të mbulohet edhe fytyra.

12. Prerja e kurbanit. Kurbanin duhet ta presë ai që është musliman, i lirë, mukim (vendës) o jo mysafir dhe që përveç nevojave kryesore ka shtesë prej dyqind dirhemëve ose një shtesë në kundërvlerë të tyre.

13. Praktikimi i rregullave të xhenazes. Ky praktikim ka për qëllim që të vdekurit t’i përkujtohet shehadeti, talkini (para dhe pas vdekjes, v.p.), t’ia kthejmë fytyrën kah Kibla, pasi të vdesë t’ia heqim rrobat, t’ia mbyllim sytë, ta lajmë, t’ia falim namazin dhe me ngutje ta varrosim. Nëse e ka mbytur nënën ose babanë e vet, atij namazi nuk i falet kurse nëse është mbytës i vetvetes, namazi i falet, por sipas imam Jusufit vetëvrasësit namazi nuk i falet. Në qoftë se foshnjes i dëgjohet zëri, gjegjësisht vërehet se është në jetë e pastaj vdes, foshnjes së tillë i vihet emri, i lahet xhenazja dhe i falet namazi. E nëse nuk vërehet se është e gjallë, atëherë pastrohet por namazi nuk i falet.

14. Larja e borxhit ose në përpjekje për ta larë borxhin, borxhliu të jetë i sinqertë, sepse All-llahu i madhëruar krijon mundësi për larjen e borxhit nga borxhliu. Imam Azami ka thënë: Tre mëkate kam frikë se njeriun mund ta shpiejnë në mosbesim: 1) Dyshimi në All-llahun. 2) Mosfrikësimi nga momenti i fundit (vdekja). 3) Bërja zullum njerëzve.

15. Të qenit i drejtë në tregti. I drejtë në tregti konsiderohet njeriu i cili nuk bën hile dhe nuk praktikon kamatën. Në një hadith thuhet: “I Dërguari i All-llahut e ka mallkuar atë i cili e merr kamatën, atë i cili është nënshkrues, ata që dëshmojnë dhe atë i cili e shkruan (kontratën)”.

16. Dëshmimi i drejtë për gjërat për të cilat jemi në dijeni. Po ashtu është obligim që të mos fshehet ajo për të cilën jemi të sigurt. Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thënë: “Nëse e ke parë (ndonjë rast) sikur Diellin dëshmo, përndryshe tërhiqu”. Nëse dikujt i kërkohet dëshmia për ndonjë rast duke e ditur se gjyqi e pranon dëshminë e tij, meqë ai është dëshmitar i vërtetë, kurse ky nuk dëshmon, ai është mëkatar.

17. Mbrojtja e nderit me anë të kurorëzimit. Ai që ka epsh të ngritur, e ka për detyrë (vaxhib) martesën. Ai që ka epsh mesatar, martesa për të është sunnet. Ai që ka frikë se nuk do të mundë t’i realizojë të drejtat e gruas (në çfarëdo pikëpamje qofshin, v.p.), për të nuk është e preferuar (mekruh është) martesa.

18. Respektimi i të drejtave familjare dhe i atyre që janë në shërbim. Detyrat kryesore të burrit ndaj gruas së tij janë: 1) Moslejimi që të lëvizë e lirë në drejtim të pacaktuar, përveç nëse ka për qëllim vizitën prindërve ose për ta ngushëlluar familjen e saj. 2) T’ia mësojë gruas rregullat e namazit, abdestit, agjërimit, etj.

3) Ta furnizojë me hallall.

4) Mos të ushtrojë dhunë mbi të.

5) Ta pranojë faljen e gruas dhe ta këshillojë.

Detyrat e gruas ndaj burrit të saj janë:

1) Mos ta refuzojë pa arsye burrin e saj në shtrat.

2) Pa lejen e burrit mos të agjërojë jashtë ditëve të Ramazanit.

3) Pa lejen e burrit të mos dalë nga shtëpia.

19. Edukimi i fëmijëve. Detyrat e prindërve ndaj fëmijëve janë: 1) T’i emërojnë me emra të bukur. 2) T’ua mësojnë Kur’anin dhe dituritë tjera (sa kanë mundësi). 3) T’i martojnë kur ta arrijnë moshën e pjekurisë.

20. Respektimi i prindërve. Detyrat e fëmijëve ndaj prindërve të tyre janë:

1) Nëse kanë nevojë për ushqim, t’i ushqejnë.

2) Nëse kanë nevojë për veshje, t’i veshin.

3) Nëse kanë nevojë për shërbim, t’u shërbejnë.

4) T’i përgjigjen thirrjes së tyre dhe kur t’i ftojnë t’u vijnë.

5) T’i respektojnë urdhrat e tyre përveç nëse thërrasin në mëkat.

6) T’u flasin ngadalë dhe me fjalë të ëmbla.

7) Mos t’i thërrasin në emër.

8) Kur të marrin rrugë, t’i përcjellin.

9) Atë që kanë mundësi t’ia realizojnë vetes, t’ua mundësojnë edhe atyre.

10) Ashtu siç luten për vete të luten edhe për ta për falje.

21. Vizita dhe nderimi i farefisit. Nëse janë larg t’u dërgojnë letër dhe t’i përshëndesin. Tri gjëra nga virtytet e xhennetlinjve janë tejet të rëndësishme: 1) Të falurit e atij që të ka bërë padrejtësi. 2) Kthimi me të mirë ndaj atij që të ka bërë keq. 3) Nderimi dhe sjellja e mirë me farefisin. Përmes vizitave të farefisit fitohet kënaqësia e All-llahut dhe gëzimi i tyre, andaj edhe duhet të kemi kujdes që ta praktikojmë këtë sjellje të mirë. Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thënë: “Vepra më e mirë është ngjallja e gëzimit tek njerëzit”. Dobitë nga vizitat e bëra farefisit janë të shumta, por ne këtu do të ndalemi vetëm në disa prej tyre: 1) Me veprimin e tij melekët gëzohen kurse shejtani i mallkuar dëshpërohet.

2) Nëse merret me tregti, ajo do të ketë bereqet.

3) Prindërit dhe gjyshërit gëzohen me mirësjelljen e tij.

22. Respektimi i zotërinjve (vlen për robërit dhe për atë sistem të dikurshëm).

23. Ushtrimi i udhëheqjes (qeverimit dhe administrimit) së drejtë.

24. Mosndarja nga xhemati. Mësuesi (hoxha) ynë ka thënë: “Të qenurit në medhhebin e Ehli Sunnetit dhe xhematit, për sa i përket besimit dhe të falurit e namazit me xhemat, është rahmet. Të falurit e namazit vetë e jo me xhemat, duke u ndarë prej xhematit dhe prej anëtarëve të ummetit, personi i tillë do t’i nënshtrohet dënimit.

25. Nënshtrimi ndaj urdhrave dhe respektimi i atyre që janë në udhëheqje (ulul emr), përpos atyre që janë mëkatarë.

26. Përpjekja për ta përmirësuar mjedisin ku jetojmë. Kjo nënkupton atë se nëse dy veta në atë mjedis nuk flasin apo janë në armiqësi, të bëhet pajtimi midis tyre, apo nëse në atë mes gjendet ndokush që ka devijuar nga besimi, duhet bërë përpjekje që të kthehet në rrugë të drejtë. Bile, fakihët kanë thënë se për pajtimin e dy vetave lejohet edhe gënjeshtra.

27. Mbështetja e virtyteve të mira. Kjo nënkupton të ndihmuarit e muslimanëve në ato veprime për të cilat nuk je i obliguar, por duhet bërë në bazë të bamirësisë.

28. Urdhërimi për të mirë dhe ndalimi nga e keqja. Urdhërimi për të mirë ka pesë kushte: 1) Të qenurit dijetar.

2) Të jetë qëllimi i pastër, me ç’rast synohet që të fitohet kënaqësia e All-llahut dhe lartësimi i fesë së Tij.

3) Urdhërimi të bëhet për vepra të mira.

4) Ai që thërret për të mirë, të ketë sjellje të butë dhe të mirë.

5) Atë që ua porosit të tjerëve, ta praktikojë vet.

29. Ekzekutimi i dënimeve (ikametul hudud). Fjala është që ndalesat e All-llahut për të cilat dënimi është i kodifikuar fetarisht siç janë zinaja (prostitucioni), vjedhja dhe pirja e alkoolit, në rast të veprimit, t’i ekzekutohet dënimi vepërbërësit.

Shembull: Nëse një njeri me anë të dëshmitarëve ose duke e pranuar personalisht vërtetohet se ka bërë zina, nëse është beqar (i pamartuar) i jepen 100 shkopinj, e nëse është i martuar, dënohet me vdekje duke e gurëzuar. Nëse p.sh. është vërtetuar me dëshmitarë ose duke e pranuar personalisht se dikush ka pirë alkool, jo me dhunë por me vetëdëshirë, dënimi i tij është 80 shkopinj. Disa dijetarë thonë se nëse vepërbërësi është i lirë e nuk është rob, dënimi i tij është 40 shkopinj. Ekzekutimi i dënimit bëhet në tërë trupin sikur edhe me rastin e dënimit të zinasë. Dënimi për shpifje është i njëjtë me dënimin për pirjen e alkoolit.

30. Bërja xhihad, që ka për qëllim të luftohet me epshin ndjellakeq (nefsi emmare) ose me armikun. Sulmi ndaj armikut para se të na shpallë luftë, është farzi kifaje. Pas shpalljes së luftës nga ana e armikut, lufta për ne është farzi ajn. Lejohet që gruaja të shkojë në luftë pa lejen e burrit të saj, e po ashtu edhe robi pa lejen e zotëriut.

31. Dërgimi i amanetit në vend.

32. Dhënia borxh atij që e kthen borxhin.

33. Nderimi i fqinjve. Moslakmimi i një gjësendi të cilin e ka fqiu. Ndalohet provokimi i fqiut por duhet bërë durim nëse provokohemi prej tij. Të mirat që shihen te fqiu të përhapen, kurse të këqijat të mbulohen.

34. Fitimi prej hallallit. Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Vepra më e mirë është fitimi prej hallallit”.

35. Shpërndarja e pasurisë nëpër vende të dobishme e të mos bëhet israf (harxhime të kota), ngase All-llahu i Madhërishëm ka thënë: “Mos bën harxhime të tepërta. Vërtet, njerëzit që harxhojnë tej mase, janë vëllezër të shejtanit”.

36. Kur të përshëndetemi prej dikujt t’ia kthejmë në mënyrë edhe më të mirë. Dhënia selam është sunnet kurse kthimi i tij është vaxhib. Si shkak ceket rasti kur Ademi alejhisselam një ditë e pa nurin (dritën) e Muhammedit alejhisselam në gishtin e tesbihit (treguesi që e madhëron All-llahun) dhe i dha selam atij. Me atë rast All-llahu i Madhëruar ia ktheu selamin në emër të Pejgamberit tonë alejhisselam, andaj edhe kthimi i selamit është vaxhib.

37. Përshëndetja e atij që teshëtinë, domethënë kur të teshëtijë dikush e thotë elhamdulil-lah ai, që është pranë tij t’ia kthejë me fjalët: jerhamukall-llah. Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Njeriu i cili lutet për atë që teshëtinë mbrohet nga sëmundja e dhëmbit, shpinës, veshit dhe zemrës”.

38. Të mos u bëhet padrejtësi njerëzve.

39 Largimi nga loja e kotë dhe tallja. Pejgamberi alejhisselam ka thënë: “Çdo argëtim i besimtarit është i kotë përpos në këto tre raste: Kur e shalon kalin e tij; kur gjuan nga harku i tij (ose çdo armë tjetër); dhe, kur argëtohet me familjen e tij (me gruan apo fëmijët)”.

40. Largimi i pengesave nga rruga, ka për qëllim largimin e çdo lloj pengese siç janë gurët, ferrat ose çdo gjë e cila pengon. Po ashtu këtu hyn edhe zgjerimi i rrugëve të ngushta. Besimi në gjendje robërie, pra kur personi nuk është i lirë për t’u shprehur nuk ka vlerë, ngase nuk jep fryt dhe nuk ka kurrfarë dobie nga besimi i tillë.

Disa dijetarë islamë thonë se imani është diç e krijuar, kurse disa të tjerë thonë se nuk është. Mendimi më i pranueshëm është se imani është udhëzim i All-llahut e veprim i robit. Udhëzimi i All-llahut (në rrugën e drejtë) nuk është diç e krijuar, megjithatë veprimi i robit është.

Besimi është trellojesh:

a) Besimi i vetëkonfirmuar (iman tahkiki). Ky është besimi i atij, i cili nëse e tërë bota kundërshton njësinë e All-llahut, në zemrën e tij nuk ekziston asnjë fije dyshimi.

b) Besimi i trashëguar (iman taklidi). Ky është besimi i atij, i cili besimin e vet e ka trashëguar nga prindërit. Ky lloj besimi është i pranueshëm, por nuk është i mjaftueshëm.

c) Besimi i argumentuar (iman istidlal). Ky është besimi i atij, i cili besimin e vet në ekzistimin e All-llahut e ka arritur me anë të krijesave të Tij.

Ebu Bekr el Ver-rakij ka thënë se besimi në zemrën e muslimanit është sikur një pemë e cila ka shtatë degë.

- Dega e parë përfundon në zemrën e muslimanit. Fryt i saj është sinqeriteti, nijjeti i mirë.

- Dega e dytë përfundon në gjuhën e muslimanit. Fryti i saj është thënia e fjalës së drejtë.

- Dega e tretë përfundon në sytë e muslimanit. Ai veprat e mira i shikon me sy dashurie, kurse veprat e këqija i shikon me sy hidhërimi.

- Dega e katërt përfundon në dorën e muslimanit. Fryt i saj është bujaria ndaj nevojtarëve.

- Dega e pestë përfundon në fytin e muslimanit. Fryt i saj është ushqimi prej hallallit.

- Dega e gjashtë përfundon në emocionet e muslimanit. Fryt i saj është largimi nga epshi ndjellakeq.

- Dega e shtatë përfundon në këmbët e muslimanit. Fryt i saj është të ecurit me xhemat (qoftë në kuptim të unitetit apo të namazit).

Falënderoj All-llahun që ma mundësoi përfundimin e kësaj vepre, kurse salavatet dhe selamet qofshin për Muhammedin alejhisselam, për familjen dhe shokët e tij që ishin të lidhur për Sheriatin e All-llahut, në çdo kohë e në çdo vend.

Përkthimi i veprës mori fund më 24 qershor l995, kurse redaktura gjuhësore më 2 qershor 1999, në Nju- Jork.

All-llahun tim e falënderoj.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------























































--------------------------------------------------------------------------------

[1] Fjalën e autorit, biografin e tij dhe këtë hyrje të shkurtër i përktheu Idriz Ibrahim efendiu, Shkup